به گزارش خبرنگار مهر، میشل فوکو درگذشته در سال ۱۹۸۴، فیلسوف شهیر فرانسوی یکی از اثرگذارترین اندیشمندان معاصر در سطح جهان است، چرا که کار فکری او در پیرامون «دیرینه‌شناسی» و «گفتمان قدرت» طرحی نو در نظام علوم انسانی مدرن را موجب شد. آثار فوکو به اکثر زبان‌های زنده دنیا ترجمه شده و کرسی‌هایی نیز در نظام‌های آکادمیک کشورهای دنیا به شناخت تفکر او اختصاص پیدا کرده‌اند.
نسبت فوکو با ایران به‌جز ترجمه‌هایی که از آثار او صورت گرفته، به نگارش مقالات این اندیشمند درباره انقلاب ایران و سفر در هنگامه انقلاب اسلامی به کشور و دیدار با برخی از انقلابیون، نیز بازمی‌گردد. امروزه در نظام آمادمیک کشور و هم در موسسات مختلف پژوهشی و نهادهای آکادمیک موازی درباره فوکو صحبت شده و مقالات بسیاری در شرح تفکرش و همچنین نسبت آن با علوم انسانی در ایران، نوشته می‌شود. در این مجال مختصر از پرداختن به تفکرات این اندیشمند فاصله گرفته و صرفا به معرفی ترجمه‌های آثار او در سال ۹۷ می‌پردازیم.
در سال ۹۷ صرفا دو کتاب جدید از فوکو به فارسی ترجمه شد که البته در قالب مناظره و گفت‌وگو با این اندیشمند است: «مناظره چامسکی و فوکو در باب طبیعت بشر» و «ملاحظاتی درباره مارکس». لازم به ذکر است که نشر نی درباره انتشار کتاب «نقد چیست؟ و پرورش خود» فوکو با ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده اطلاع رسانی کرده است اما هنوز زمان انتشار دقیق آن مشخص نیست و شاید این انتشار به روزهای ابتدایی سال آینده موکول شود. در گزارش زیر معرفی مختصری از کتاب‌های فوکویی منتشر شده در سال ۹۷ ارائه شده است.
«مناظره چامسکی و فوکو در باب طبیعت بشر»
«مناظره چامسکی و فوکو» با مقدمه جان راجمن و ترجمه مهدی افشار در بهار امسال با شمارگان ۵۰۰ نسخه، ۲۶۴ صفحه و بهای ۲۴ هزار تومان توسط نشر مصدق منتشر شده است. مناظره نوام چامسکی و میشل فوکو در سال ۱۹۷۱ در هلند برگزار شده است. این مناظره که یکی از مناظره‌های مهم و کلاسیک اندیشمندان قرن بیستم محسوب می‌شود.
کتاب شامل ۶ فصل است که فصل نخست آن، مناظره بین این دو متفکر و پنج بخش بعدی شامل دو مقاله از نوام چامسکی و سه مقاله از فوکو است که دیدگاه‌های این دو فیلسوف معاصر و نیز روند رو به رشد تفکراتشان را به روشنی نشان می‌دهد. جدال این دو متفکر که از دو نحله فکری متفاوت آمده‌اند، جدالی دانشی و به شدت جذاب است.
«ملاحظاتی درباره مارکس»
«ملاحظاتی درباره مارکس» شامل گفت‌وگوهای دوتچو ترومبادوری با فوکوست که در بهار ۹۷ با ترجمه امیرهوشنگ افتخاری راد در شمارگان ۷۰۰ نسخه، ۱۴۴ صفحه و بهای ۱۳ هزار و ۵۰۰ تومان در قطع پالتویی توسط نشر چشمه منتشر شد. دومین چاپ این کتاب نیز در تابستان امسال با شمارگان ۵۰۰ نسخه در دسترس مخاطبان قرار گرفت.
کتاب شامل ۶ گفت‌وگوست که عناوین آن به ترتیب از این قرار است: «چگونه یک تجربه – کتاب متولد می‌شود»، «سوژه دانش و تاریخ حقیقت»، «اما ساخت باوری یک ابداع فرانسوی نبود»، «آدورنو، هورکهایمر و مارکوزه: چه کسی نفی کننده تاریخ است؟»، «میان کلمات و چیزها طی مه ۱۹۶۸» و «گفتمان قدرت».
