استان مرکزی مهد تعزیه خوانان بزرگ/ تعزیه هنر دینداری

به گزارش خبرنگار مهر در اراک، و ناگاه تیرها بر سر و قلب شبیه امام حسین می نشیند و تاریخ روایت می کند این تیرها آنقدر مکرر بر سر حسین می بارد که قامت حسین بر زمین می افتد و اینجاست که های های گریه مردمی که تعزیه را تماشا می کنند بلند می شود و یکی شربت شهادت امام حسین(ع) را میان جمعیت تقسیم می کند.

چرخ در چرخ و بازی در بازی، میدان تاب این همه شمشیر کشیدن بر حسین را ندارد و همه دلها گلایه می کنند از این همه بی رحمی و این همه تنهایی و همه وعزای حسین (ع) را می گیرد.

بزرگترهای اراک می گویند آن زمان که خبری از رسانه و تلویزیون نبود این تعزیه بود که رخدادهای عاشورا و تاریخ اسلام را برای مردم بازخوانی می کرد و این گونه بود که حقایق تاریخی و اسلامی سینه به سینه منتقل و حفظ می شد.

محرم ماه ویژه برگزاری تعزیه/ سابقه تعزیه قبل از وقوع عاشوراست

تعزیه هنر اصیل ایرانی است که هر ساله با آمدن محرم و صفر جان می گیرد و نسخه های تعزیه است که در دستان هنروران صحنه تعزیه دست به دست می شود. تعزیه یا همان شبیه خوانی هنری برگرفته از عاشوراست و سابقه تعزیه به عنوان هنر نمایشی یه سالهای بیش از عاشورا و به عقیده برخی محققان به سوگ سیاووش در ایران زمین برمی گردد.

اولین نشانه های تعزیه عاشورا به دوران آل بویه باز می گردد که با روی کار آمدن آل بویه به عنوان حکومتی شیعی عزاداری بریا امام حسین (ع) را آزاد می کند و از آن پس تعزیه رشد و شکوفایی خود را آغاز می کند.

با آزاد شدن عزاداری برای شیعیان شکل وشمایل نمادین در آن آمیخته شد و حالتهای نمایشی برای روایت واقعه عاشورا جان گرفت و این گونه بود که مردمان، تاریخ و رویدادهای اسلامی را از طریق تعزیه سینه به سینه به نسلهای بعدی خود انتقال دادند.

تعزیه قبل از اینکه هنر باشد دینداری است

در گفتگو با تعزیه خوانان به این نتیجه می رسیم که تعزیه محل نمایش و بازی نیست که پیش از آن، محل دینداری و عشق ورزی گروهی است که در لباس سبز و قرمز، رنگ اولیاء و اشقیاء عشق به امام حسین و ائمه (ع)را تمرین می کنند.

تعزیه خوانان با روندی که تعزیه را صرف هنر بنامد مخالفند و آن را عبادت می دانند.

و در مطالعه نظر محققان عرصه هنر نمایش، آنان تعزیه را هنری از گروه نمایش می دانند هنری که دقیق طراحی شده به طوریکه مخاطب در تکمیل نمایش مشارکت دارد و از این رو کشورمان را در جرگه کشورهای پیشرو در هنر نمایش قرار می دهد.

تکمیل کردن تعزیه توسط مخاطبان، همان حضور مخاطب در قالب تقسیم کردن شربت و خرما در حین اجرای تعزیه است که به فهم روایت از سوی تماشاچیان کمک می کند.

تماشاچی در حین اجرای تعزیه و تعریف قیام عاشورا و حال و هوای یاران امام حسین (ع) و نیز روایت حال و سخن اشقیاء، فرصتی پیدا می کند که برای امام بگرید و به یزید و یارانش لعن بفرستد و این واکنشها به مفهوم حضور مخاطب در تعزیه و تکمیل روایت است.

تعزیه مادر هنرهاست فراتر از نمایش و تئاتر است چرا که سخن از معنویت، عشق و ایمان است، هنری چند وجهی که الهام بخش هنرهای دیگر است.

