خبرگزاری مهر-گروه فرهنگ: ترجمه حسین سلیمانی نژاد از رمان «سن عقل» ژان پل سارتر اواخر بهار امسال توسط نشر چشمه منتشر و راهی بازار نشر شد. این مترجم آثار مورد نظر خود را از زبان فرانسوی به فارسی بازگردانی می کند و پیش از این کتاب هم از آثاری از مودیانو و دیگر فرانسوی نویسان را در کارنامه خود ثبت کرده بود.
ژان پل سارتر از نظر فلسفی تاثیر زیادی از مارتین هایدگر پدیدارشناس و فیلسوف اگزیستانسیالیست گرفته اما امتیازی که دارد این است که اندیشه‌های اگزیستانسیالیستی اش را در قالب رمان یا نمایشنامه و دیگر قالب‌های ادبی منتشر و مطرح کرده است. همین مساله فهم این آثار را نسبت به نوشته های فلسفی هایدگر آسان‌تر می‌کند. بنابراین برای آشنا شدن با گونه معاصر فلسفه اگزیستانسیالیستی می‌توان آثار سارتر را خواند.
گپ و گفت کوتاهی که در ادامه با سلیمانی نژاد می آید، با محوریت این رمان و ترجمه از سارتر انجام شده است:
* آقای سلیمانی‌نژاد ترجمه داستان‌های سارتر برای شما از کجا شروع شد؟
سارتر یک مجموعه ۳ جلدی دارد که «سن عقل» قسمت اول آن است. دو جلد دیگر این مجموعه هم قرار است به مرور توسط نشر چشمه چاپ شوند. در حال حاضر ترجمه جلد دوم هم تمام شده و آن را تحویل ناشر داده ام. ترجمه جلد سوم هم ادامه دارد. مجموعه مذکور، «راه های آزادی» نام دارد که روی جلد چاپ اول «سن عقل» به این مساله اشاره نشد. یعنی ذکر نشد که اولین کتاب از این مجموعه است ولی این اتفاق در مورد چاپ اول آن افتاده است.
* جالب است! عنوان «راه‌های آزادی» متبادرکننده مفهوم آزادی است که در رمان «سن عقل» بارها از آن صحبت می‌شود.
بله همین طور است. این وضعیت در دو رمان دیگر هم وجود دارد. کتاب دوم قرار است تا چندی دیگر منتشر شود و فعلا در مرحله اخذ مجوز است. سومین جلد هم قرار سال آینده چاپ شود.
* چه شد که سراغ ترجمه سارتر رفتید؟
کتاب‌های سارتر، زیاد در ایران ترجمه شده‌اند. حتی برخی از عناوین هم چند ترجمه دارند. «راه‌های آزادی» هم یک مجموعه قدیمی و کمیاب است که من هرچه گشتم نتوانستم نسخه‌ای از مجلداتش پیدا کنم. ولی این وضعیت که ۳ رمان این مجموعه به صورت منسجم و متمرکز ترجمه شده و در اختیار مخاطب قرار گرفته باشد، وجود ندارد. به همین دلیل ترغیب شدم که «راه های آزادی» را ترجمه کنم و به نظرم حیف است که این مجموعه در اختیار مخاطب نباشد.
*پس دغدغه های فلسفی باعث ترجمه این کتاب نشد؟
نه. این طور نبود.
* این رمان و دیگر آثار سارتر حاوی مطالب و آموزه‌های فلسفی‌ای هستند که او قبول داشته؛ از جمله همین فلسفه اگزیستانسیالیستی. با ترجمه این بخش‌ها چه کردید؟
طبیعی است که مترجم باید برای ترجمه چنین متونی یک علاقه اولیه به این مفاهیم داشته باشد و برای این که ترجمه‌اش مناسب باشد، باید مطالعه‌ای هم در این حوزه داشته باشد. حرفم این است که هرکسی نمی تواند دست به ترجمه متون ادبی فلسفی بزند.
* شما آن مطالعه فلسفی لازم را داشتید؟
من پیش‌تر، کتاب‌های دیگر سارتر را خوانده بودم. حین ترجمه و بازگردانی «سن عقل» به این نتیجه رسیدم که بهتر است مطالعات فلسفی داشته باشم و با فلسفه این نویسنده بیشتر آشنا بشوم. بد نیست اشاره کنم که «سن عقل» از جمله آثار طولانی سارتر است.