در سال ۹۷ صرفا دو کتاب جدید از فوکو به فارسی ترجمه شد که آن هم در قالب مناظره و گفت‌وگو با این اندیشمند است: «مناظره چامسکی و فوکو در باب طبیعت بشر» و «ملاحظاتی درباره مارکس». «دیرینه شناسی دانش»
نشر نی پنجمین چاپ ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده از کتاب «دیرینه شناسی دانش» را با شمارگان ۳۰۰ نسخه، ۳۱۲ صفحه و بهای ۳۲ هزار تومان در تابستان امسال در دسترس مخاطبان قرار داد. کتاب شامل پنج بخش به ترتیب با این عناوین است: «پیشگفتار»، «قاعده‌مندی‌های گفتمانی»، «گزاره و بایگانی»، «توصیف دیرینه شناختی» و «جمع بندی».
در تفکر فوکو دیرینه‌شناسی در درون‌مایه‌ی عمومی توصیفی دلالت دارد که امر پیشاپیش گفته‌شده را در سطح وجودش مطالعه می‌کند: در سطح کارکرد گزاره‌ای که در آن اعمال می‌شود، در سطح شکل‌گیری گفتمانی که این امر پیشاپیش گفته‌شده به آن تعلق دارد، در سطح سیستم عمومی بایگانی که این امر پیشاپیش گفته‌شده با آن مرتبط است. دیرینه‌شناسی گفتمان‌ها را کردارهایی خاص در عنصر بایگانی توصیف می‌کند.
«ایران: روح یک جهان بی‌روح»
نشر نی نیز چهاردهمین چاپ کتاب «ایران: روح یک جهان بی‌روح: و ۹ گفت‌وگوی دیگر با میشل فوکو» با ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده با شمارگان ۳۰۰ نسخه، ۲۲۸ صفحه و بهای ۳۲ هزار تومان منتشر کرد.
میشل فوکو در کوران مبارزات انقلابی مردم ایران دو بار در اواخر تابستان و پاییز ۵۷ به ایران آمد و با حضور در تهران، قم و آبادان گزارش‌هایی را برای روزنامه ایتالیایی کوریره دلا سرا نوشت. او بعدها گفت‌وگوهایی نیز درباره ایران داشت. در این کتاب ۱۰ گفت‌وگو با فوکو ترجمه شده‌اند. عناوین این گفت‌وگوها به ترتیب به این شرح است: «حبس، روانپزشکی، زندان»، «ایران: روح یک جهان بی‌روح»، «فیلسوف نقابدار»، «خودِ کمینه گرا»، «ساختارگرایی و پساساختارگرایی»، «نظامی محدود دربرابر تقاضایی نامحدود»، «موسیقی معاصر و مخاطبان»، «زیبایی شناسی زیستن»، «دغدغه حقیقت» و «بازگشتِ اخلاق».
«مراقبت و تنبیه: تولد زندان»
چاپ ۱۵ «مراقبت و تنبیه: تولد زندان» فوکو نیز با ترجمه جهاندیده و سرخوش با شمارگان هزار نسخه، ۳۹۲ صفحه و بهای ۳۲ هزار تومان نیز توسط نشر نی منتشر شد. فوکو در این کتاب دودمان شکل‌گیری کالبد و ذهن را در چارچوب نظام‌های مراقبتی و انضباطی قدرت مورد مطالعه قرار می‌دهد و مدعی است که در نهادهایی چون مدارس، زندان‌ها، بیمارستان‌ها و کارگاه‌ها تکنیک‌های انضباطی خاص به کار می‌رود و در چارچوب آنها مقررات حاکم بر رفتار و سلوک، اقدامات مراقبتی و شیوه‌های نظارت بر آنها تدوین و به معرض اجرا در می‌آید.
کتاب شامل چهار بخش است. بخش اول با نام «تعذیب» به دو فصل با نام‌های «بدن محکومان» و «نمایش تعذیب‌ها» تقسیم شده است. بخش دوم نیز با عنوان «تنبیه» دو فصل با عناوین «تنبیه تعمیم یافته» و «ملایمتِ کیفرها» دارد.
بخش سوم کتاب با عنوان «انضباط» سه فصل به این شرح دارد: «بدن‌های رام»، «شیوه‌های تربیت خوب» و «سراسر بینی». در نهایت بخش انتهایی کتاب با نام «زندان» نیز به سه فصل با این عناوین تقسیم شده است: «نهادهای کامل و بی‌پیرایه»، «قانون شکنی و بزهکاری» و «حبس».
