خبرگزاری مهر - گروه دانش و فناوری: شاخص نیچر یا نیچر ایندکس (Nature INDEX) یک پایگاه داده است که مؤسسات و کشورها و نتایج علمی آنها را از زمان معرفی در سال ۲۰۱۶ ردیابی می‌کند. هر ساله، شاخص نیچر مؤسسات پیشرو (که می‌توانند شرکت‌ها، دانشگاه‌ها، مؤسسات دولتی، مؤسسات تحقیقاتی یا سازمان‌های غیردولتی باشند) و کشورها را با توجه به مقالات علمی و مقالات منتشر شده در مجلات برجسته رتبه‌بندی می‌کند.
این رتبه‌بندی همچنین می‌تواند توسط رشته‌های تحقیقاتی منفرد مانند علوم زندگی، شیمی، فیزیک یا علوم زمین دسته‌بندی شود که مؤسسات مختلف در هر یک پیشرو هستند. شاخص نیچر توسط Nature Research محقق شد و در کل، بیش از ۱۰ هزار مؤسسه در آن فهرست شده‌اند.
این پایگاه داده‌ای از اطلاعات محققان و مقالات پژوهشی اساسی است که در یک گروه منتخب از ۸۲ مجله علمی با کیفیت بالا در زمینه علوم طبیعی منتشر شده است.
شمارش مقاله با سه روش انجام می‌شود: ۱. شمارش مقاله (AC) ۲. شمارش کسری (FC) ۳. شمارش کسری وزنی. منظور از شمارش مقاله‌ها، تعداد مقاله‌های منتشر شده در نشریه‌ها بدون توجه به تعداد نویسندگان سایر مؤسسات و شمار کسری سهم مشارکت هر مؤسسه در نگارش یک مقاله است.
به این ترتیب چنانچه ۱۰ مؤسسه هر کدام با یک محقق در نگارش یک مقاله شرکت کرده باشند شمارش کسری هر مؤسسه برابر با یک دهم است.
رتبه بندی ۲۰۲۲ شاخص نیچر و جایگاه ایران
برای سال ۲۰۲۲ شاخص نیچر مقالات و مؤسسات را در محدوده تاریخ ۱ دسامبر ۲۰۲۱ تا ۳۰ نوامبر ۲۰۲۲ بررسی کرده است که در گزارش پیش رو وضعیت علمی جمهوری اسلامی ایران در شاخص نیچر در سال ۲۰۲۲ بررسی شده است.
تمام خروجی‌های تحقیقاتی برای ایران در فاصله بین ۱ دسامبر ۲۰۲۱ تا ۳۰ نوامبر ۲۰۲۲ در شاخص نیچر در نمودار زیر نشان داده شده است. تعداد مقاله و اشتراک گذاری برای ایران در این بازه زمانی شامل ۲۵۱ مقاله است که به میزان ۱۱۱.۶۲ بار به اشتراک گذاشته شده است.
نمودار خروجی‌های تحقیقاتی برای ایران در فاصله بین ۱ دسامبر ۲۰۲۱ تا ۳۰ نوامبر ۲۰۲۲ در شاخص نیچر
بیشترین تعداد مقالات مربوط به علوم فیزیکی با ۱۴۹ عدد است که ۶۴.۹۹ بار به اشتراک گذاشته شده است. پس از علوم فیزیکی، بیشترین تعداد مقالات مربوط به رشته شیمی با ۵۶ مقاله است که این میزان ۳۵.۹۱ بار به اشتراک سایر محققان دنیا گذاشته شده است.
علوم زیستی با ۳۴ مقاله و ۵.۲۹ بار اشتراک و زمین و علوم محیطی با ۱۸ مقاله و ۶.۲۴ بار اشتراک در رده‌های بعدی قرار دارند. نکته قابل توجه این است که این تعداد مقاله در بازه زمانی اعلام شده بررسی شده اند.
خروجی ۵ سال گذشته در شاخص نیچر نشان می‌دهد که در سال ۲۰۱۸ بیشترین رشد را در میان مقالات علمی داشته ایم اما این رشد بعد از شیوع ویروس کرونا و کاهش فعالیت‌های علمی به طور محسوسی کاهش یافته اما دوباره رشد آرام خود را پی گرفته است.
