به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «اخلاق باورمندی و فهم دین (رویکردی الهیاتی)» اثر محمد عالم زاده نوری که در پژوهشکده اخلاق و معنویت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تهیه و به همت نشر این پژوهشگاه در ۲۹۷ صفحه به چاپ رسید.
اخلاق فهم دین تلاشی برای فهم اصول اخلاقی حاکم بر فرایند فهم دین است که رعایت این اصول در کنار اصول معرفتی حاکم بر منطق فهم، شخصیت دین‌دار را به فهمی دقیق‌تر و در نتیجه باوری صائب درباره دین خواهد رساند. اخلاق فهم دین به ما نشان می‌دهد شیوه‌های اخلاقی یا غیر اخلاقی پذیرش، طرد، حفظ، ترک و تقویت یک اعتقاد دینی چیست.
این کتاب هنجار شناسی باور دینی را در دو لایه عوامل ذهنی معرفتی و عوامل شخصیتی معرفت بررسی کرده است.
اثر حاضر، حلقه واسطه میان اخلاق و دینداری و اخلاق باور است و در آن ضوابط اخلاقی و قواعد ارزشی حاکم بر سهم دین بیان شده است.
ساختار اثر
این اثر در چهار فصل تألیف شده است؛ در فصل اول ضمن پرداختن به دینداری و فضیلت اخلاقی و فضائل معرفتی؛ به اخلاق باور دینی / اخلاق فهم دین، منطق فهم دین، معرفت شناسی دینی، تمایز اخلاق باور از منطق فهم و معرفت شناسی پرداخته شده است.
در دومین فصل از کتاب حاضر که با عنوان «تقوای معرفتی؛ ارزش بنیادین» به رشته تحریر در آمده، ضمن بیان تقوای باور / معرفت و تقوای فطری قبل ایمان و تقوای ایمانی، به رابطه تقوا و شناخت / باور و رابطه به تنهایی و شناخت / باور پرداخته و به مفاهیم نزدیک به تأثیر آنها بر شناخت / باور (اعم از خرید از گناه منکر و عدم دانسته‌ها تعهد و احساس مسئولیت عبودیت و تسلیم) پرداخته است.
«ارزش های معرفتی» به عنوان سومین فصل از این اثر است که در این فصل مباحثی از جمله به پی جویی اصل دین، اهتمام به شناخت دین، انتخاب درست موضوع معرفت، احراز توانایی فهم، به کارگیری ابزار فهم، اکتفا نکردن به ادراکات حسی، تقدم آشنایی با دین بر آشنایی بر شبهه، پرهیز از پیش داوری و سطحی‌نگری، پرهیز از استفاده گمان نامعتبر و پرهیز از عقاید خرافی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
در چهارمین و آخرین فصل از کتاب حاضر که به «ارزش های شخصیتی» می‌پردازد، توکل معرفتی و درخواست فهم از خدا، اخلاص در معرفت و دغدغه‌های مومنانه، افزایش دغدغه‌های مومنانه در جریان فهم، حقیقت جویی، تسلیم و تعهد در فهم ادله نقلی، عشق به معرفت و علم دوستی، ثبات و استقرار بر باور، شجاعت و شهامت فکری، اجتناب از بدبینی معرفتی.
تقدم آشنایی با دین بر آشنایی بر شبهه
دانسته‌ها و باورهای پیشین ما در شکل گیری دانسته‌های امروز و دریافت‌های فردای ما اجمالاً اثرگذارند. انسان به صورت طبیعی به باور اولیه ای که ذهن او را مشغول کرده است؛ تعلق خاطر دارد و به راحتی آن را از دست نمی‌دهد. باوری که اول بار در وجودمان جای گیرد، بیشترین ثبات و استقلال را دارد و بسیار خوش اقبال تر از واقعی است که می‌خواهد بعدها جایگزین آن شود. دانستن این ویژگی طبیعی ذهنی ما را در آغاز معرفت و باور اول حساس و دقیق می‌کند. لازمه اخلاق این ویژگی این است که ابتدا به سراغ منابعی برویم که بر اساس حساب احتمالات بیشترین احتمال راستی و درستی را دارد. پس از استفاده از برترین منابع، طبیعت امکان تحقیق بیشتر و اصلاح یا ترمیم باور اول نیز وجود دارد. در این مرحله لازم است با گشودگی ذهنی خود را از تأثیر سحرآمیز و نیرومند واورا اول در امان نگاه داریم. در حدیثی از امام صادق (ع) این توصیه تربیتی بیان شده است: «بَادِرُوا أَوْلاَدَکُمْ بِالْحَدِیثِ قَبْلَ أَنْ یَسْبِقَکُمْ إِلَیْهِمُ اَلْمُرْجِئَةُ» فرزندانتان را در آغاز نوجوانی احادیث اهل بیت (ع) بیاموزید، پیش از آنکه [مرجئه] منحرفان و آنان از شما پیش گیرند.