قرآن دریافتی انسانی از وحی معنوی است

به گزارش خبرنگار مهر، نشست "درآمدی بر گرایشهای فکری معاصر در تفسیر قرآن با تأکید بر آراء علامه طباطبایی و دکتر نصر حامد ابوزید" عصر چهارشنبه 29 اردیبهشت در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.

حجت الاسلام سید محسن میری به دیدگاه حامد ابوزید در حوزه تفسیر قرآن اشاره کرد و گفت: هنگامی که ناپلئون به مصر حمله کرد و پای اروپا به سرزمینهای اسلامی باز شد مسلمانان با یک پدیده غیر منتظره یعنی عقب افتادگی خود و پیشرفت حیرت آور غرب در محصولات مختلف مواجه شدند و این مسئله باعث شد مسلمانان به واکنشهای متفاوتی دست بزنند.

افزود: از یک سو یک جریان با متهم کردن فرهنگ اسلامی و نفی دین سعی کرد با غربی شدن کار را پیش ببرد و برخی جریانات با تأکید بر دین سعی کردند با یک گرایش اصلاحی با این پدیده مواجه شوند و با پذیرش عقب افتادگی مسلمانان این مسئله را قابل اصلاح می دانستند و افرادی چون سید جمال الدین اسد آبادی، عبدو و رشید رضا جزء این گروه هستند که با رویکرد خلاق و اصلاح گری از آن شرایط فرصتی ساختند. از طرف دیگر افرادی از جریان سنتی در مقابله با مدرنیته به شدت از آموزه های سنتی دفاع کردند و کمترین اصلاح را در جریان دینی خود بوجود آوردند.

وی کنار گذاشتن مذاهب فقهی را مهمترین بخش اندیشه جریان اصلاحی به نمایندگی محمد عبدو عنوان کرد و افزود: ابوزید معتقد است که رویکرد اصلاحی بعدا توسط افرادی که به "مکتب روش تفسیری ادبی " شناخته می شوند گرایش عبدو را تکمیل کردند و این جریان توانست به یک آگاهی تاریخی درستی برسد و بفهمد که دانش قرآن می توانسته یک بستر تاریخی داشته باشد که لوازمی را برای خود داشته و با توجه به آن لوازم و شرایط به بازسازی فهم قرآن مبادرت کنیم.

وی با بیان اینکه ابوزید به داستانهای قرآن نگاهی کاملا تمثیلی دارد و از دیدگاه های سنتی دست کشیده تأکید کرد: ابوزید معتقد است فهم تاریخی قرآن کافی نیست و ما هنوز به مبانی معرفت شناختی متن پی نبرده ایم. ابوزید به عنوان یک انسان دیندار معتقد است ما می توانیم از قرآن برای مواجهه با بحران بهره گیریم و به شرطی می توانیم این عقب ماندگی را جبران کنیم که به ماهیت پیدایش متن توجه کرده و برای درک متن یک روش مناسب انتخاب کنیم.

وی با بیان اینکه ابوزید متن را یک موجود کاملا فرهنگی می داند که متأثر از فرهنگ موجودی است که متن در آن بستر نازل شده است، افزود: ابوزید معتقد است وقتی خداوند وحی را بر پیامبر نازل کرد در یک موجود انسانی که در این فرهنگ زیست می کند آن را نازل کرده و چون پیامبر یک موجود فرهنگی است هر فرهنگی از یک سری باور، عادات، اسطوره ها و ... تشکیل شده و وقتی آن وحی در ظرف انسانی فرهنگی در تاریخ و مکان محدود وارد می شود آن وحی وحی بشری به خود می گیرد.

وی به شکل گیری متن قرآن در نظر ابوزید اشاره کرد و گفت: در نظر او هیچ امر غیر تاریخی در قرآن نمی توانیم سراغ بگیریم که فارغ از بافت فرهنگی آن زمان باشد.

حجت الاسلام میری به روش فهم متن قرآن در نظر ابوزید پرداخت و گفت: ابوزید معتقد است در تفسیر متن باید روشی انتخاب کرد تا این اجزا را از متن اصلی کنار گذاشته که همان "روش تحلیلی گفتمان" است و با این روش به جداسازی عناصر زمینه ای از محتوای اصلی پیام متن دست بزنیم.

میری تأکید کرد که روش ابوزید دارای مشکلاتی است چرا که ابوزید در مورد پیام رسانی به یک محدوده دشوار دچار شده و معتقد است پیام نهایی آن چیزی نیست که در ابتدا بود چون رنگ و بوی انسانی گرفته است. در حالیکه باید از او سئوال کرد که در میان فرهنگها و تمدنهای گذشته پیامی را پیدا کنید که فرافرهنگی بوده و به ما رسیده مثل پیام سقراط و کنفسیون که اینها موارد نقضی است بر دیدگاه ابوزید و پیامهای فرافرهنگی نیز به ما رسیده است.

وی با یادآوری اینکه ابوزید باید موضع خود را مشخص کند که آیا قدرت الهی را امری قبل از متن می داند یا خیر، افزود: علامه طباطبایی تمام صفات الهی را مقدم بر متن قرآن می داند و البته ابوزید نیز به چنین مسئله ای معتقد است .

میری روش ابوزید در قرآن را یک مکتب اصلاح گرایانه اجتماعی خواند و تأکید کرد: ابوزید که خود به علمای وهابی و سلفی اشکال می گرفت که از قرآن استفاده ابزاری می کنند خود نیز دچار همین مسئله شده چرا که او برای فهم متن قرآن دغدغه و بحران های خود را در تفسیر دنبال می کند و به جنبه های دیگر قرآن بی توجه است در نتیجه روش او فقط روش عقلی تاریخی امروزی و اینجایی می شود و با این روش پس از گذشت سالها دیگر چیزی از قرآن باقی نمی ماند.