نمودار خروجی‌های تحقیقاتی برای ایران در ۵ سال اخیر در شاخص نیچر
میزان همکاری علمی بین المللی ایران با سایر کشورها
یکی از موارد مهم در شاخص نیچر همکاری‌های تحقیقاتی بین المللی است. این همکاری‌های علمی بر اساس موضوع یا منطقه قابل مشاهده است.
بیشترین همکاری علمی محققان ایرانی با محققان چین و پس از آن کانادا و آمریکا بوده است. این گراف الگوهای همکاری بین المللی که توسط شاخص نیچر ثبت شده است فقط همکاری بین المللی را از ۱ دسامبر ۲۰۲۱ تا ۲۹ نوامبر ۲۰۲۲ نشان می‌دهد.
نمودار درصد همکاری ایران با سایر کشورها در تحقیقات بین المللی در فاصله بین ۱ دسامبر ۲۰۲۱ تا ۳۰ نوامبر ۲۰۲۲ در شاخص نیچر
بیشترین موضوعات همکاری بین المللی به ترتیب علوم فیزیکی، علوم زندگی، علوم زیست محیطی و شیمی هستند.
سهم ایران در اشتراک گذاری مقالات علمی ۳۷.۱ درصد بوده است و با ۱۰ کشور بیشترین همکاری علمی را داشته است که این ۱۰ کشور شامل چین، کانادا، ایالات متحده آمریکا، بریتانیا، آلمان، فرانسه، روسیه، ایتالیا، لهستان و استرالیا هستند.
نمودار سهم ایران در اشتراک گذاری مقالات علمی در فاصله بین ۱ دسامبر ۲۰۲۱ تا ۳۰ نوامبر ۲۰۲۲ در شاخص نیچر
همچنین دانشگاه شیراز، پژوهشگاه دانش‌های بنیادی (IPM)، دانشگاه تهران، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان (IASBS)، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه دامغان، دانشگاه مازندران ۱۰ مؤسسه علمی برتر هستند که بیشترین همکاری علمی بین المللی را داشته اند.
اما همکاری بر اساس درصد سهم متفاوت است و کشورهای ایالات متحده آمریکا با ۲۱.۷۶ درصد همکاری و چین با ۱۹.۳۳ درصد همکاری در صدر قرار دارند. کشورهای آلمان، کانادا، انگلستان، ایتالیا، فرانسه، ترکیه، اسپانیا و سوئد به ترتیب بیشترین سهم در همکاری علمی بین المللی با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی ایران دارند.
۱۰ همکاری علمی برتر با ایران
نکته مورد توجه در همکاری علمی بین المللی این است که با وجود همکاری مشترک، سهم ایران در برخی از این همکاری‌ها کمتر و در برخی دیگر بیشتر است. در همکاری با کانادا بیشترین سهم همکاری مشترک بین المللی متعلق به ایران است. به گونه‌ای که سهم ایران ۷.۹۳ و سهم کانادا ۵.۸۸ است.
در همکاری مشترک میان ایران و ایالات متحده آمریکا با وجود اینکه بیشترین سهم همکاری بین المللی (۳۰.۹۷) با این کشور است اما سهم ایران ۶.۰۶ و سهم ایالات متحده آمریکا ۲۴.۹۱ است.
این وضعیت در میان همکاری ایران و چین با سهم ۲۷.۵۱ از همکاری بین المللی به گونه‌ای دیگر است. سهم ایران در این همکاری ۹.۲۹ و سهم چین ۱۸.۲۲ است. این همکاری با تعداد ترکیبی کسری (سهم) ایران و کشور همکار تعیین می‌شود.
جدول وضعیت ۱۰ همکاری علمی برتر با ایران
بررسی وضعیت علمی ایران در بازه زمانی ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۲ شاخص نیچر نشان می‌دهد که نام ۹۳ دانشگاه و مرکز تحقیقاتی جمهوری اسلامی ایران در فهرست دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی دارای مقالات علمی با کیفیت قرار دارند اما از این میان ۱۰ دانشگاه و پژوهشگاه دارای بیشترین مقالات و بیشترین میزان اشتراک گذاری مقالات هستند.
