به گزارش خبرنگار مهر، چاپ دوم کتاب «بازگشت به سوی او (شرح مناجات تائبین)» اثر آیت الله محمدباقر تحریری به همت مؤسسه بوستان کتاب در ۲۴۰ صفحه روانه بازار نشر شد.
اثر پیش رو شرح «مناجات تائبین» نخستین مناجات از مناجات‌های پانزده گانه (مناجات خمسه عشر) است که در صحیفه سجادیه از آن یاد شده و منسوب به سیدالساجدین امام زین العابدین (ع) است. این مناجات دریایی بیکران از معارف اعتقادی، اخلاقی و عملی است و معارف گوناگون دینی را در بر دارد.
مناجات تائبین، زبان احوال خوش برای کسانی است که پشیمانند و تصمیم به بازگشت دارند. فرازهای این مناجات، نجوای عاشقانه و عارفانه امام سجاد (ع) است که با ذکر این جملات به تائبان می‌آموزد هنگام توبه چگونه با معبود سخن بگویند.
ساختار اثر
این اثر در ۲۳ فصل تألیف شده است؛ در مقدمه این اثر ضمن بیان کیفیت شرح مناجات، ملاک اعتبار و انتساب ادعیه به حضرات ائمه (ع)، ضرورت ارتباط تنگاتنگ با عالمان دین، دلیل تفاوت در عناوین مناجات‌ها، مزیت عرفانی مناجات شعبانیه، ضرورت توجه به حقیقت دعا و اهمیت مناجات تائبین مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
در فصل اول این اثر که با عنوان «لباس خواری و ذلت» نگارش یافته، ضمن تبیین اولیه گام در سیر الی الله، مباحثی از جمله سرّ اظهار خطا و تقاضای عفو از ناحیه معصومین (ع)، مطلوبیت اظهار تضرع، مصداق ذلت ممدوح، و زمینه ساز ذلت مذموم تشریح شده است.
«جامه بیچارگی» عنوان دومین فصل از این اثر بوده که ابعاد درونی معصیت، گوناگونی حالات ایمانی، لزوم توجه به آثار نیک و بد اعمال تبیین شده است.
نویسنده در فصل سوم، عامل مردن دل و مراتب حیات انسانی (نباتی، حیوانی و انسانی) را تبیین کرده و گناهان کوچک زمینه ساز گناهان بزرگ عنوان شده است.
در فصل بعدی، جایگاه ایمان در نیل به حیات طیبه، شرط اساسی توبه، تأثیر و اهمیت استغفار، راه مقابله با وسوسه شیطان، شناخت راه‌های وسوسه شیطان، دستور خداوند به توبه، فرق وساوس شیطانی با نفحات رحمانی تشریح شده است.
«آمرزش گناهان» عنوان فصل پنجم این کتاب است که در ابتدا، ضمن بیان سرّ سوگندها در قرآن و ادعیه، ضرورت اعتذار به درگاه مولا مورد تأکید قرار گرفته و راه‌های علاج طغیان گری تشریح و شرایط اجابت دعا بیان شده است.
در ششمین فصل از کتاب مذکور که با عنوان «جبران کننده کمبودها» تألیف شده، بر تعادل در توبیخ نفس اشاره شده و آثار غفلت و جبران نواقص بیان شده است.
در فصل بعدی به آثار اظهار خضوع در حال مناجات، تأثیر منفی حالت سرکشی در برابر حق و فضیلت انابه در مقایسه با توبه پرداخته شده است.
فصل هشتم به حقیقت پناه بردن به درگاه الهی، عمومیت نقشه‌های فریبکارانه شیطان، اظهار بی پناهی حقیقی به درگاه الهی می‌پردازد و ضمن بیان اهمیت انس روحی با خدا و اولیای او، اقسام پناهندگی به خدا تشریح شده است.
در نهمین فصل از این کتاب، توجه به الطاف الهی زمینه ساز ارتقای کیفیت مناجات معرفی شده و بر پرهیز از سقوط کلی هشدار داده شده است.
«بخشش و پوشش» عنوان فصل بعدی است که در این فصل ضمن تأکید بر توجه به آثار سو گناه، دلیل معرفی خداوند به «غافر ذنب کبیر» تبیین شده و ریشه نفسانیات منفی مورد بررسی قرار گرفته است.
در فصل یازدهم که با عنوان «نسیم جانبخش مغفرت» نگارش یافته، بر نیاز شدید انسان به آمرزش در قیامت تأکید و توضیحاتی در خصوص صحنه ظهور نتایج اعمال بیان شده است.
