"آغاج اوی"؛ خانه های سنتی بی رونق ترکمن

به گزارش خبرنگار مهر در گرگان، آلاچیقهای ترکمن خانه های بی رونق اما باصفای اقوام ترکمن است که امروزه به دلیل گرایش به زندگی شهرنشینی و تنوع نیازها، برچیده شده و در معدود مناطقی از استان گلستان وجود دارد.

به اعتقاد ترکمنها، آغاج اوی، مظهر سلامتی و سخاوت است و آن را قبه ای از قبه های بهشت می دانند و در گذشته های نه چندان دور زندگی در این خانه های سنتی رواج بیشتری داشت.

تاریم، اوق، توینوک، ایشیک، قامیش، کچه، دورلوق یاقا، دوزی، تارپ یاپار، اورقان، قازیق از جمله اجزای تشکیل دهنده آلاچیق ترکمنی هستند.

در زندگی کوچ نشینی دامداران قوم ترکمن، زنان برپا کردن آلاچیق را برعهده دارند و برپا کردن آلاچیق نیاز به داشتن زور و قدرت بدنی ندارد و کاری گروهی است و افرادی که "اوی" را برپا می کنند باید هماهنگی و همکاری داشته باشند.

ارتفاع زمینی که "اوی" در آن بر پا می شود، در قسمتهایی که سطح آن صاف است با درست کردن کاه گل به ضخامت حدود 10 سانتیمتر از سطح معمولی زمین مرتفع تر می کنند تا در مواقع بارش باران ارتفاع مناسبی را داشته باشد و آب باران درون آلاچیق نفوذ نکند و این کار از لانه سازی و ورود حشراتی همچون مورچه و ورود موش به درون آلاچیق جلوگیری می کند.

برای ساختن این خانه، چوبهای اطراف یا همان "تاریم" نصب می‌شود در ادامه "اوق" یا چوب بالای تاریم به صورت ضربدری به آن وصل می‌شود.

قسمت بالایی و دایره ای شکل آلاچیق را "توینوک" گویند که حالت پنجره و یا هواکش دارد و این قسمت از تعداد زیادی چوب قوس دار ساخته می شود و از قسمت بیرونی شکلی برآمده را تشکیل می دهد و در محیط توینیک سوراخ هایی تعبیه شده است که اوقها درون آنها جای می گیرند.

پوشش نمدی آلاچیق به کچه معروف است که انواع دورولق، اوزوک، سرپیک شامل می شوند و طراحی این کچه یا نمد بر عهده زنان قوم ترکمن است.

یک آلاچیق ترکمن از سه قسمت بالا، وسط و پایین تشکیل می‌شود که قسمت بالایی با نمد مخصوصی به نام "سرفگ" بخش وسط با نمد "اوزگ" و بخش پایینی آن را با نمدی به نام "دورلیق" می‌پوشانند.

آلاچیق یا اوی را در مناطق تپه ای و با در نظر گرفتن مسیر آبراه هایی که از بالای تپه ها جاری می شود، برپا می کنند و قبل از بر پا کردن آلاچیق باید به جهت دقیق برپا کردن آلاچیق توجه شود و درب آلاچیق باید درست به سمت جنوب باشد تا از نور آفتاب برای گرما و برای فهمیدن زمان استفاده کرد و از بادهای شمالی، شرقی و غربی در امان بماند.

در تابستان اطراف آلاچیق را با گلیم یا نمدی می‌پوشانند تا درون آن برای عابرین قابل رویت نباشد و در زمستان نیز به این منظور از پوشش ضخیمی به نام "کشمه" استفاده می‌شود.

ساختمان آلاچیق ترکمن به قدری دقیق طراحی شده است که نشان از اوج دقت و ارزش زمان در زندگی این قوم دارد و تعداد قطعات به کار رفته در این ساختمان، جهت و سمت بر پا کردن آلاچیق، داشتن حالت نیمکره ای ساختمان که شکل رصدخانه را دارد دلیلی بر این ادعاست.

چهار تکه بودن تاریمها نشان چهار فصل بودن سال است، تعداد 60 عدد بودن اوقها و تنظیم آنها به مقدار شش درجه نیز روزهای سال را نشان می دهد.

ترکمنها در قدیم اوی را به دلیل قبه ای شکل بودن، قبه ای از قبه های بهشت می دانستند و آن را مظهر سلامتی و نشانه سخاوت و آسایش می شمردند.

اوی، در مقابل زلزله مقاوم بود و اگر آسیبی هم به وسایل دورن منزل وارد می آمد برای جان افراد هیچ نوع نگرانی نداشت، درب ورودی بدون قفل بود و افراد آن همیشه برای ورود مهمان آماده بودند، زیرا ترکمن ها مهمان نوازی را نشانه سخاوت می دانستند.

نصب کردن، برچیدن و حمل و نقل اوی آسان بود و به خاطر این محاسن است که ترکمنها اوی را بر " تام" (خانه های گلی یا خشتی و آجری) ترجیح می دادند و یک ضرب المثل ترکمنی در این زمینه می گوید " تام موجب تنگی نفس است و اوی پایه سلامتی".

زندگی شهری و مدرن امروزی باعث شده تا هم اکنون فقط گروهی از مرزنشینان و دامداران استان گلستان که مجبور به مهاجرتهای موقت و کوچ ییلاقی و قشلاقی هستند از آلاچیق استفاده کنند و دیگران زندگی در خانه‌های جدید را ترجیح داده‌اند.

75 درصد مسکن روستایی گلستان غیرمقاوم

این درحالیست که 75 درصد مسکن روستایی گلستان در حال حاضر غیرمقاوم و فرسوده هستند این امر نشان می دهد که نیاز است تا به احیا مسکن بومی و متناسب با زندگی هر قوم از جمله خانه های سنتی اقوام ترکمن توجه ویژه ای شود.

158 هزار مسکن روستایی در گلستان وجود دارد که 118 هزار مسکن فرسوده و قدیمی است و باید بازسازی شود.

به منظور حفظ آداب و رسوم هر قوم و استفاده از پتانسیل مناطق مختلف برای بخش گردشگری، نیاز است که به خانه های بومی و سنتی روستاهای مختلف کشور توجه شود تا صنعت گردشگری روستایی علاوه بر جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها باعث درآمدزایی منطقه ای و ملی نیز شود.