۹۳ مؤسسه ایرانی حاضر در فهرست شاخص نیچر بازه زمانی ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۲ (براساس ترتیب حروف الفبا بدون ذکر تعداد مقالات)
| ردیف | نام مؤسسه | ردیف | نام مؤسسه |
| ۱ | آزمایشگاه تخصصی ایمونولوژی خصوصی | ۴۸ | دانشگاه علوم پزشکی آبادان |
| ۲ | پژوهشکده علوم و فناوری هسته‌ای | ۴۹ | دانشگاه علوم پزشکی اصفهان |
| ۳ | پژوهشکده نیرو | ۵۰ | دانشگاه علوم پزشکی ایران |
| ۴ | پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران | ۵۱ | دانشگاه علوم پزشکی ایرانشهر |
| ۵ | پژوهشگاه دانش‌های بنیادی | ۵۲ | دانشگاه علوم پزشکی بابل |
| ۶ | پژوهشگاه شیمی و مهندسی شیمی ایران | ۵۳ | دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله |
| ۷ | پژوهشگاه مواد و انرژی | ۵۴ | دانشگاه علوم پزشکی بوشهر |
| ۸ | جهاددانشگاهی | ۵۵ | دانشگاه علوم پزشکی تبریز |
| ۹ | دانشگاه ارومیه | ۵۶ | دانشگاه علوم پزشکی تهران |
| ۱۰ | دانشگاه آزاد اسلامی | ۵۷ | دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز |
| ۱۱ | دانشگاه اصفهان | ۵۸ | دانشگاه علوم پزشکی جهرم |
| ۱۲ | دانشگاه الزهرا | ۵۹ | دانشگاه علوم پزشکی زنجان |
| ۱۳ | دانشگاه آیت الله بروجردی | ۶۰ | دانشگاه علوم پزشکی سمنان |
| ۱۴ | دانشگاه ایلام | ۶۱ | دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد |
| ۱۵ | دانشگاه بوعلی سینا | ۶۲ | دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی |
| ۱۶ | دانشگاه بیرجند | ۶۳ | دانشگاه علوم پزشکی شیراز |
| ۱۷ | دانشگاه بین المللی D-۸ | ۶۴ | دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه |
| ۱۸ | دانشگاه پیام نور | ۶۵ | دانشگاه علوم پزشکی مازندران |
| ۱۹ | دانشگاه تبریز | ۶۶ | دانشگاه علوم پزشکی مراغه |
| ۲۰ | دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان | ۶۷ | دانشگاه علوم پزشکی مشهد |
| ۲۱ | دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته کرمان | ۶۸ | دانشگاه علوم پزشکی همدان |
| ۲۲ | دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی | ۶۹ | دانشگاه فردوسی مشهد |
| ۲۳ | دانشگاه تربیت مدرس | ۷۰ | دانشگاه فرهنگیان |
| ۲۴ | دانشگاه جهرم | ۷۱ | دانشگاه قم |
| ۲۵ | دانشگاه حکیم سبزواری | ۷۲ | دانشگاه کاشان |
| ۲۶ | دانشگاه خوارزمی | ۷۳ | دانشگاه کردستان |
| ۲۷ | دانشگاه دامغان | ۷۴ | دانشگاه گیلان |
| ۲۸ | دانشگاه رازی | ۷۵ | دانشگاه لرستان |
| ۲۹ | دانشگاه زابل | ۷۶ | دانشگاه مازندران |
| ۳۰ | دانشگاه زنجان | ۷۷ | دانشگاه محقق اردبیلی |
| ۳۱ | دانشگاه شاهد | ۷۸ | دانشگاه مراغه |
| ۳۲ | دانشگاه شهید باهنر کرمان | ۷۹ | دانشگاه ملایر |
| ۳۳ | دانشگاه شهید بهشتی | ۸۰ | دانشگاه ولی عصر رفسنجان |
| ۳۴ | دانشگاه شهید چمران اهواز | ۸۱ | دانشگاه یاسوج |
| ۳۵ | دانشگاه شهید مدنی آذربایجان | ۸۲ | دانشگاه یزد |
| ۳۶ | دانشگاه شیراز | ۸۳ | سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی |
| ۳۷ | دانشگاه تهران | ۸۴ | سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی ایران |
| ۳۸ | دانشگاه صنعتی اصفهان | ۸۵ | سازمان هواشناسی ایران |
