به گزارش خبرنگار مهر، امسال در چهاردهمین جشن خانه سینما از یک عمر فعالیت مستمر حسین ترابی در عرصه فیلمنامه‌نویسی و فیلمسازی مستند تقدیر می‌شود. ترابی کارشناس کارگردانی سینما و تلویزیون از دانشکده هنرهای دراماتیک دانشگاه تهران و کارشناسی ارشد مدیریت امور فرهنگی از دانشگاه فارابی است. با این هنرمند پیشکسوت درباره وضعیت سینمای مستند در ایران و راه حل دیده شدن این آثار گفتگو کردیم.
*خبرگزاری مهر- گروه فرهنگ و هنر: امسال در چهاردهمین جشن خانه سینما قرار است بعد از مدتها از شما به عنوان مستند ساز برجسته و پیشکسوت تقدیر شود که اتفاق خوشایندی است. شما به عنوان یک مستندساز فکر می‌کنید چرا روند تولید فیلم مستند در طول این سالها نسبت به قبل از انقلاب کمتر شده است و چرا گونه‌های مختلف مستند در ایران به یک اندازه رشد نکرده است؟
- حسین ترابی: بعد از انقلاب اسلامی روند تولید فیلم مستند برای چند سال متوقف شد. اصولا فیلمهای مستند بیشتر در معرض خطر هستند تا فیلمهای داستانی. فیلم مستند حقایقی را مطرح می‌کند که از بطن جامعه است. بعد از مدتها که از انقلاب گذشت همه چیز از ابتدا شروع شد و بعد کم کم راه خود را پیدا کرد. به نظر من یک انفصال تاریخی بین نسل قدیم مستندسازان و نسل جدید به وجود آمده است. خیلی از افرادی که هم اکنون در حال فعالیت هستند نمی‌دانند که ما قبلا چه کارهایی انجام داده ایم و با آثار مستندسازان قبل از خود آشنایی ندارند. این انفصال به وجود آمده تقصیر مدیران فرهنگی است که جوانان را با نسل گذشته آشنا نکردند. اگر امکان نمایش این آثار وجود ندارد حداقل می‌توان در سالنهایی اقدام به نمایش آثار گذشته و قدیمی کرد تا مستند سازان با آثار من و امثال من آشنا شوند.
* تا به حال به این فکر افتاده‌اید که وارد سینمای حرفه‌ای و داستانی شوید؟
- یکبارحضور در سینمای حرفه‌ای را تجربه کردم با کارگردانی فیلم سینمایی "رضا هفت خط" که متاسفانه تهیه‌کننده فیلم آن را با مولفه‌های فیلمفارسی مخلوط کرده بود. تا جایی که من مجبور شدم اسم خودم را از روی این فیلم بردارم و تا مدتها با بازیگران فیلم ارتباط نداشتم.
* بعد از انقلاب قصد نداشتید فیلم داستانی بسازید؟
- نه. بعد از انقلاب که من کلا کارگردانی را کنار گذاشتم. فیلم "برای آزادی" من دچار ممیزی شد و باعث دلزده شدن من از فضای سینما. اگر کسی علاقمند است کار خوبی را انجام دهد و شرایط برای انجام آن مهیا نیست بهتر است که آن کار را کنار بگذارد. بعضی اوقات ساختن فیلم مستند بسیار سخت‌تر از فیلم داستانی است. چون در یک فیلم سینمایی فیلمنامه‌ای در اختیار کارگردان است وهر کس کار خود را انجام می‌دهد. طراح صحنه، بازیگران، فیلمبردار و بقیه اعضای گروه به وظیفه خود واقف هستند اما در فیلم مستند به گونه دیگری است. گاهی کارگردان مجبور می‌شود همه کارها را خودش به تنهایی انجام دهد. در فیلمهای مستند گاهی پیش می‌آمد من خودم تراولینگ را هل می‌دادم. بقیه کارها را خود من و یا صدابردار برعهده می‌گرفت. مستندی که من درباره حرم امام رضا (ع)ساخته بودم به پیشنهاد آقای آفریده در بخش خارج از مسابقه جشنواره سینما حقیقت به نمایش گذاشتند که بعد از سالها این فیلم برای نسل جوان به نمایش درآمد.
