درویشی: تفکر آهنگسازی قدیم با موسیقی سنتی معاصر متفاوت است

به گزارش خبرنگار مهر، محمدرضا درویشی در هفتمین نشست پژوهشی"مهر" با عنوان بررسی "آهنگسازی به سبک موسیقی قدیم" که با حضور موسیقیدانان،پژوهشگران و آهنگسازان درمحل خبرگزاری مهر برگزار شد با بیان این مطلب به شرح ویژگیهای موسیقی به سبک قدیم پرداخت.

وی که خود سابقه چند ساله ای در زمینه کار بر روی موسیقی عبدالقادر مراغه ای را دارد به عنوان اولین منتقد این برنامه پشت تریبون قرار گرفت و گفت: من معتقدم محاسن تفکری که در این مجموعه گنجانده شده به مراتب از موسیقی که در آلبوم"سرخانه"(اثر آهنگسازی شده به سبک قدیم) می شنویم مهمتر است. آن تفکر عبارت است از وجوب آنچه که روزگاری متعلق به موسیقی ما بوده و به دلایلی که جای طرحش اینجا نیست امروز از یادها رفته است.

این موسیقیدان در ادامه افزود:  کسانی که وابستگان شدید به میراث ارزنده موسیقی دستگاهی هستند و ممکن است گمان کنند طرح این بحث خصومتی علیه موسیقی دستگاهی و متعلقات آن است در حالی که اصلا چنین نیست. یعنی اگر شیفتگان موسیقی دستگاهی دچار این گمان شوند اشتباه کرده اند.

سرپرست گروه عبدالقادر مراغه ای همچنین تاکید کرد: زمانی سنتگرایان بر سر کسانی که به آنها غربگراها می گفتند می زدند. غربگراها نیز متقابلا می زدند توی سر سنتگراها و به آنها می گفتند شما علم ندارید. توجه به تفکری که در آهنگسازی به سبک قدیم وجود دارد و این جلسه به خاطر آن تشکیل شده نشان می دهد که ما علم داریم منتهی رابطه ما با آن گم شده است. آن کسانی که چند دهه قبل مورد ملامت غربگراها قرار می گرفتند و نمی توانستند پاسخی بدهند خودشان جزو گم کرد گان این دانش بودند. یک استاد ردیفدان از آنجا که خودش مبانی موسیقی قدیم ایران را نمی دانست این دانش شگفت انگیز و پیچیده به خصوص در زمینه آهنگسازی را نمی دانست.

درویشی در ادامه صحبتهایش گفت: بسیاری از کسانی که حدود 20 سال گذشته در مورد مبانی موسیقی قدیم ایران بحث کرده اند درصدد اثبات این نظریه بودند که فواصلی که امروز در موسیقی ایرانی هست همان فواصل موسیقایی قدیم محسوب می شود. این حوزه"آهنگسازی در موسیقی قدیم ایران" چه در زمان پیش از انقلاب و چه پس از انقلاب مورد غفلت واقع شده است. در واقع اگر بحثی هم بوده بیشتر بر سر تصحیح و یا پیدا کردن رسالات و یا حتی بر سر یکی بودن فواصل موسیقی امروز و قدیم موسیقی ایران بوده است. 

وی افزود: حوزه آهنگسازی به اعتقاد من مهمترین حوزه خلاقه موسیقی ما می تواند باشد و بخش عمده ای از رسالات عبدالقادر مراغه ای در این خصوص نوشته شده است. چنین بحثی در کشور ترکیه  نیز وجود داشت و برخی معتقد بودند که آنچه از موسیقی عثمانی به جای مانده را باید به دور ریخت و در وضعیت جدید همه چیز باید جدید باشد. در مقابل عده ای دیگر نظرشان این بود که میراث عثمانی میراث با ارزشی است و باید آن را ثبت و ضیط کرد. بالاخره ترکها در مسیر پیشرفت خودشان نه تنها مبانی نظری صفی الدین ارموی را حفظ کردند بلکه اساس موسیقی خودشان در آهنگسازی را بر اساس آنچه عبدالقادر مراغه ای توضیح داده تعیین کردند.