| ۳۹ | دانشگاه صنعتی امیرکبیر | ۸۶ | شبکه جهانی آموزش و پژوهش علمی یوسرن |
| ۴۰ | دانشگاه صنعتی خواجه نصیر طوسی | ۸۷ | شرکت تحقیقاتی خصوصی |
| ۴۱ | دانشگاه صنعتی سهند | ۸۸ | مرکز پاتولوژی و ژنتیک خصوصی |
| ۴۲ | دانشگاه صنعتی شاهرود | ۸۹ | مرکز ژنتیک پزشکی خصوصی |
| ۴۳ | دانشگاه صنعتی شریف | ۹۰ | موزه ملی ایران |
| ۴۴ | دانشگاه صنعتی مالک اشتر | ۹۱ | مؤسسه ملی مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی |
| ۴۵ | دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل | ۹۲ | وزارت علوم، تحقیقات و فناوری |
| ۴۶ | دانشگاه علم و صنعت ایران | ۹۳ | وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی |
| ۴۷ | دانشگاه علم و فناوری مازندران (بهشهر) | ||
از میان ۱۰ دانشگاه و پژوهشگاه دارای بیشترین مقالات و بیشترین میزان اشتراک گذاری مقالات پژوهشگاه دانش‌های بنیادی در صدر میزان مقالات قرار دارد اما دانشگاه شیراز با وجود تعداد مقالات کمتر به دلیل همکاری بین المللی بیشتر در صدر مؤسسات علمی ایران در شاخص نیچر قرار دارد.
۱۰ دانشگاه و پژوهشگاه ایران در شاخص نیچر (بازه زمانی ۲۰۲۱ - ۲۰۲۲)
وضعیت خروجی تحقیقاتی ۱۰ دانشگاه و پژوهشگاه ایران در شاخص نیچر (بازه زمانی ۲۰۲۱ - ۲۰۲۲)
وضعیت خروجی تحقیقات هر کدام از ۱۰ مؤسسه برتر علمی ایران نیز نشان می‌دهد که دانشگاه‌های ایران بیشتر در زمینه علوم فیزیکی در تحقیقات بین المللی مشارکت داشته اند.
| ردیف | نام مؤسسه | تعداد مقالات | میزان اشتراک گذاری | موضوعات همکاری (به ترتیب از بیشترین موضوع) | عنوان مجله با بیشترین تعداد مقالات |
| ۱ | دانشگاه شیراز | ۱۶ | ۹.۳۷ | علوم فیزیکی. شیمی. علوم زمین و محیط زیست | European Physical Journal C |
| ۲ | پژوهشگاه دانش‌های بنیادی | ۷۰ | ۹.۱۹ | علوم فیزیکی. علوم زیستی | Journal of High Energy Physics |
| ۳ | دانشگاه تهران | ۲۶ | ۹.۰۲ | شیمی. علوم فیزیکی. علوم زیستی. علوم زمین و محیط زیست | European Physical Journal C |
| ۴ | دانشگاه تربیت مدرس | ۱۷ | ۸.۱۸ | شیمی. علوم فیزیکی. علوم زیستی. علوم زمین و محیط زیست | Inorganic Chemistry |
| ۵ | دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان | ۱۹ | ۷.۷۱ | علوم فیزیکی. شیمی. علوم زمین و محیط زیست. علوم زیستی | Inorganic Chemistry |
| ۶ | دانشگاه فردوسی مشهد | ۱۱ | ۶.۲۵ | علوم فیزیکی. شیمی. علوم زیستی. علوم زمین و محیط زیست | European Physical Journal C |
| ۷ | دانشگاه شهید بهشتی | ۱۰ | ۵.۶۲ | علوم فیزیکی | European Physical Journal C |
| ۸ | دانشگاه صنعتی شریف | ۴۱ | ۴.۵۱ | علوم فیزیکی. شیمی. علوم زیستی | Journal of High Energy Physics |
| ۹ | دانشگاه دامغان | ۸ | ۳.۳۱ | علوم فیزیکی | European Physical Journal C |
| ۱۰ | دانشگاه مازندران | ۵ | ۳.۰۹ | علوم فیزیکی | European Physical Journal C |
فهرست کشورها خروجی‌های تحقیقاتی نشان می‌دهد که چین با پیشی گرفتن از آمریکا در رده نخست این جدول ایستاده است. همچنین ایران در رتبه ۳۰ این فهرست قرار دارد. این فهرست مربوطه به بازه زمانی ۱ دسامبر ۲۰۲۱ تا ۳۰ نوامبر ۲۰۲۲ است.
