زندگی هریک از امامان معصوم با دوران خلافت خلفایی مقارن و همزمان بوده است و این همزمانی شرایطی ویژه را بر امامت امامان تحمیل می کرده که با سختیها، فشارها و موانع بیشماری همراه بوده است .
امامت امام رضا(ع) همزمان با خلافت خلیفه زیرک عباسی، مأمون بود که با ایجاد شرایطی خاص موقعیتی ایجاد کرد که امام به رغم میل باطنی عازم خراسان شد و حتی به اجبار ولایتعهدی دروغین را نیز پذیرفت .
شخصیت علمی و اخلاقی امام رضا(ع)
با وجود همه ترفندهای مأمون برای دور کردن امام از مردم اما شخصیت و زهد اخلاقی آن امام بزرگوار چنان گیرایی و جذابیتی داشت که حتی پس از عزیمت اجباری به خراسان و حضور در میان مردمی جدید نیز خیلی زود جایگاه خود را یافت و در قلبها رسوخ کرد .
این محبوبیت چنان گسترش یافت که امام رضا(ع) به سرعت در سراسر دنیای اسلام محبوب شد.
علل تحمیل ولایتعهدی به امام
پس از قتل امین برادر مأمون، اوضاع عراق و شام سخت آشفته بود و در میان بنی عباس فرد برجسته ای که مورد قبول و رضایت همگان باشد وجود نداشت . در یمن، کوفه، بصره ، بغداد و ایران انتظارات اغلب مردم از خلافت عباسی برآورده نمی شد و حکومت را به هیچ وجه مقبول نمی دانستند .
مردم نگران و دلزده از حکومت عباسی امید به گشایش و فرجی از جانب خاندان مؤمن، هوشیار و آگاه پیامبر داشتند .
فضل و مأمون با مشاهده اوضاع نابسامان شهرهای مهم و شورش مردم (مثل قیام ابوالسرایا در کوفه و علوی دیگر در یمن) به به فکر افتادند که با روی کار آوردن ومطرح کردن چهره ای شناخته شده و محبوب به اعتبار خود وحکومتشان کمک کنند .
موجه جلوه دادن حکومت، تحت نظر داشتن امام از نزدیک و کاهش قیام مخالفان علیه حکومت از دیگر اهداف تحمیل ولایتعهدی بود.
امام رضا(ع) انتخاب مأمون برای دستیابی به این هدف بود و با همین نیت دو نفر را مأمور کرد که امام را برای عزیمت به خراسان همراهی کنند .
در روایات آمده است که مأمون مسیری را برای حرکت امام تعیین کرد که از کوفه و قم نگذرد چون شیعیان در این دو شهر کثیر بودند و مأمون نیز از محبوبیت امام و تأثیری که حضور آن حضرت در جمع شیعیان داشت آگاه بود و برای جلوگیری از خطراتی که این حضور و محبویت برای وی و حکومت خودکامه اش داشت، این تدبیر را اتخاذ کرده بود .
دلایل و شرایط امام رضا برای پذیرش ولایتعهدی
امام رضا (ع) پس از نیشاپور به طوس و از آنجا به سرخس و سپس به مرو که اقامتگاه مأمون بود رفت. به روایت عیون الاخبار الرضا مأمون نخست به آن حضرت پیشنهاد کرد که خود خلافت را قبول کند اما آن حضرت امتناع کرد و در این باب صحبتهای زیادی میان ایشان رد و بدل شد، سرانجام پس از دو ماه اصرار و امتناع، امام به ناچار برای حفظ جان علویان ولایتعهدی را پذیرفت به این شرط که از امر و نهی و حکم و قضا دور باشد و چیزی را تغییر ندهد.
اما این شرایط موقعیت را برای امام فراهم می آورد تا برای تبیین و گسترش معارف حقه اسلام فرصت بهتری داشته باشد و البته چهره حقیقی مأمون را با درایت و هوشیاری بهتر برای مردم روشن کند.
علت مقاومت امام برای پذیرش ولایتعهدی و امتناع از مداخله در امور این بود که اوضاع را پیش بینی می کرد و بر او مسلم بود رجال دولت که عادت به لاابالی گری و درازدستی دارند زیر بار حق نخواهند رفت و او قادر به انجام قوانین الهی نخواهد بود.
پذیرش ولایتعهدی از ناحیه امام رضا(ع) برکاتی در بر داشت از جمله اینکه موجب بسط و گسترش معارف اهل بیت منجر شد و امتیاز علمی و مراتب معنوی این خاندان بیشتر آشکار شد.
مأمون پس از آنکه آن حضرت ولایتعهدی را پذیرفت امر کرد تا لباس سیاه که شعار عباسیان بود ترک شود و در باریان و فرماندهان و سپاهیان و بنی هاشم همه لباس سبز که شعار علویان بود بپوشند. خود نیز جامه سبز پوشید و نام امام را زینت بخش درهم و دینار کرد و مقرر داشت در همه بلاد اسلام بر منابر خطبه به نام امام خوانده شود .
مناظره های امام
مأمون زیرک و دانا بود و در زمانه او فرقه ها مختلف گسترش یافته و سؤالات بسیاری از دستگاه خلافت داشتند، مأمون برای رفع ضعف دستگاه خلافت در این زمینه، مناظره هایی با حضور امام هشتم تشکیل می داد .
نظر دیگری هم در مورد برگزاری این جلسات مناظره وجود دارد و آن اینکه حاکم عباسی قصد داشت فکر و ذهن مردم را به این نشست ها معطوف و بی کفایتی و بی لیاقتی خود را پوشیده بدارد.
از طرف دیگر چون محبوبیت امام بی نهایت، و رو به افزایش بود مأمون انتظار داشت امام به شایستگی در مناظرات ظاهر نشده و از شأن و مقام آن حضرت در میان مردم کاسته شود، غافل از اینکه امام رضا فرزند بزرگانی چون باب العلم امیرالمومنین علی(ع) و امام محمد باقر(ع) است.
از دیگر کارشکنیهای مأمون برای لطمه به محبوبیت و مقبولیت امام برهم زدن نماز عید فطر بود . امام در هر موقعیت و مناسبتی سعی می کرد اوضاع را به گونه ای پیش ببرد که لطمه ای به امام وارد کند اما همیشه همه چی برعکس انتظار او پیش می رفت و شرایط به نفع امام و به ضرر وی می شد .
در جریان نماز عید فطر، مأمون که به بهانه کسالت، اقامه نماز را به امام رضا(ع) واگذار کرده بود، وقتی از خبر استقبال و ازدحام چشمگیر مردم مطلع شد پیش از آن که امام به مصلا برسد پیکی نزد امام فرستاد و از او خواست بیش از این به خاطر او متحمل زحمت نشود و اقامه نماز را به شخص دیگری واگذار کند.
امام رضا نیز بی آن که مخالفتی نشان دهد از همان راه بازگشت و مردم نیز چون مشاهده کردند حضرت نماز نخوانده مراجعت کرده است، آنها هم بی آن که نماز به جای آورند به خانه های خویش بازگشتند.
در نهایت مأمون تاب تحمل محبوبیت و جایگاه والای امام را نیاورد، و به شهادت آن حضرت همت گماشت .
نظر شما