تیموتی الیری کوشیده رکن اصلی نگرش فوکو به ادبیات را شناسایی و متمایز کند که در دو دوره کار فکری فوکو، یعنی دوره قبل از ورود به کلژدوفرانس و بعد از آن، همچنان محوریت خود را حفظ کرده است و این رکن چیزی نیست جز تجربه.«تاریخ جنون در عصر کلاسیک»
نشر هرمس نیز پانزدهمین چاپ «تاریخ جنون در عصر کلاسیک» فوکو را با ترجمه فاطمه ولیانی در پاییز امسال با شمارگان ۷۰۰ نسخه، ۳۱۲ صفحه و بهای ۲۸ هزار تومان منتشر کرد. این کتاب هشت فصل دارد که عناوین آن به ترتیب به این شرح است: «کشتی دیوانگان»، «حبس بزرگ»، «دیوانگان»، «چهره‌های جنون»، «پزشکان و بیماران»، «وحشت عظیم»، «مرزبندی جدید» و «تولد آسایشگاه».
«تاریخ جنون در عصر کلاسیک» به بحث درباره مفهوم بحث برانگیز «جنون» که در طول تاریخ تطورات بسیار داشته، می‌پردازد. فوکو این مفهوم را در حوزه سیاست، فلسفه و روانپزشکی از سده‌های میانه تا پایان قرن ۱۸ بررسی و ایده تاریخ در مواجهه با آن را نقد می‌کند. رویکرد فوکو در این کتاب تحلیل گفتمان است.
«تولد زیست سیاست»
هفتمین چاپ «تولد زیست سیاست: درسگفتارهای کلژدوفرانس ۱۹۷۸- ۱۹۷۹» با ترجمه رضا نجف زاده نیز در زمستان امسال با شمارگان ۳۰۰ نسخه، ۴۴۲ صفحه و بهای ۵۶ هزار تومان توسط نشر نی در دسترس مخاطبان قرار گرفت. کتاب ۱۲ فصل دارد که به ترتیب بر اساس تاریخ درسگفتارها در کتاب درج شده‌اند. نخستین فصل ترجمه درسگفتار ۱۰ ژانویه ۱۹۷۹ و هشتمین فصل نیز ترجمه درسگفتار ۴ آوریل ۱۹۷۹ است.
در تجدید چاپ آثار فوکو در سال‌های گذشته و یا نخستین چاپ‌ها کمترین شمارگان در هزار نسخه بوده، اما در سال ۹۷ شمارگان کتاب‌ها به ۳۰۰ نسخه رسیده است. «در باب تاریخ اندیشه»
«در باب تاریخ اندیشه» شامل گفت‌وگوی رمون آرون و میشل فوکوست. تحلیلی از ژان فرانسوا بِر درباره این گفت‌وگو نیز به کتاب ملحق شده است. انتشارات فرهنگ جاوید دومین چاپ ترجمه محسن حسنی از این کتاب را با شمارگان ۷۰۰ نسخه، ۸۸ صفحه و بهای ۱۵ هزار تومان منتشر کرد. چاپ نخست این کتاب در سال ۹۲ منتشر شده بود. این کتاب باری چاپ تازه با ویرایش جدید همراه شده است.
«فوکو و ادبیات داستانی: یک تجربه»
چاپ دوم کتاب «فوکو و ادبیات داستانی: کتاب تجربه» نوشته تیموتی الیری و ترجمه فرهاد اکبرزاده نیز با شمارگان هزار و ۱۰۰ نسخه، ۲۷۲ صفحه و بهای ۲۷ هزار تومان در تابستان ۹۷ منتشر شد. چاپ نخست این کتاب در زمستان ۹۶ منتشر شده بود.
تیموتی اُلیری، استاد فلسفه دانشگاه هنگ‌کنگ است و تمرکز خاصی بر کار فیلسوفان اروپایی قرن بیستم، به ویژه فوکو دارد. او چندین کتاب درباره فوکو نوشته و اساس حوزه پژوهش خود را اخلاق، سیاست و فلسفه ادبیات می‌داند.
نویسنده کوشیده رکن اصلی نگرش فوکو به ادبیات را شناسایی و متمایز کند که در دو دوره کار فکری فوکو، یعنی دوره قبل از ورود به کلژدوفرانس و بعد از آن، همچنان محوریت خود را حفظ کرده است و این رکن چیزی نیست جز تجربه. طرحی که اُلیری با کمک گرفتن از نظریات فوکو ترسیم می‌کند تجربه را در مرکز سه ضلع دانش، قدرت و سوژه قرار می‌دهد.
همانطور که اشاره شد در سال ۹۷ بجز دو کتاب تازه باقی آثار همگی تجدید چاپ شده‌اند و چاپ‌های متعدد نشان دهنده اهمیت اندیشه‌های فوکو و اقبال مخاطبان ایرانی است. با این اوصاف اما یک نکته را نباید از نظر دور داشت. در تجدید چاپ آثار فوکو در سال‌های گذشته و یا نخستین چاپ‌ها کمترین شمارگان در هزار نسخه بوده، اما در سال ۹۷ شمارگان کتاب‌ها به ۳۰۰ نسخه رسیده است.