نقد "دارا و ندار" در تلویزیون؛ تعیین برنده پیش از آغاز

آنچه درباره این برنامه و رویکرد تحلیلی آن جلب توجه می کرد این بود که به رغم حمایت آشکار مجری برنامه از ده نمکی، واکنش های او به هر گونه نقد نسبت به ساخته اش همچون همیشه بود. پرخاشگر و عصبی همراه با احساس مظلوم واقع شدن در برابر نقدهای به زعم خود بی رحمانه ای که نسبت به "دارا و ندار" مطرح می شد. دیگر همه می دانیم که این شیوه دائمی ده نمکی در واکنش به نقدهایی است که به آثار او وارد می شود. او بر خلاف ادعای همیشگی اش هرگز پذیرنده ایرادهایی که به کارش وارد می‌شود نیست و با کمترین انتقاد، بر می آشوبد و زمین و زمان را به عناد و دشمنی با خود متهم می سازد. تا آنجا که در لحظه ای از برنامه، مجری می خواست حاضران در استودیو را به معززی نیا پای تلفن و در حالی که جلوی گیرنده تلویزیون نبود معرفی کند، ده نمکی خود را به سیاق همیشگی در جایگاه متهمی معرفی کرد که قرار است به جرمی که مرتکب نشده محاکمه شود. یک نمای بسته کوتاه و دیدنی از دست های لرزان از عصبیت ده نمکی نشانگر آن بود که او با چه روحیه و ذهنیتی در برنامه حاضر شده است.

 

 ده نمکی  در پاسخ به  نقدهای وارد شده به مجموعه ضعیف "دارا و ندار" تنها به میزان استقبال عمومی از آثارش تکیه می کرد و همین نکته را مهم ترین دلیل  برائتش از هر گونه نقد و نظر منفی می دانست. حال دیگر هر چه همه بگوییم که این رویکرد  دلیلی قانع کننده بر عاری از خطا و لغزش بودن آثار این فیلمساز غریزی و خودانگیخته نیست، او با اخلاق سلبی دائمی‌اش این نکته را نمی پذیرد و با پنهان شدن پشت آمار و ارقام نه چندان دقیق و کارشناسانه میزان اقبال و رضایت توده های جامعه از آثارش، هر گونه انتقادی را غرض ورزانه و غیر منصفانه می داند. به این ترتیب نخستین شرط یک مباحثه دو جانبه و سالم میان ده نمکی و منتقدان آثارش برآورده نمی شود و امکان برقراری دیالوگی منطقی و کارشناسانه در تحلیل و بررسی آثار او، چه از منظر فرم و ساختار و چه به لحاظ مضمون منتفی است. حتی اگر ده نمکی بارها مدعی شود که از نقدهای سالم و بدور از غرض ورزی استقبال می کند. ولی در عمل هیچ گونه انتقادی را بر نمی تابد و خشمگینانه زمین و زمان را به دشمنی با خود متهم می سازد.

 

جالب آنکه روند اجرای برنامه به گونه ای بود که هر گونه حمایتی از او صورت پذیرفت تا کمترین انتقادها به او وارد دانسته شود. در ابتدا مجری می کوشید با سکوت و اتخاذ لحنی به ظاهر بی طرف، صرفا نوبت سخن گفتن را میان حاضران و مهمان تلفنی برنامه پاس دهد. اما در میانه برنامه ناگهان تغییر رویه داد و با قطع مکرر حرف های شجاعی و معززی نیا و طرح پرسش هایی نامعمول از قبیل: آیا با تمامی تفاصیل موجود مسعود ده نمکی را محق بر ساخت فیلم و سریال می دانید؟ کوشید به فرافکنی های ده نمکی یاری رسانده و منتقدان را در جایگاهی قرار دهد که با ارائه پاسخی غیر منطقی، استنتاجی منحصر به فرد و تطهیر کننده برای ده نمکی و موجه جلوه دادن او و آثارش بیابد. هر چند معززی نیا هوشمندانه کوشید وارد این بازی طراحی شده مجری نشود و با دادن پاسخ هایی قطعی به این گونه پرسش ها نا خواسته او و ده نمکی را در موضع بر محق ننشاند، اما کاملا مشخص بود که برنامه سازان  تلاش دارند ده نمکی را در این جایگاه تثبیت کنند.

 

جالب ترین نکته در طرح پرسش مسابقه پیامک و گزینه های در نظر گرفته شده به عنوان پاسخ آن نهفته بود. طرح پرسشی مبنی بر اینکه سریال "دارا و ندار" از نگاه مخاطبان کدام ویژگی را داشت با چنین پاسخ هایی همراه بود: 1- موفق در اجرا و ساختار2- موفق در مضمون 3- موفق در ارائه مفاهیم مورد نظر 4- صرفا سریالی برای سرگرمی و یا ناموفق. در چنین شرایطی طبیعی است آنان که مجموعه "دارا و ندار" را سریالی  ناموفق می پندارند به گزینه چهارم رای دهند. اتفاقا در نهایت این گزینه 22 درصد رای آورد که با توجه به ویژگی های رسانه و جنس مخاطبان برنامه ای از این دست، عدد قابل توجهی است. اما در پایان مجری اعلام کرد که با توجه به دو قسمتی بودن این گزینه باید رقم 22 درصدی به دست آمده را معدل این دو قسمت دانست. یعنی 11 درصد مخاطبان "دارا و ندار" را سریالی جهت سرگرمی صرف ارزیابی می کنند و تنها 11 درصد آن را مجموعه ای ناموفق و ضعیف می دانند. با چنین شیوه غیرعادی و غیر منصفانه ای دیگر چه نیازی به برگزاری مسابقه پیامک احساس می شد؟ وقتی سه گزینه از چهار گزینه ممکن با قید "موفق" تنظیم شده و گزینه باقیمانده را نیز میان سرگرم کنندگی و ناموفق بودن تقسیم کرده ایم، معنی اش چیزی جز این نیست که مدیران سیما کمر به حمایت همه جانبه از مسعود ده نمکی و "دارا و ندارش" بسته اند. این گونه است که راه هر گونه نقد و تحلیل منصفانه و کارشناسی مسدود شده و  سازنده سریال به رغم همه مظلوم نمایی ها و احساس غبن و جفایی که بر خود روا داشته شده می بیند، برنده از پیش تعیین شده بازی قبل از شروع آن است.  با چنین تفاصیلی آیا بهتر نیست که هیچ یک از اعتراض ها و نقدهای صاحبان نظر نسبت به ده نمکی و آثارش را به روی خود نیاوریم و با حمایت های همه جانبه خود، بگذاریم او کارش را بکند؟ گویی سیاست چند سال اخیر صدا و سیما در نادیده انگاشتن نظر منتقدان که کارشناسان حوزه خود به شمار می روند، وارد دور تازه ای شده است.

......................................................................

مازیار فکری ارشاد