* جایی برای دیده شدن آثار مستند وجود ندارد. چه راه حلی برای رفع این معضل پیشنهاد می‌کنید؟
- سینمای مستند نه در تلویزیون و نه در سینما هیچ جایی ندارد. این فیلمها مهجورهستند و فرصت دیده شدن و نمایش عمومی را از دست می‌دهند. این فیلمها سرمایه‌های فرهنگی مملکت هستند و باید بعضی از سینماها در سانس‌های ویژه اقدام به نمایش این فیلمها کنند. موزه سینما نیز می‌تواند مکان مناسبی برای نمایش و عرضه آثار مستند باشد. در سینمای ایران نسبت به مستندسازها بی‌مهری شده است. ایران کشوری بزرگ با آداب و رسوم مختلف است و راجع به همه این اقوام در گذشته فیلمهای مختلف ساخته شده است که متاسفانه توجه به آنها نمی‌شود. باید مکانی در نظر گرفت برای نمایش آثار گذشته و امروزی.
* اصولا فیلمهای مستند داستانی بیشتر تولید می‌شوند تا گونه‌های دیگر مستند.
- بله. چون این گونه از فیلمها می‌توانند تماشاگر عام را جذب خود کنند. تماشاگران عام در هر مقوله دیگری چون فیلم، سیاست، کتاب، موسیقی و ... با تماشاگر خاص متفاوت هستند. این فیلمها ماندگارند و نشان‌دهنده گذشته تاریخی مملکت هستند. مثلا مستند "برای آزادی" که من ساختم اگر ساخته نمی‌شد مخاطب امروزی چگونه می‌توانست روند به وقوع پیوستن انقلاب را بفهمد. مگر از طریق روایت‌های افراد خانواده و بزرگسالان می‌شنید که این روایت‌ها هم از زاویه دید هر فرد متفاوت است.
* آثار سینماگران امروزی را تا چه اندازه دنبال می‌کنید؟ فکر می‌کنید نسل جدید مستند سازان می‌توانند تجربیات گذشته را به درستی تکرار کنند؟
- من کارهای مستند را دنبال می‌کنم. بعضی اوقات داور جشنواره‌های مختلف هستم و در مواقع دیگر خودم در جشنواره‌ها برای دیدن آثار این جوانان حضور پیدا می‌کنم تا در روند تولید فیلمهای مستند امروز قرار بگیرم. بعضی از فیلمهای مستندی که این جوانان ساخته‌اند و من در خانه سینما دیدم بسیار جذاب بودند. این طور نیست که همیشه بزرگان بهتر کار کنند. آینده هیچگاه به گذشته نمی‌بازد اما نباید همه چیز را از صفر شروع کرد. آدم فرهنگی هیچ گاه از صفر آغاز نمی‌کند بلکه فلاش بکی به گذشته، آداب ورسوم، ادبیات و تجربه‌های گذشتگان می‌زند و با دید تازه آثار خود را خلق می‌کند.
* آثار چه مستندسازانی را شاخص‌تر از بقیه می‌دانید؟
- فیلمی را مرحوم خسرو هریتاش درباره سردرهای خانه‌ها در تهران ساخته است که من مدیر تولید آن بودم. این فیلم درخشانی است که البته کسی هم آن را ندیده است. منوچهر طیاب، کامران شیردل، سهراب شهید ثالث، بهرام ری‌پور و دیگران فیلمهای ارزشمندی ساخته‌اند که البته کسی آنها را ندیده است و تنها در حد یک اسم باقی مانده‌اند.
* از اینکه مستند "برای آزادی" بعد از سالها وارد شبکه نمایش خانگی شده چه احساسی دارید؟
- اگر فیلم بدون حذف کردن بعضی از صحنه‌ها وارد شبکه شده باشد بسیار خوب است. اما متاسفانه در طول سالهایی که این مستند از تلویزیون پخش شده است بنا به سلیقه هر بار قسمتهایی از آن حذف شده است. همه اقشار مردم در انقلاب اسلامی حضور داشتند و انقلاب متعلق به طبقه خاصی نبوده است و من نیز به عنوان ثبت کننده لحظه‌ها این واقعیت تاریخی را به تصویر کشیده‌ام و دوست ندارم صحنه‌های فیلم حذف شود.
- -- - - -- - - --
گفتگو: آروین موذن‌زاده
نظر شما