خبرگزاری مهر–گروه دین و آئین–عصمت علی‌آبادی: امشب، شب میلاد باسعادت حضرت محمد مصطفی صلی‌الله علیه و آله و سلم و امام جعفر صادق علیه السلام است. تمدن اسلامی یکی از مهمترین مسائلی است که همواره در تاریخ اسلام مورد توجه بوده است و مسلمانان همیشه از تمدن اسلامی به عنوان یکی از مهمترین دستاوردهای اسلام و یکی از مهمترین خدمات اسلام به جامعه بشری از آن یاد می‌کنند. تمدّن اسلامی از زوایا و ابعاد گوناگون مورد توجه اندیشمندان و محققان واقع شده و کتاب‌ها و مقالات متعدّد و متنوّعی در این زمینه به رشته تحریر درآمده است. ولی آنچه در این میان عمدتاً مورد غفلت واقع شده و آنچنان که شایسته آن بوده است مورد توجه واقع نشده، نقش اساسی و بی بدیل پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) در پایه گذاری و تأسیس این تمدّن عظیم است.
پیامبر اکرم به عنوان پایه گذار این تمدن اقدامات فراوانی را جهت فراهم سازی بستر مناسب برای پی‌ریزی این تمدن انجام داد. مهمترین عامل در شکل گیری هر تمدنی ایجاد فضای آرام با امنیت و آسایش است. پیامبر اکرم از زمان آغاز دعوت خود در مکه در صدد ایجاد محیطی آرام برای مسلمانان بود.
پیامبر در دعوت خود در برابر فریب‌ها و تهدیدها نه سستی ورزید و نه نرمش نشان داد. در برابر آنها قد برافراشت و گفت: «به خدا سوگند اگر خورشید را در دست راستم و ماه را در دست چپم بگذارند تا از رسالتم دست بردارم چنین نمی‌کنم، مگر مرگم فرا رسد.».
بر همین اساس و به مناسبت سالروز میلاد با سعادت پیامبر اکرم با حجت‌الاسلام محمدمحسن طبسی مدیر گروه تاریخ اسلام دانشگاه ادیان و مذاهب به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:
*الگوی پیامبر (ص) در ساخت جامعه ایمانی پس از هجرت به مدینه بر چه مبنا و اساسی قرار داشت؟
حکومت نبوی و جامعه ایمانی که پیامبر (ص) تشکیل دادند در یک نگاه کلی بر مبنا و اساس تزکیه، علم‌آموزی، حکمت و عمل به دستورات وحیانی قرآن بنا گذاشته شده بود که شاخصه‌های آن بر محورهایی نظیر ایمان و معنویّت، قسط و عدل، علم و معرفت، صفا و اخوت، اصلاح اخلاقی و رفتاری، اقتدار و عزّت، کار و حرکت و پیشرفتِ دائمی قرار داشت. بر همین اساس پیامبر (ص) تلاش کردند به پایه ریزی، حراست و تثبیت جامعه ایمانی یا همان تمدن اسلامی بپردازند.
پیامبر در بخش اول یعنی در پایه‌گذاری جامعه ایمانی یا تمدن اسلامی دو حرکت فردی و اجتماعی را دنبال کردند، به عنوان مثال نخستین اقدامی که پیامبر (ص) در بعد اجتماعی انجام دادند نفی تعصبات و آداب و رسوم غلط بین قبایل عربستان بود. آن زمان زندگی اجتماعی اعراب بر مبنای ملوک‌الطوایفی و عشایری بود، که برخی تعصبات و آداب و رسوم غلط دامنگیر افراد هم می‌شد. حرکت‌های ظالمانه زیادی بین قبایل آن زمان رخ می‌داد که نمونه معروف و تاریخی آن کینه‌ورزی‌ها و دعوای بین دو قبیله بزرگ اوس و خزرج در مدینه بود که توسط پیامبر (ص) از بین رفت.
در شهر مدینه رسالت پیامبر (ص) وارد فاز دوم یعنی حراست از این جامعه ایمانی می‌شود در راستای این موضوع پیامبر (ص) بین برادران مسلمان در مدینه و حتی مکه به عقد اخوت می‌پردازند که از طریق محبت و دوستی انسجام و همبستگی افراد آن اجتماعی را که تشکیل دادند مستحکم کنند. از این رهگذر بسیاری از کینه‌ورزی‌ها و دشمنی‌ها حداقل به ظاهر فروکش کرد.
