چگونگی نقد دیگران و مواجه شدن با آراء و اندیشه‌ها موافق و مخالف از مسائل مهم در نقادی است. آیا در این نقادی ضوابط اخلاقی خاص و مشخصی وجود دارند یا نه موضوعی است که گروه دین و اندیشه خبرگزای مهر آنرا در گفتگو با فیلسوفان و اندیشمندان برجسته معاصر به بحث و بررسی گذاشته که در ادامه از نظر می‌گذرد.
چامسکی: "صداقت" و "دقت" مهمترین ضوابط اخلاقی نقد دیگران هستند
دکتر نوام چامسکی فیلسوف زبان معاصر و استاد بازنشسته دانشگاه MIT در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد شیوه نقد دیدگاههای رقیب گفت: برای نقد دیدگاههای رقیب و دیدگاه سایر افراد که با دیدگاه ما همسو نیستند، باید شواهد و دلایلی که برای استدلالهایشان عرضه می‌دارند مورد بررسی قرار گیرند.
وی افزود: دیدگاه دیگران باید به طور مستند و مبتنی بر شواهد نقد شوند و استدلالهایی که آنها برای نتایج استخراجی اقامه می‌کنند مورد بررسی قرار گیرند.
وی در مورد اینکه آیا در نقد باید تمرکز بر اصول و پیش فرضهای فرد نقد شوند باشد یا استدلال، گفت: بنده در نقد دیگران به هر دو مؤلفه توجه دارم.
وی در ادامه کدها و ضوابط اخلاقی نقد دیگران را مورد توجه قرار داد و خاطر نشان کرد: برای نقد دیگران باید به ضوابط و اصول اخلاقی پایبند بود. این ضوابط و کدهای اخلاقی پیچیده و دشوار نیستند. تلاش برای درستکاری و صادق بودن از مهمترین ضوابط اخلاقی در نقد دیگران است.
هاگ: درس گرفتن از اشتباهات دیگران مهمترین مؤلفه اخلاق نقادی است
دکتر سوزان هاگ استاد فلسفه و حقوق دانشگاه میامی آمریکا این مورد به مهر گفت: در نقد دیگران علاوه بر درک اندیشه طرف مقابل باید سعی در فهم و درک قصور و اشتباهات نیز باشد. در نقد دیگران باید به ادعاهای مطرح شده و استدلالهایی که برای آن ادعاها آورده می‌شود توجه داشت.
هاگ تأکید کرد: به عبارت دیگر استدلالهای عنوان شده مبتنی بر فرضها و ادعاهایی هستند و هر فرد سعی دارد با ارائه استدلالهایی این ادعاها را به اثبات برساند. بنده این موضوع را در کتاب خود با عنوان "شاهد و پرسش" آورده‌ام.
استاد فلسفه و حقوق دانشگاه میامی در خصوص ضوابط اخلاقی نقد نیز خاطر نشان کرد: نگرانی و دغدغه اصلی در نقد دیگران دقت و صراحت در نقد است. آنچه که در نقد دیگران گفته می‌شود باید صریح و دقیق باشد. مؤلفه دیگری که در اخلاق نقادی باید به آن توجه داشت، یادگیری از اشتباهات فرد نقد شونده است. نقد عرصه فراگیری است و با نقد اشتباهات دیگران باید از آن اشتباهات درس گرفت و خود دچار آن اشتباهات نشویم.
باستروم: ملاک نقادی باید قوت و قدرت استدلال باشد
دکتر نیک باستروم مدیر مؤسسه آینده بشر دانشگاه آکسفورد در این مورد معتقد است: در نقد دیگران باید به این موضوع توجه داشت که چه موقعی مجاز به نقد هستیم و چه مواقعی صلاحیت نقد دیگران را نداریم. به عبارت دیگر در جایی که شایستگی نقد دیگران وجود داشته باشد و در آن زمینه صاحب فکر باشیم و صلاحیت داشته باشیم باید نقادی صورت گیرد.
