خبرگزاری مهر-گروه دین و آئین- نگار احدپور اقبلاغ: دین مبین اسلام، آئینی «جهانی» و «جاودانه» است و آمده تا رابطه بین «خدا»، «انسان» و «جهان» را تبیین و تنظیم کند. چنین دینی برای تحقق ویژگی‌هایی که از «خاتمیت» آن برخاسته، ماهیتاً باید تبلیغی نیز باشد و از همه ظرفیت‌ها برای گسترش خود بهره ببرد تا مفاهیم و پیام‌های آسمانی آن به همه انسان‌ها برای همیشه و در همه جا برسد و اتمام حجت محقق گردد. برای این منظور، مبلغان دینی از رسانه‌ها در جهت انتشار و گسترش خود استفاده کرده است و می‌کند. با پیدایش و گسترش رسانه‌های جدید، باید به نسبت میان دین و رسانه توجه بیشتری شود. چرا که رسانه در ترویج اندیشه‌های معنوی و اخلاقی، به ویژه در حوزه دین، نقشی اساسی و بنیادی دارد. به نظر می‌رسد در میان رسانه‌ها، تلویزیون به دلیل گستردگی مخاطبان بهترین رسانه برای تبلیغ سریع و گسترده گفتمان‌های دینی به شمار می‌رود.
در این خصوص با محمدهادی همایون، رئیس و عضو هیأت علمی دانشکده فرهنگ و ارتباطات و از اعضای هیأت امنای دانشگاه امام صادق علیه السلام، به گفت و گو پرداختیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:
محمد هادی همایون با بیان اینکه آنچه در تبلیغ نقش محوری دارد، شخصیت، نفس و نیت مبلّغ است، گفت: با توجه به اینکه شخصیت مبلّغ یا هدایت‌گر در امر تبلیغ مؤثر است به نظر می‌رسد اگر او در اصلاح رابطه میان خود و خداوند تلاش کند، خداوند نیز رابطه او با مردم را اصلاح می‌کند، این امر به شدت در امر تبلیغ مؤثر است، همانطور که سوابق بسیار زیاد و شواهد و نمونه‌هایی در این خصوص در تاریخ داریم، کسانی که خود شناسی و خودسازی کردند، سخنانشان به دل می‌نشیند، قاعدتاً این موضوع باید در رسانه‌ها نیز ادامه منطقی پیدا کند.
جلب اعتماد مردم، عامل مهم تأثیرگذاری برنامه‌های تبلیغی
همایون افزود: مسئله سخت و پیچیده دوران معاصر ما همین است، که اگر رسانه‌ای قرار است همانند همان مبلغ فرهیخته و خالص عمل کند، باید شخص مجری که در جلوی دوربین و مقابل دیدگان مردم قرار می‌گیرد، دارای چنین ویژگی‌هایی باشد، و مراحل اخلاقی و کمالی را طی کرده باشد، اما آیا این کفایت می‌کند، آیا تهیه کننده، نویسنده، کارگردان و سایر عوامل آن برنامه نقشی در ابلاغ درست پیام به مخاطب ندارند؟ قطعاً این امر فراتر از حتی خود ساختار و سازمان بالادستی خواهد بود.
اگر رسانه‌ای قرار است همانند همان مبلغ فرهیخته و خالص عمل کند، باید شخص مجری که در جلوی دوربین و مقابل دیدگان مردم قرار می‌گیرد، دارای چنین ویژگی‌هایی باشد، و مراحل اخلاقی و کمالی را طی کرده باشد، اما آیا این کفایت می‌کند، آیا تهیه کننده، نویسنده، کارگردان و سایر عوامل آن برنامه نقشی در ابلاغ درست پیام به مخاطب ندارند؟
این عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (ع) خاطرنشان کرد: به نظر می‌رسد که ابعاد موضوع تبلیغ دین، اتفاقاً با ظهور رسانه‌ها، اگر بخواهد در چارچوب تبلیغ اسلامی ادامه حیات دهد، به شدت در دوران معاصر پیچیده شده و ما بیش از هر چیز به خلوص و نیت خالص نه فقط در سطح انسان‌ها و عوامل درگیر در یک تولید رسانه‌ای که حتی در خود رسانه و ساختار رسانه نیاز داریم. به عنوان مثال جلب اعتماد یکی از موضوعات بسیار مهم ما در تبلیغ فردی و سنتی است و می‌دانیم که این امر یک قاعده است که اگر مبلّغی بتواند اعتماد مخاطب را به خود جلب کند، مسیر راحت تری در پیش دارد، اما اگر مخاطب به وی اعتماد نکند، حتی اگر طرز فکر و سخنانش منطقی و صحیح باشند، مبلّغ، کاری از پیش نخواهد برد.
وی افزود: این اعتماد باید در دوران معاصر به موضوع رسانه و ساختار و سازمان رسانه منتقل شده و رسانه باید این اعتماد را برای مردم ایجاد کند، که به شدت کار سختی است و بسیار فراتر از اعتمادی که یک شخص مبلّغ به آن نیاز دارد. این امر موجب می‌شود، ما با یک موضوع به شدت پیچیده و البته مهم مواجه هستیم که متأسفانه کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
عاشورا؛ اوج تبلیغ عملی دین است
این عضو هیئت امنای دانشگاه امام صادق (ع) با بیان اینکه سیره اهل بیت (ع) در ارتباط با موضوع تبلیغ دین، بسیار پربار و درخشان است، گفت: با وجود اینکه می‌توان زندگانی ائمه بزرگوار (ع) سرشار از مصادیق تبلیغ دین و جذب مخاطب از روش تبلیغ عملی و غیر زبانی دانست اما اوج این اتفاق را در جریان عاشورا و شهادت سیدالشهدا (ع) و یارانشان و اسارت اهل بیت (ع) می‌بینیم. عاشورا یکی از بزرگترین مصادیق تبلیغ دین با عمل است که در تاریخ بشریت ماندگار شده است.