محمدرضا درویشی همچنین با اشاره به تجربیات خود در حوزه موسیقی قدیم تصریح کرد: از آنجا که در 5- 6 سال گذشته این فرصت را پیدا کردم تا بر روی موسیقی قدیم ایران و رسالات به جای مانده کار کنم متوجه شدم تفاوت اساسی میان زیباترین تصنیفهای دوره قاجار تا امروز  ایرانی با رپرتواری که از دوره عبدالقادر مراغه ای باقی مانده است وجود دارد. من به همراه گروه عبدالقادر مراغه ای نیز از اجرای این رپرتوار هدفمان این بوده تا کمی به این تفکر نزدیک شویم. یعنی وجوب دانشی که داشته ایم و امروز نداریم را یادآوری کنیم. به هر این سئوال همواره وجود دارد که آن چیزهای که عبدالقادر می گوید چه شده است؟ برای مثال در مورد تلفیق شعر و موسیقی آنچه عبدالقادر می گوید درست بر عکس با آن چیزی است که خواننده های ما امروز می خوانند. ما در موسیقی مان از اینگونه برعکس ها زیاد داریم.

سرپرست گروه عبدالقادر در ادامه گفت: سبک آهنگسازی موسیقی قدیم ایران واقعا سبک پیچیده ای است. معماری آن بسیار پیچیده و زیبا شناسانه است. آنچه من و گروه عبدالقادر مراغه ای در برخورد با موسیقی قدیم ایران درک کردیم نوعی موسیقی با زیباشناسی فوق العاده است که من به عمرم نمونه اش را ندیده ام.

این موسیقیدان با تاکید بر موضوع بداهه در موسیقی ایرانی افزود: ساسان فاطمی در همین دفترچه در مورد بداهه نوازی و بداهه خوانی در موسیقی ایرانی نوشته و دلیل شکل گیری آن را فراموشی و ضعف در برخی از بخشهای موسیقی ایرانی عنوان کرده است؛ من شما را به داستانی ارجاع می دهم که تقریبا در تمام کتب تاریخی عثمانی به یک کل شکل به آن اشاره شده است. در این داستان که در زمان سلطان جلال الدین حسین اتفاق می افتد روزی بحثی بر سر سخت ترین شیوه آهنگسازی در می گیرد و همه به خصوص عبدالقادر مراغه ای می گویند که سخت ترین شیوه"نوبت مرتب" است. آنها می گویند که برای ساختن آهنگی به شیوه نوبت مرتب حداقل یک ماه زمان نیاز هست. در مقابل عبدالقادر می گوید من در یک شب این کار را می کنم و در نهایت موفق هم می شود. در این سیستم آهنگسازی اول اصول تعیین می شود، بعد شعر بر روی اصول گذاشته می شود و در پایان ترکیبات ملودیک به آن اضافه می شود. در واقع عبدالقادر به صورت بداهه  پیچیده ترین شیوه آهنگسازی در موسیقی قدیم را برای ساخت یک آهنگ استفاده می کند. شاید این حرف آقای فاطمی تا حدودی صحیح باشد اما خود آهنگسازی در قدیم به صورت بداهه انجام می شده است.

این پژوهشگر و محقق موسیقی با اشاره به کاری که در آلبوم"سرخانه" انجام شده تصریح کرد: من این آلبوم را در نوبتهای مختلفی طی دو روز شنیدم که به نظرم زیبا آمد اما نمی توانم آن را در زیر عنوان"آهنگسازی به سبک قدیم ایران" قبول کنم. چهار عریزی که در آلبوم"سر خانه" آهنگسازی کرده اند بر اساس حد اقل دانسته هایشان در مورد مبانی آهنگسازی در موسیقی قدیم دست به آهنگسازی زده اند. این آثار بسیار زیبا است اما بیشتر آنها زیر عنوان آهنگسازی به سبک قدیم موسیقی ایران قرار نمی گیرد.

وی در پایان تاکید کرد:  تاکید بر چند نکته را در پایان صحبتهایم ضروری می دانم. نخست اینکه بخش اول مقدمه ای که ساسان فاطمی در دفترچه روی جلد این آلبوم نوشته به گمانم یکی از مهمترین متن ها درباره موسیقی ایران محسوب می شود که در دوره معاصر نوشته شده است. طرح این موضوعات احتیاج به شجاعت خاصی دارد. نکته دوم اینکه اعتقاد دارم تفکری که در این مجموعه آمده به مراتب از آن آثاری که در خود آلبوم"سرخانه" منتشر شده مهمتر است؛ و سوم اینکه دوستانی که در این آلبوم آثاری دارند احتمالا با حداقل اطلاعات در زمینه موسیقی قدیم ایران این کار را کرده اند. در نتیجه معتقدم این فکر مهم می بایست با دانش مخصوص خودش همراه شود تا نتیجه ای مهم نیز داشته باشد. یعنی باید تمام عناصر این موسیقی همراه شود و گرنه راه به جایی نمی برد.