احیای مخمل بافی در ایران توسط یک استاد کاشانی

به گزارش خبرنگار مهر، مخمل نوعی پارچه نخی یا ابریشمی است که یک روی آن صاف و روی دیگر آن دارای پرزهای لطیف و نزدیک به هم و به یک سو خوابیده است. به عبارت ساده تر مخمل نوعی جامه پرزدار است. آغاز پیدایش مخمل را می توان به قرون اولیه اسلامی نسبت داد. در دوران آل بویه و سلجوقی بعد از افت و رکود زری بافی، بافندگان کاشانی برای جلد کتاب قرآن در صدد برآمدند تا پارچه ای با ارزش و در خور شان این کتاب اختراع کنند تا بوسیله آن قرآن را محفوظ دارند.

در زمان صفویان مخمل نیز در کنار دیگر صنایع نساجی بیش از پیش شکوفا شد و پیشرفتهای چشمگیری در نوع بافت و رنگ آمیزی و طرح و نقشه آن بوجود آمد.

اوج رونق هنر مخمل بافی شهرستان کاشان در اوایل دوره اسلامی بوده است و در دوره قاجار نیز بیش از 42 نوع پارچه از جمله پارچه های زربافت، مخمل، اطلس و حریر در این شهر تولید می‌شد اما در دوره پهلوی هنرهای سنتی نساجی در کاشان به دست فراموشی سپرده شد.

استاد سیدخلیل یااله درباره کاربرد مخمل بافی در دوره های گذشته می گوید: پارچه مخمل دارای طرح و نقشه بسیار متنوع است، به خاطر همین از این پارچه ها برای لباس عروس، روتختی، سجاده، کت و عبا، پرده و رویه مبل و صندلی استفاده می‌شد. در زمان صفویه هم آن را به عنوان هدایای پادشاهان صفویه برای پادشاهان اروپا می فرستادند.

مخملهای گل برجسته هم در دوره های اخیر هدیه دامادها به عروس بود که از آن به عنوان لباس، جلیقه، زیرانداز حمام و سجاده استفاده می کردند.

استاد یااله که تنها احیا کننده مخمل بافی در کاشان است، می گوید: مخمل بافی در ایران از 1500 سال گذشته رونق داشت تا 60 سال پیش که فراموش شد. دراین زمان بود که هنرمندان چینی از روی دستگاه بافت مخمل فیلمبرداری کردند و با کمک کارگرهای خودمان در کاشان ماشین مخمل بافی را راه اندازی کردند. نخ پارچه های این دستگاه ماشینی، مصنوعی بود و زمانی که شسته می شد خواب پارچه از بین می رفت.

وی ادامه می دهد: رئیس اداره میراث فرهنگی کاشان به من که از اجدادم هنر مخمل بافی را یاد گرفته بودم، پیشنهاد داد تا دوباره کارگاههای مخمل بافی را در کاشان راه اندازی کنم. بنابراین در سال 1371 یک دستگاه مخمل دستی و سنتی راه اندازی شد و مخمل بافی جانی دوباره گرفت.

در حال حاضر استاد یا اله در شهر کاشان کارگاههای مختلفی را اداره می کند و به شاگردانش هنر مخمل بافی یاد می دهد.

استاد یا اله می گوید: در بافت پارچه زربفت یا زربافت از نخ ابریشم و گلابتون (مفتول طلا و نقره) تابیده به دور نخ ابریشم استفاده می شود. دستگاهی که برای بافتن پارچه های زربافت در هزاران سال پیش در ایران طراحی و ساخته شد کاملترین و هنرمندانه ترین دستگاه پارچه بافی تا به امروز است.

به گفته این استاد، کمتر کسی از این پارچه لباسی تهیه می کرد، مگر شاهان و بزرگان نزدیک به آنان. امروزه نیز به دلیل هزینه‌های بسیار کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، ضمن اینکه تولید این نوع از پارچه، مدت زمان زیادی از وقت استاد و شاگردش را می گیرد.