رئیس دانشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع) تاکید کرد: یکی از کلیدی ترین شاخص‌هایی هست که برای تبلیغ اسلامی وجود دارد، «دعوت عملی» است و اینکه مبلغ باید خود عامل باشد، مبلغ نمی‌تواند حرفی را به زبان آورد و در خفا عامل نباشد.
وی با اشاره به حدیث «کونُوا دُعَاةً لِلنَّاسِ بِغَیرِ أَلْسِنَتِکمْ» از امام صادق (ع) بیان کرد: از مهم‌ترین اصولی که یک مربی تربیتی و عقیدتی باید مد نظرش باشد این است که بخش مهمی از دعوت مردم به اسلام و اخلاق، از طریق غیر زبان است و بحث‌های زبانی وقتی اثرگذار خواهد بود که مستمعین اعتماد کاملی به گوینده داشته باشند. یکی از علل اصلی عدم موفقیت بعضی از مربیان در جذب مخاطبین نیز به همین موضوع مربوط می‌شود. از این رو یکی از دستورات اصلی دینی در دعوت مردم به اسلام راه اهل بیت علیهم السلام، دعوت از راهی به جز زبان است.
آنچه از دل برآید، بر دل نشیند
همایون افزود: تأثیر عمیق دعوت عملی از این جا سرچشمه می‌گیرد که هر گاه شنونده بداند گوینده از دل سخن می‌گوید و به گفته خویش صد در صد ایمان دارد گوش جان خود را به روی سخنانش می‌گشاید و سخن که از دل برخیزد بر دل می‌نشیند، و در جان اثر می‌گذارد، و بهترین نشانه‌ی ایمان گوینده به سخنش این است که خود قبل از دیگران عمل کند، همان گونه که امیرالمؤمنین علی علیه السلام می‌فرماید: أَیهَا النَّاسُ إِنِّی وَ اللَّهِ مَا أَحُثُّکمْ عَلَی طَاعَةٍ إِلَّا وَ أَسْبِقُکمْ إِلَیهَا وَ لَا أَنْهَاکمْ عَنْ مَعْصِیةٍ إِلَّا وَ أَتَنَاهَی قَبْلَکمْ عَنْهَا - ای مردم به خدا سوگند شما را به هیچ طاعتی تشویق نمی‌کنم مگر قبلاً خودم آن را انجام می‌دهم و از هیچ کار خلافی باز نمی‌دارم مگر این که پیش از شما از آن دوری جسته جسته‌ام
وی در بخش دیگری از این گفت‌وگو تصریح کرد: اگر بخواهیم این شاخصه‌ها را به صورت جدی در فضای رسانه‌ای منطبق کنیم، قاعدتاً باید تجدید نظر و بازنگری در برنامه سازی ها اتفاق بیفتد، از مجری، تهیه کننده، عوامل، مدیران و حتی خود سازمان، از نظام بودجه تا قواعد و قوانین و بخش نامه‌ها، همه باید مجدد بازنگری و تنظیم شوند.
نقاط ضعف برنامه‌های تبلیغی تلویزیون
همایون در نقد عملکرد تلویزیون در این خصوص گفت: نقاط ضعف رسانه ملی در دو بخش قابل طرح است، نخست نقاط ضعف نهادینه‌ای که جز جدایی ناپذیر رسانه است، به عنوان مثال در زمان تبلیغ از طریق یک برنامه تلویزیونی شما بازخورد مستقیمی از مخاطب دریافت نمی‌کنید، در حالی که در تبلیغ چهره به چهره، مبلغ از مخاطب بازخورد می‌گیرد و ادامه روند امر تبلیغ او تحت تأثیر بازخوردی است که دریافت می‌کند. اینکه بتوانیم شاخص‌های تبلیغ فردی و چهره به چهره را به سازمان تسری دهیم به نحوی که کاملاً مؤثر واقع شود، جدی‌ترین مسئله‌ای است که شاهد آن هستیم.
نقش علمای دین در تأثیرگذاری رسانه‌ها در تبلیغ دین
وی افزود: اقتضائاتی که در تلویزیون وجود دارد با سیره اهل بیت (ع) در خصوص موضوع تبلیغ دین، تطبیق کامل ندارد، و مشکل اصلی همین‌جاست که در نظام سنتی مبلّغ به یک حدی از خلوص و رشد و تعالی می‌رسد که پیام او را به طور مؤثر به مخاطب می‌رساند، اما آیا سازمانی که ما به عنوان رسانه از آن یاد می‌کنیم، می‌تواند همه آن خلوص را به همراه خود داشته باشد؟
همایون در پایان گفت: در بازسازی نظام رسانه‌ای بر مبنای قواعد دینی، انتظار پژوهش، اندیشه، تأمل و الگوسازی و ارائه راهکار از علمای دین و مسئولین این حوزه داریم.