همچنین پیامبر (ص) در زمینه سیاسی و نظامی به جهت حراست از نظام نبوی و جامعه ایمانی نوپا برخی پیمان‌های صلح و دوستی را با قبایل اطراف مدینه انعقاد کردند که بسیاری از آنها اسلام نیاورده بودند یا حتی برخی از آنها وحشی یا نیمه وحشی و صرفاً دنبال جنگ بودند با چنین روش‌هایی پیامبر (ص) توانستند از جامعه ایمانی که پی‌ریزی کرده بودند حراست کنند.
*ما با جامعه ایمانی یا تمدن اسلامی مورد نظر پیامبر (ص) چقدر فاصله داریم؟
پیامبر اسلام (ص) با رسیدن به هدف رسالت خود نقشه راه جامعه ایمانی یا همان تمدن اسلامی را ترسیم و نشان دادند اما اینکه عملاً ما تا چه حد به آن نقطه رسیدیم این بحث دیگری است. ما یک تمدن اسلامی حداقلی و یک تمدن اسلامی حداکثری داریم. تمدن اسلامی حداکثری یا همان مدینه فاضله در زمان حضرت حجت (ع) رخ می‌دهد. در این فاصله از آغاز رسالت پیامبر اسلام (ص) تا ظهور حضرت حجت (عج) ما باید در حال سیر و سلوک به سمت تمدن اسلامی باشیم و تلاش کنیم به حداقل‌هایی از تمدن اسلامی یا شاخصه‌هایی از جامعه ایمانی دست پیدا کنیم این حداقل‌ها همان چیزی است که پیامبر (ص) آموزه‌ها و نقشه راه آن به ما فرمودند.
حکومت نبوی و جامعه ایمانی که پیامبر (ص) تشکیل دادند در یک نگاه کلی بر مبنا و اساس تزکیه، علم‌آموزی، حکمت و عمل به دستورات وحیانی قرآن بنا گذاشته شده بود
در حال حاضر ما دو نوع تمدن اسلامی و تمدن مسلمین داریم که باید بدانیم تمدن مسلمین امروز همان تمدن اسلامی نیست. امروز آنچه به عنوان تمدن اسلامی در جوامع اسلامی مشاهده می‌شود در واقع تمدن مسلمین است که توسط پادشاهان بنی عباس و امپراتوری عثمانی به وجود آمده است و هیچکدام تمدن اسلامی نیستند.
ما معتقدیم تمدنی که توسط امویان، عباسیان و سایر دولت‌ها و حاکمان در طول تاریخ ایجاد شده تمدن اسلامی نیست بلکه تمدن مسلمانان است. تحقق تمدن اسلامی شرایطی دارد که یکی از مهمترین آنها این است که باید بر محور رهبری یک معصوم (ع) باشد. زمان اهل‌بیت (ع) چون آنها قدرت و حکومت نداشتند تمدن اسلامی شکل نگرفت. تمدن به ساختمان‌سازی و معماری شهری نیست بلکه یک فرهنگ است که در ابعاد مختلف سبک زندگی، اقتصادی، سیاسی و حتی اقتصادی بروز و ظهور دارد.
پس از رحلت پیامبر اسلام (ص) خلافت امیرمومنان امام علی (ع) به دست نااهلان غصب شد و جامعه مسلمین صرفاً از یک هزارم وجود امام بهره می‌بردند. بهره برداری اصلی زمان ظهور حضرت حجت (عج) خواهد بود؛ یعنی تمدن اسلامی حداکثری و جامعه ایمانی مورد نظر پیامبر (ص) را ما پس از ظهور مشاهده خواهیم کرد.
*غایت جامعه ایمانی یا تمدن اسلامی مورد نظر پیامبر (ص) چیست چه اهداف و آرمان‌هایی را دنبال می‌کند؟
غایت تمدن اسلامی یا جامعه ایمانی پیامبر (ص) رسیدن انسان به وحدت و یکپارچگی در اعتقاد به وحدانیت خداوند است؛ یعنی همه مردم دنیا در عین کثرت به وحدت برسد. در عین اختلاف در زبان و گویش یا رنگ و نژاد و برخی مسائل جزئی دیگر با یکدیگر در کلیاتی نظیر عقیده به یگانگی و توحید الهی به وحدت و یکپارچگی برسند.