در دوازدهمین فصل از این کتاب، با اشاره به فراگیری ادعیه برای نیازهای انسانی، ضرورت چشم پوشی از خطای دیگران تبیین شده و ضمن بیان آثار دنیوی صفح (افزونی عزت، طولانی شدن عمر و ایمنی از بلاها) و تأکید بر لزوم اعتدال در عفو، مبحثی با عنوان مشاهده اعمال زشت در قیامت تدوین شده است.
در فصل بعدی، لزوم پرهیز از تکاب گناه مطرح و موانع روحی انسانی و مصادیق رأفت خاص الهی به مؤمنان تبیین شده است.
«نجات بخش بندگان» عنوان فصل چهاردهم است که جایگاه پشیمانی و استغفار در مقایسه با توبه تبیین و بر ضرورت پرهیز از غصب حق تأکید شده است.
در فصل پانزدهم بر اهمیت استمرار بر جهاد اکبر اشاره و توبیخ نفس و بازگشت عملی ضروری عنوان شده و شرط اساسی تأثیر استغفار تبیین و آثار استغفار تشریح شده است.
فصل شانزدهم درباره اظهار استحقاق مؤاخذه از سوی مولا است و در فصل هفدهم نیز تأثیر قدرت حق در توبه عبد و بهره گیری از حلم الهی تبیین و ضرورت رفق و مدارا با نفس بیان و بر جامعیت ادعیه اهل بیت (ع) تأکید شده است.
هجدهمین فصل از کتاب مذکور که با عنوان «باب گشوده توبه» تنظیم شده، به انواع طلب توبه از خداوند و نقش تخریبی غفلت در کمال انسان و همچنین راه علاج غفلت می‌پردازد.
فصل بعدی، درباره گناه عبد و عفو معبود است که در این فصل ضمن توجه به قبح گناه و تأثیر آن در اجابت توبه، انواع سخن گفتن در دعا تشریح شده است.
در فصل بیستم، حد وسعت عفو و خوبی خداوند تبیین و معنا تقاضای عفو از ناحیه معصوم (ع) ذکر شده است.
زمینه پیدایی اضطرار در امور معنوی، رکن استجابت دعا، توسل به اسماً الهی، شفیع قرار دادن صفات الهی در توبه، و توسل به صفت جود الهی از مباحث فصل بیست و یکم است.
در بیست و دومین فصل این کتاب، توسل تکوینی نیاز فطری موجودات تبیین شده و همچنین توسل تشریعی مخصوص انسان عنوان شده و در ادامه، انواع اسباب الهی و وسیع‌ترین آنها تشریح شده است.
در بیست و سومین و آخرین فصل از اثر حاضر که با عنوان «امید به اجابت و بخشش» تألیف شده، اعتقاد صحیح در مورد استجابت دعا تبیین و شرایط تبدیل گناه به حسنه تشریح و توسل به رحمت الهی حسن ختام مناجات عنوان شده است.
ضرورت چشم پوشی از خطای دیگران
مؤمن، همواره باید در جهت استحقاق عفو الهی حرکت کند و در سایه پوشش صفح جمیل حق قرار بگیرد. یکی از زمینه‌های قرار گرفتن انسان در این مسیر، عمل به این آیه شریفه است که: «فَاصفَحِ الصَّفحَ الجَمِیلَ؛ پس از آنها به طرز شایسته ای صرف نظر کن {و آنها را بر نادانی‌های شأن ملامت ننما}».
انسان گاهی در روابط اجتماعی و خانوادگی، با برخوردهای نامناسبی مواجه می‌شود، مثلاً برخی با طرح نقشه‌هایی، درباره شخصی کج فهمی‌هایی پیدا می‌کنند و حیثیت و شخصیت انسانی او را زیر سوال می‌برند. در چنین مواردی، شخص تا می‌تواند، نباید این برخوردهای ناگوار را عملاً مقابله به مثل کند، بلکه باید صفح کند و آن را نادیده بگیرد و از آن روی بگرداند، البته این کار بسیار سخت است و مجاهده با نفس لازم دارد، زیرا نفس می‌خواهد همانطور که از دیگری ضربه خورده به او ضربه بزند، اما انسان با ایثار باید سعی کند «صفح جمیل» را از خود ظهور بدهد.
امام باقر (ع) می‌فرماید: «سه چیز، از کرامت‌های دنیا و آخرت است: «کسی را که به تو ستم کرده عفو کنی، و با کسی که از تو بریده وصل کنی، و هنگامی که با نادانی با تو برخورد می‌شود، بردباری نشان دهی».