حرکت و بازی، نور، رنگ، شعر و موسیقی، معنویت و اخلاق، نقاشی و البته عشقی که بازیگر تعزیه دارد عشقی است الهی و حاصل اردات به ائمه، چیزی که اگر نباشد تعزیه به دل نمی شیند.

نقش خوانیها نیز بر اساس ویژگیهای نقش و فرد صورت می گیرد. کسی که نقش اشقیاء را بازی می کند باید چهره ای خشن و و بدجنس به خود بگیرد و کسی که نقش اولیاء را بازی می کند چهره ای مطلوب و کسی که در تعزیه نقش زنان را بازی می کند ریز نقش باشد و صدایش کمتر مردانه و این یعنی برنامه ریزی برای اجرای تعزیه.

اولیاء در دایره هستی

حرکتها در تعزیه حساب شده است به طوریکه وسط میدان تنها جای حرکت شبیه امام است و به این مفهوم است که هسته مرکزی که در میدان تعزیه مال امام است اصلی برگرفته از جهان و طبیعت است که خداوند مرکز همه چیز است.

حرکتها در میدان تعزیه به مراتب تقسیم بندی می شود به طوریکه اشقیاء هرگز به بالای میدانی نمی آیند چرا که صلاحیت ورود به حریم اولیاء را ندارند.

بازیها، رنگ لباس، نوع کلام و شعر و موسیقی اولیاء با اشقیاء متفاوت است. شیعه همواره در تاریخ مظلوم واقع شده و این را در تعزیه هم می توان جست.

شعر و موسیقی سوزناک و حکایت از مظلومی و غریبی برای هر چه بهتر رساندن پیام عاشورا و مظلومیت امام حسین(ع) و یارانش از آن اولیاء و غضبناکی از آن اشقیاء است که با بی رحمی تمام با امام و خانواده اش برخورد کردند.

تعزیه در استان مرکزی/ 500 تعزیه خوان حرفه ای در اراک زندگی می کنند

شهرهای متعددی در کشور در هنر تعزیه دارای جایگاه قابل توجه هستند و استان مرکزی به دلیل مرکزیت کشور و شهرستان تفرش به عنوان مهد تعزیه کشور به استانی پیشرور در این زمینه تبدیل شده است.

بیش از 500 تعزیه خوان حرفه ای در اراک زندگی می کنند و تا دیرزمانی نوعی بکر از تعزیه که به تعزیه بازار معروف بود در اراک اجرا می شد که به دلیل بروز اختلافات جدی در میان دو هیئت بزرگ اراک اجرای آن در آن مقطع ار سوی یکی از مجتهدین اراک متوقف شد.

افراط صاحبان تعزیه ها در ظاهر تعزیه و گسیل کردن کاروان های شتر و اسب در اراک که از شهرهای مرزی وارد اراک می شدند و ایجاد دو دستگی از مهمترین عوامل تعطیل کردن تعزیه بازار اراک بود.

تعزیه بازار اراک

بزرگترهای اراک می گویند در زمان اجرای این تعزیه تماشاچیان از نقاط مختلف کشور به اراک می آمدند و اراکی ها از صبح زود برای گرفتن جا به بازار می آمدند تا بتوانند این تعزیه را تماشا کنند.

تعزیه بازار از ابتدای بازار اراک شروع و در مسافت بیش از یک کیلومتری اراک ادامه می یافت و روایت روز عاشورا توسط گروههای مختلف اجرا می شد.

تعزیه خوانان تعزیه بازار اراک را حرفه ای ترین تعزیه خوانان کشور تشکیل می داد و هنوز هم بخشی از اموال این تعزیه در اختیار یکی از بازاریان اراک است.

شکل تعزیه اراک مدرن ترین شکل اجرا بوده است که برخی از تعزیه خوانان و هنرمندان علاقمند به این تعزیه در پی احیاء مجدد آن هستند.

از سوی دیگر نسخه انجم به عنوان یکی از آخرین نسخه های تعزیه خوانی در کشور که حتی در خراسان نیز خوانده شده است مربوط به استان مرکزی است و نوادگان انجم از نسخه نویسان دوران قاجار که مربوط به یکی از روستاهای نزدیک اراک هستند در کشور زندگی می کنند.

