بزرگترین غار دست ساز جهان در فهرست آثار ملی نیست

به گزارش خبرنگار مهر، غار سنگ‌شکنان جهرم در جنوب غربی شهرستان جهرم استان فارس قرار دارد. سالها پیش عده‌ای سنگ‌تراش در دل کوهی نزدیک شهرستان جهرم این غار را به ‌وجود آورده‌اند. با وجود اینکه برخی از ساکنان محلی و کارشناسان قدمت این غار را مربوط به دوره صفویه می دانند، هنوز نمی توان تاریخ دقیقی در مورد زمان ساخت تونلهای غار عنوان کرد. 

سنگ‌تراشان جهرمی برای امرار معاش خود سنگهای غار را برداشت می کردند. در آن زمان از غار سنگ شکنان جهرم سنگ های سفید آهکی و شکل پذیر به دست می آمده و از دیر باز از سنگهای آن به عنوان نمای ساختمانها، تزئین سردرها، سنگ فرش کف منازل و بقاع متبرکه و سایر بناهای مهم و حتی در شهرهای مجاور از جمله بناهای شیراز خصوصا در مسجد جامع عتیق و بیمارستان نمازی استفاده شده است.

سنگ‌شکنان هنگام برداشت سنگ برای جلوگیری از تخریب غار، بعد از چند متر پیشروی، ستون‌هایی به‌جا گذاشته‌اند که این امر، موجب زیبایی غار شده‌ است. دهانه غارهای سنگی درون کوه آنقدر بزرگ است که می توان با خودرو در آن رفت و آمد کرد.

تیشه سنگ تراشان جهرمی جاذبه‌ای در غار بوجود آورده که آن را به یکی از بزرگ‌ترین غارهای دست‌ساز سنگی جهان تبدیل کرده و میراثی زیبا بر جای گذاشته است.  

این غار ‌اکنون دارای 12 مدخل ورودی و طول 200 متر است و عرض آن از 60 تا 130 متر متغیر است که در مجموع مساحتی در حدود 20 هزار متر مربع را پوشش می‌دهد.

در این غار 100 ستون سنگی موجود است که به لحاظ مرغوبیت سنگ در دو دسته جای می‌گیرند.

دسته اول شامل ستونهایی است که دارای درز و شکاف متعددی بوده و به ‌دلیل عدم کیفیت مناسب سنگ جدا نشدند و دسته دوم شامل ستونهایی است که فاقد درز و شکاف سیستماتیک بوده و سنگ آن دارای مرغوبیت است و به ‌دلیل جلوگیری از ریزش سقف برداشت نشده‌اند.

محمد سپهر، دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی شهرستان جهرم به خبرنگار مهر گفت: این غار در فهرست آثار تاریخی ثبت نشده است. اما سازمان میراث فرهنگی فارس با همکاری دانشگاه شیراز اقدام به مرمت ستونهای آن کرده است.

وی افزود: عملیات ژیوتکنیک و مقاوم‌سازی غار سنگ‌شکنان جهرم و نقشه‌برداری آن توسط دانشگاه صنعتی شیراز در حال اجراست. اما هنوز بررسی نشده که آیا کار آنها طبق اصول انجام می شود یا خیر. چون از مصالح بتنی با نمای سنگ به عنوان ستون کمکی استفاده می کنند.

دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی جهرم بیان کرد: تعداد و قطر ستونهای داخل غار بیشتر از زمان کنونی بوده است. اما نسلهای بعدی سنگ شکنان مشکل حمل سنگ‌های استخراج شده را داشتند به همین دلیل سنگ ستونهای نزدیک دهانه غار را استخراج می کردند. همین موضوع باعث شده تا ستونها به تدریج لاغر شوند و قدرت باربری آنها کاهش پیدا کند.

سپهر گفت: بزرگترین غار دست ساز مصنوعی در منطقه ای از جهرم واقع شده که بهترین جاذبه های گردشگری را داراست. اما داخل غار فاقد حیات است و تنها در زمانی که رفت و آمدها به داخل غار کم است در تاریکی مدخلهای آن خفاشها زندگی می کنند.

وی افزود: این شاهکار سنگی در ایام نوروز گردشگران زیادی دارد اما هیچ گونه امکاناتی برای این گردشگران در داخل غار از جمله تابلوهای راهنما، امکانات رفاهی، روشنایی، نظافت مناسب و ... وجود ندارد. این در حالی است که این غار می تواند یکی از جاذبه های گردشگری و غارنوردی شهرستان جهرم و استان فارس باشد.

سپهر با بیان اینکه متاسفانه اکنون بزرگترین غار دست ساز سنگی جهان مامن افراد خلافکار و معتاد شده، تصریح کرد:  درون تونلهای این غار تاریک است و هیچگونه امکاناتی برای ورود گردشگران ندارد.

مردم در شهرستان جهرم درباره غار سنگی دست ساز معتقدند که  "روزی خواجه کاظم فرزند خواجه اسماعیل با اسب در حال گردش کنار رودخانه قلات جهرم بود که صدای ضربات پی در پی پتکی او را به طرف خود کشاند. پیرمردی سنگهای کوه را می تراشید. با او هم صحبت و هم سفره شد. آشنایی خواجه اسماعیل با خانواده پیرمرد عاشقی را برایش به دنبال داشت. خانواده اش مخالف بودند چون او خانزاده بود و دختر پیرمرد رعیت. او توانست خانواده اش را راضی کند به خواستگاری دختر پیرمرد بروند. اما پیرمرد شرط گذاشت که پیش او بماند و با هم در کوه کار کنند.

بعدها خواجه کاظم به استاد کاظم سنگ شکن معروف شد. نوادگان خواجه می گویند 300 سال قبل استاد کاظم وارث پیرمرد و غار سنگ تراشان جهرم شد. بعضی از شاگردانش هم که در آنجا  کار می کردند سهامدار این غار شدند و اکنون از آنها به عنوان وارثان فرعی بزرگترین غار دست ساز جهان یاد می شود.

دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی جهرم  داستان و روایتهای مربوط به غار سنگ شکنان که در میان مردم رواج دارد را تحریف شده دانست و گفت: عده ای از مردم ادعا می کنند که مالک غار هستند و می خواهند آن را تصرف کنند. آنها این داستان را برای مسئولان اداره میراث فرهنگی جهرم که از چند مامور یگان حفاظت ویژه تشکیل شده، تعریف کردند و بر اساس آن بروشوری برای راهنمایی گردشگران نوروزی جهرم چاپ شد.

وی توضیح داد: قدمت ساخت غارهای دست ساز این کوه به چندین سال پیش برمی گردد. در حالی که ادعای مالکیت این خانوادها مربوط به چند سال اخیر است. جنس آثار سنگی دست ساز مسجد جامع عتیق شیراز از جنس سنگهای غار است. حتی سنگهای موجود در معماری خانه های دوره صفویه جهرم نیز از این غار بدست آمده است. بنابراین می توان تا حدی به قدمت سنگتراشیهای غار دست پیدا کرد.

سپهر با اعلام اینکه به تازگی مردم شهرستان به ارزش گردشگری و میراث فرهنگی این غار پی برده اند، گفت: اگر قرار باشد غار سنگ شکنان مالکی هم داشته باشد طبق قانون متعلق به اداره صنایع و معادن است نه افراد خاص. چون اینجا یک معدن سنگ بزرگ است.

.........................

 عکس از فضل الله نیک سرشت