فهرست ۱۰ کشور اول دارای بیشترین مقالات منتشره در مجلات با کیفیت (ایران در جایگاه ۳۰ ام فهرست)
| ردیف | کشور | تعداد مقالات | میزان به اشتراک گذاری تحقیقات علمی |
| ۱ | چین | ۲۳۲۴۸ | ۱۹۱۱۹.۲۶ |
| ۲ | ایالات متحده آمریکا | ۲۵۲۳۱ | ۱۷۶۸۳.۳۲ |
| ۳ | آلمان | ۸۳۹۷ | ۴۲۲۶.۷۷ |
| ۴ | بریتانیا | ۷۲۹۰ | ۳۲۴۹.۸۸ |
| ۵ | ژاپن | ۴۵۴۶ | ۲۷۴۴.۰۶ |
| ۶ | فرانسه | ۴۴۸۲ | ۱۹۵۸.۰۳ |
| ۷ | کره جنوبی | ۲۳۸۴ | ۱۴۸۰.۱۷ |
| ۸ | کانادا | ۳۱۱۱ | ۱۳۶۹.۸۲ |
| ۹ | سوئیس | ۳۰۶۲ | ۱۲۸۹.۹۰ |
| ۱۰ | هند | ۱۸۳۵ | ۱۲۲۱.۰۲ |
| ۳۰ | ایران | ۲۵۱ | ۱۱۱.۶۲ |
همچنین شاخص نیچر برای بازه زمانی ۱ دسامبر ۲۰۲۱ - ۳۰ نوامبر ۲۰۲۲ تعداد ۵ هزار و ۹۶۱ مؤسسه علمی را بررسی کرده است که ممکن است حتی یک مقاله برتر داشته باشند. اما فهرست ۵۰۰ مؤسسه برتر که دارای بیشترین تعداد مقالات علمی و بیشترین به اشتراک گذاری تحقیقات علمی را داشته اند را به صورت جداگانه منتشر کرده است.
در اینجا هم مشاهده می‌شود که از میان ۱۰ مؤسسه برتر بازهم ۶ مؤسسه برتر متعلق به چین هستند.
۱۰ مؤسسه برتر علمی دنیا در زمینه دارای بیشترین مقاله با کیفیت براساس شاخص نیچر
| ردیف | مؤسسه | کشور | تعداد مقالات | میزان به اشتراک گذاری تحقیقات علمی |
| ۱ | آکادمی علوم چین | چین | ۶۶۱۵ | ۲۰۲۴.۸۱ |
| ۲ | دانشگاه هاروارد | ایالات متحده آمریکا | ۲۳۹۷ | ۸۱۰.۶۹ |
| ۳ | مؤسسه تحقیقاتی ماکس پلانک | آلمان | ۲۴۷۸ | ۶۹۴.۶۹ |
| ۴ | مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه (CNRS) | فرانسه | ۳۹۹۲ | ۶۰۲.۲۳ |
| ۵ | دانشگاه آکادمی علوم چین (UCAS) | چین | ۲۸۴۸ | ۵۷۸.۴۶ |
| ۶ | دانشگاه استنفورد | ایالات متحده آمریکا | ۱۵۲۶ | ۵۵۳.۲۱ |
| ۷ | دانشگاه علم و صنعت چین (USTC) | چین | ۱۵۶۶ | ۵۴۹.۸۲ |
| ۸ | دانشگاه نانجینگ (NJU) | چین | ۱۲۸۶ | ۵۴۳.۱۳ |
| ۹ | دانشگاه پکن | چین | ۱۹۷۰ | ۵۱۶.۸۵ |
| ۱۰ | دانشگاه شینهوا (Tsinghua) | چین | ۱۵۲۸ | ۵۱۴.۷۹ |