* جالب است که در این کتاب، فلسفه و قصه توامان هستند!
کلا کارهای سارتر همین طور هستند. او می خواهد در داستان هایش، نظرش را بیان کند.
* سارتر در جایی، قصه را متوقف می‌کند و زمان را کش می‌آورد. یعنی مشغول فلسفه‌بافی‌هایش می شود. اما در عین حال، فصول پایانی رمان، از نظر داستان و اتفاق، سرعت و شتاب بالایی دارند. یعنی فصول پایانی کتاب «سن عقل» داستان تر از فصول میانی‌اش هستند.
بله همین طور است. تازه «سن عقل» نسبت به دو مجلد دیگر مجموعه «راه‌های آزادی» داستان بیشتری دارد. یعنی نسبت داستان به فلسفه‌اش، باز نسبت به دو رمان دیگر، وضعیت بهتری دارد. چون در آن دو کتاب، داستان اصلا جلو نمی‌رود و فقط مفاهیم‌اند که دارند بیان می‌شوند. من رمان «تهوع» را هم که ترجمه کردم، متوجه این وضعیت شدم.
* ترجمه تهوع را هم با همین ناشر کار می‌کنید؟
بله و قرار است در مجموعه ترجمه آثار سارتر چاپ شود. ترجمه‌اش را تحویل ناشر داده‌ام. این کار را انجام دادم هرچند که چند نفر پیش از من، آن را ترجمه کرده اند.
* اما ترجمه‌هایشان، به روز نبود؟ درست است؟
بله. همین طور است.
* پس داستان رمان «تهوع» هم چندان جلو نمی‌رود!
بله. تقریبا من «سن عقل» و بیشتر شبیه به دو عنوان دیگر مجموعه «راه‌های آزادی» است. یعنی داستان خاصی ندارد و بیشتر درباره فلسفه و هستی‌گرایی موردنظر سارتر است.
* در ترجمه سارتر و پاتریک مودیانو، چه تفاوتی بین رمان های این دو نویسنده توجه‌تان را جلب کرده است؟
تفاوت که بین‌شان زیاد است. مودیانو یک نویسنده معاصر است. سبک او به نظرم واقع‌گرا با توجه به مشکلات روز است. مثلا به موضوعاتی چون مهاجرت غیرقانونی کشورهای آفریقایی و جهان سوم به فرانسه می‌پردازد. در عین حال سعی هم می کند در تم و زمینه آثارش، روح حماسه حضور داشته باشد یعنی یک جدال به صورت جدال انسان با طبیعت یا دیگر انسان های دیگر وجود داشته باشد. اما بحث سارتر جداست. او بیشتر در پی بیان مفاهیم مورد نظرش است. از این نظر فکر می کنم این دو، تفاوت زیادی با هم دارند.
البته این دو یک وجه تشابه هم دارند و آن جنگ است. یعنی هر دو سعی کرده اند، جنگ در آثارشان حاضر باشد. جلد دوم مجموعه «راه‌های آزادی» هم در دوران نزدیک به جنگ جریان دارد. در کل فکر می‌کنم او مجموعه «راه‌های آزادی» را در فاصله دو جنگ جهانی نوشته است. مطمئن نیستم ولی به نظرم پیش از جنگ جهانی دوم، ۳ رمان مورد نظر را نوشته است. بنابراین فرانسه در حال جنگ، چیزی است که در برخی از آثار سارتر و مودیانو می توان به صورت مشترک مشاهده اش کرد.
باید به این مساله هم اشاره کنم که ۳ رمان «راه‌های آزادی» پشت سر هم و مکمل یکدیگرند. هر ۳ جلد به همین شکل اند و همین شخصیت ها در آن ها هستند.
* یعنی شخصیت‌های ۳ کتاب، تکراری‌اند؟
بله. ماتیو، لولا، بوریس و .... همه هستند. البته شخصیت های زیادی هم به داستان اضافه می شوند و این مشکل به وجود می آید که شاید خواننده این شخصیت ها را با هم اشتباه بگیرد.