زهد مسئوليت گراي اجتماعي و آخرت گراي دنيا گريز است. زاهد از دنيايي مي گريزد كه سرگرم شدن به تجملات و تنعمات غير لازم باشد. زاهد در عين زندگي و در متن اجتماع زندگي مي كند و دنيا را مزرعه آخرت مي داند. توجه زاهد به تاثير دنيا بر سرنوشت آخرت مهمترين عامل جداكننده زاهد از راهبان و تاركان دنيا مي باشد.
امام علي (ع) به عنوان يك زاهد و عابد از فعال ترين اشخاص دوران خود در مسائل اجتماعي، سياسي و اقتصادي بود . فعاليت هاي ايشان نشان از توجه هدفمندي به دنيا و بهره برداري از دنيا در طريق درست است. امام علي(ع) درعين توجه به دنيا، خود و ديگران را از دنيا پرستي و غفلت از آخرت پرهيز مي دهد. ايشان مي فرمايد :"شما را از دنيا پرستي مي ترسانم، زيرا منزلگاهي است براي كوچ كردن ، نه منزلي براي هميشه ماندن است. دنيا با غرور زينت داده و با زينت و زيبايي مي فريبد. خانه اي است كه نزد خداوند بي مقدار است، زيرا كه حلال آن با حرام و خوبي آن با بدي و زندگي در آن با مرگ و شيريني آن با تلخي ها در آميخته است . خداوند آن را براي دوستانش انتخاب نكرد و در بخشيدن آن به دشمنانش دريغ نفرمود، خير دينا اندك و شر آن آماده و فراهم آمده اش پراكنده و ملك آن غارت و آباداني آن رو به ويراني نهاده است. چه ارزشي دارد خانه اي كه پايه هاي آن در حال فروريختن و عمر آن چون زاد و توشه پايان مي پذيرد؟ و چه لذتي دارد زندگاني كه چونان مدت سفر به آخر مي رسد ".
امام علي(ع) در خطبه اي كه ترجمه آن آمد نوع نگاه خود را به دنيا و شناخت خويش را از زندگي روش مي سازند . ايشان از منظري آسماني و الهي دنيا را گذرگاهي كوتاه مي داند كه بايد انسان هوشيارانه ازآن بگذرد اما به اميد ماندن در آنجا برنامه ريزي نكند كه اگر اين گونه باشد زيانكار و ناآگاه است.
امام علي(ع) زاهد را در اولين قدم، فردي آگاه و دانا به دنيا و مسائل آن مي داند. ايشان زاهدان را ايثارگران خود و منافع خود مي داند كه البته آگاهانه ديگران را به خود ترجيح مي دهند. ايشان در وصف زاهدان مي فرمايد : " زاهدان اگر چه خندان باشند، قلبشان مي گريد و اگر چه شادمان باشند اندوه آنان شديد است و اگرچه براي نعمت فراوان مورد غبطه ديگران قرار گيرند اما با نفس خود در دشمني بسياري قرار دارند.
يكي از فلسفه هاي زهد ايثارگري در راه خدمت به انسانها است. زاهد در عين نيازمندي به دنيا از آنها به خاطر آسايش ديگران مي گذرد، فلسفه ايثار در زهد نشان از ارزش و هدفمندي زهد است. زهد يك مسئله كور و شخصي نيست. زهد حركتي انسان ساز و جامعه ساز مي باشد . زهد در حيات امام علي(ع) فعاليت هاي اقتصادي ايشان را راه خدمت به مستمندان و حركت هاي شبانه ايشان در راه دستگيري از فقيران و يتيمان مي باشد . زهد امام علي(ع) در كلام حضرت فاطمه تبلور مي يابد "الجار ثم الدار" ، يعني كسي كه از ناحيه سختگيري هاي خودش در رنج است اما مردم و همسايه از جانب او در آسايش هستند و خير مي بينند.
امام علي(ع) زاهدي است كه بنا بر قول خودش زمين را تخت، خاك را بستر، آب را عطر و قرآن را پوشش زيرين و دعا را لباس روئين خود قرار داده بود. اين زهد همراهي، هم پيوندي ، همدردي و درك غم فقيران مي باشد. امام علي(ع) به عنوان پيشواي مسلمين سعي مي كرد خود به حالت ضعيف ترين اقشار مردم زندگي كند. ايشان در همه سختي هاي روزگار و در زندگي فقيرانه نيز پيشواي مسلمين بود.
امام علي(ع) زهد را بي نيازي از دنيا و آزادگي در مقابل مطامع دنيا مي دانست. زهد ايشان حركتي و قيامي هميشگي عليه زبوني در برابر لذت ها، شورشي عليه عجز و ضعف در برابر حاكميت ميلها و لجامي بود . امام در عين زندگي زاهدانه، اعتدال در زهد را به پيروان خود توصيه مي كرد و زهد حكيمانه را بر زهد دروغين و زاهدمآبي ترجيح مي داد. ايشان زهد را وسيله تعالي انسان در متن حيات اجتماعي و در راه همراهي با مردم مي ديد و گوشه گيري و ترك دنيا را نكوهش مي كرد.