همه ما انسان‌ها و آنچه به عنوان مخلوقات الهی در دنیا موجود است از آن خدای واحد و مظهر قدرت او هستیم. در تمدن اسلامی انسان‌ها در مقابل قدرت الهی خضوع و خشوع دارند و تابع دستورات او هستند که از این طریق در ابعاد مختلف فردی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی به کمالی که برای انسان در نظر گرفته شده است دست پیدا کنند.
در تمدن اسلامی یا جامعه ایمانی پیامبر (ص)، وقتی دانشمندی آنچه از طبیعت یا خلقت الهی را کشف یا مشاهده می‌کند باید عبودیت او بیشتر و موحدتر از سایر مردم شود. امروز این مساله در تمدن غربی مشاهده نمی‌شود، چراکه آنها به تمدنی رسیدند که در آن عبودیت نیست. به عنوان مثال انیشتین خداباور نبود. تمدن غرب به ظاهر هر چه پیشرفت می‌کند انسان را سرمستی همچون نمرود تربیت می‌کند که دارای قدرتی بدون فرهنگ و اخلاق است و سبب فساد می‌شود. امروز بسیاری می‌دانند که کرونا ساخت دست بشر بود که نشان دهد قدرت او بسیار زیاد است. الان ما در یک توهم مدرن بودن زندگی می‌کنیم وقتی اخلاق انسانی از بین مردم برود دست به هر کاری می‌زنند.
در تمدن اسلامی یا جامعه ایمانی مورد نظر پیامبر (ص) مسئله اخلاق، خدمت به مردم، وحدت در عین کثرت بر مبنای اعتقاد به یگانگی خداوند و عبودیت باری تعالی و فنای فی‌الله بودن هدف اصلی است؛ اگر تمدن سازی غیر از این باشد خسارت‌هایی همچون کرونا یا بدتر از آن را برای بشریت تولید می‌کند. امام معصوم (ع) صلاحیت این تمدن سازی را دارد. رهبر معظم انقلاب در بیانیه گام دوم انقلاب روی تمدن بزرگ اسلامی بسیار تاکید کردند و این همان کدی است که ایشان نسبت به جامعه مهدوی می‌دهند که ما به عنوان زمینه‌سازان ظهور باید خود را برای آن آماده کنیم.
*امروز در مسیر تمدن سازی یا رسیدن به جامعه ایمانی مورد نظر پیامبر (ص) باید چه کرد؟
ما در زمانی هستیم که استکبار جهانی می‌خواهد با قدرت‌نمایی زمام امور و ابتکار عمل را در دست بگیرد و تنها کشوری که توانسته زیر میز بازی آنها بزند ایران است. آنچه امروز ما باید به عنوان ضرورت به آن توجه کنیم فرمایشات رهبر معظم انقلاب درباره تمدن سازی است.
اینجا سوال می‌کنیم و گله‌مند هستیم که چرا فرمایشات رهبر معظم انقلاب درباره تمدن‌سازی در کتاب‌های درسی کودکان ما نمی‌آید که از همان دوران ابتدایی دغدغه تمدن‌سازی اسلامی را داشته باشند که هر کدام از آنها به سهم خود اندیشه‌های بزرگ تمدن‌سازی اسلامی را در دوره راهنمایی یا دبیرستان به ثمر برسانند.
مسئولان وزارت علوم، آموزش و پرورش، وزارت فرهنگ و ارشاد و متصدیان امور در نهادینه کردن اندیشه بزرگ تمدن اسلامی که رهبر معظم انقلاب بسیار برآن تاکید دارند بسیار قصور کردند و باید جبران کنند. این امر در حد مصاحبه، کنفرانس یا همایش به وضعیت مطلوب نمی‌رسد بلکه باید در کتاب‌های دانش‌آموزان وارد شود و کودکان ما از همان دوران ابتدایی به تناسب ظرفیتی که دارند این مسئله را بشناسند. امیدواریم مسئولین در این زمینه از خواب غفلت بیدار شوند.