تفرش مهد تعزیه کشور

استان مرکزی، تهران، خراسان، اصفهان از جمله استانهای دارای تعزیه قابل توجه هستند اما تحقیق در مورد تعزیه تفرش نشان داده است بیشترین تعزیه خوانان کشور از این خطه برخاسته اند.

تعزیه در تفرش جزیی از زندگی مردم است و همه خانواده های تفرشی را درگیر خود کرده است. بوی تعزیه قدیمی درحسینیه چوبی معروف تفرش که قدمت چندصد ساله دارد انسان را مست می کند.

رضا حیدری یکی از تعزیه خوانان مشهور کشور است که نمونه ای از خطه تفرش است.

وی در سال 1318 خورشیدی و در مهد تفرش متولد شد وی ازجمله شبیه خوانهای مشهور است که این حرفه را از اوان کودکی نزد پدر خویش آموخت و توانست نسل فعلی شبیه خوانی ایران را پرورش دهد.

استاد حیدری، محقق و نسخه نویس، هنرمندی است زبردست در اجرای نمایش تعزیه و از جمله معدود شبیه خوانهایی است که مطالعات تحقیقاتی در زمینه تعزیه و تاریخ اسلام داشته و در راه اصلاح تحریفات موجود در تعزیه نامه ها تلاشهای فراوانی کرده و این ویژگیها، وی را از سایر شبیه خوانها متمایز ساخته است.

او که از صدایی شیوا بهره می برد، آشنایی کامل به دستگاه های موسیقی اصیل سنتی دارد و به گفته شبیه خوانهای صاحب نام معاصر، استادی مسلم و جزو برجسته ترین شبیه خوان های این سرزمین است.

دکتر سیدمحمد میرشکرایی در مورد رضا حیدری می گوید: وی تعزیه خوان هنرمند و مشهور است که با وجود داشتن نزدیک به 68 سال سن در حرکات و در کشش صدا جوانان را وامی گذارد.

و از این دست در تفرش و استان مرکزی کم نیستند و اینها تنها نمونه هایی هستند از خیل تعزیه خوانان معروف استان.

تعزیه، میراث فرهنگى آئینى ملت ایران است و گرچه تعزیه‌خوان‌ها نیز هر سال خود را براى این نمایش آماده مى‌کنند تا این میراث زنده بماند و نسل‌هاى بعد نیز از آن بهره ببرند با این حال انتظاراتی دارند که به حق است.

وجود بیش از 500 تعزیه خوان در اراک در حالی است که پیش از آن این تعداد دو و سه برابر این تعداد بوده و تعزیه خوانی فرهنگی مطرح در میان مردم بوده است.

گرچه بخشی از رکود تعزیه به دلیل توسعه رسانه های گروهی مانند تلویزیون است با این حال این هنر بیش از این می تواند در توسعه دینی و فرهنگی جامعه نقش داشته باشد.

صحنه هایی چون مادرانی که کودکان خود را در آغوش شبیه خوان امام حسین می دادند و از کاسه آبی که در دستان حضرت عباس بود می خورند، کمرنگ شده است اما اعتقاد مردم کمرنگ نشده و همچنانکه در هئیتها سینه زنی می کنند و در نوحه ها اشک می ریزند به لحظه لحظه مظلومیتی که امام حسین در تعزیه می کشد اعتقاد دارند و شاید نمود بیشتر فرهنگ تعزیه در گروی رفع مشکلات سر راه این هنر دینی و آئینی است.

دغدغه اصلی تعزیه خوانان توجه به این هنر دینی است آنها نه دوست دارند تنها هنر خوانده شود و نه از هنر بی بهره باشد.

توجه به اصول اصیل تعزیه در اجرا، انتخاب تعزیه خوان، ایجاد زمینه های تعزیه خوانی و حمایت علما و مسئولان از اجرای تعزیه و جلوگیری از تشریفاتی شدن این هنر دینی مهمترین خواست تعزیه خوانان استان است.

..................................

گزارش: زهرا نوری