وی یادآور شد: برای نقد دیگران ابتدا باید دیدگاه طرف مقابل به درستی فهمیده شود. به عبارت دیگر کسی که در موضع نقادی قرار می‌گیرد ابتدا باید تلاش کند دیدگاه طرف مقابل را خوب فهم و درک کرده و در مرحله بعد به نقد منصفانه آن بپردازد. در نقد دیگران در جایی که طرف مقابل تأکید بر دیدگاهش دارد باید دقت بیشتری داشت و علت این تأکید را بررسی کرد. چرا که ممکن است فرد نقد شونده استدلالهایی داشته باشد که در وهله اول موجه به نظر نرسند.
وی تصریح کرد: برای نقادی باید دیدگاه طرف مقابل به بهترین نحو ممکن صورتبندی و فرموله شود و نباید تأکید صرف بر اشتباهات طرف نقد شونده باشد. به عبارت دیگر نباید در نقد دیگران به دنبال نکته گیری و خرده گیری بود بلکه باید ابتدا دیدگاه طرف مقابل فرموله و صورت بندی شود و موارد قوت و ضعف آن تصریح شود.
آلن وود: منتقد باید از صلاحیت لازم برای نقد دیگران برخوردار باشد
دکتر آلن وود استاد فلسفه دانشگاه استنفورد در این مورد خاطر نشان کرد: سؤال شما را اینگونه معنا می‌کنم که چطور دیدگاههای دیگران "بایستی" مورد نقادی قرار گیرند. در واقع به جای پرسش از اینکه چگونه می‌توان دیدگاه دیگران را نقد کرد باید پرسش در مورد این باشد که دیدگاههای دیگران چگونه بایستی نقد شوند.
وی تصریح کرد: اولین نکته‌ای که باید مورد توجه داشت این است که همه انسانها جایزالخطا بوده و کامل نیستند. در واقع ما قادر نیستیم مطابق آن ارزشهای والای انسانی رفتار کنیم؛ اگرچه سعی در رفتار اینچنینی داریم. برای نقد دیگران اولین کار این است که دیدگاه دیگران را خوب فهمید و درک کرد و پس از آن به بهترین و متقن‌ترین شکل ممکن آنها را نقد کرد. نکته دیگر این است که اگر تمرکز صرف بر خطاها و اشتباهات دیگران باشد نمی‌توان از رهگذر آن چیزی آموخت و یاد گرفت.
وود در مورد این موضوع که آیا نقد باید مبتنی بر استدلالهای طرف مقابل باشد و یا پیش فرضهای او با اشاره به اینکه توجه به فرضها و استدلالهای دیگران موضوعات مهمی در نقد دیگران هستند، گفت: در واقع چگونگی طرح استدلال از نکات مهم در نقد است. گاهی درستی موضوعی به سبب استدلالهای قوی و منسجم آن قابل قبول است و گاهی مطلب درستی با استدلال ضعیف دچار خدشه می‌شود.
وود در ادامه به ضوابط اخلاقی نقد دیگران اشاره کرد و گفت: هنجارها و ضوابط اخلاقی در ارتباط با نقادی و حتی تعامل با دیگران وجود دارند. در واقع این معیارها و هنجارهای اخلاقی حدود رفتار افراد در نقد دیگران را مشخص می‌کنند و بر این اساس نمی‌توان دیگران را به ناحق بر اساس برخی اشتباهات و خطاها مورد سرزنش قرار داد.
مؤلف کتاب "اندیشه اخلاقی کانت" یادآور شد: پذیرش دیدگاه دیگران فارغ از قوت استدلال آن به لحاظ اخلاقی نادرست است. بنده دیدگاه کانت در این مورد را می‌پذیرم که معتقد بود: "فکر کنید برای خودتان، از نقطه نظر و جایگاهی فکر کنید که دیگران در آن قرار دارند و به طور منسجم و دقیق فکر کنید". همچنین دیدگاه کلیفورد و اصل معروف او در این زمینه یاریگر است: "پذیرش هر چیز برای هر کس و در هر جا بدون شواهد و مستندات کافی اشتباه و نادرست است."
صافی: توجه بر قوت استدلال در کلام امام علی(ع) به‌وفور مشاهده می‌شود
دکتر امید صافی استاد مطالعات دینی دانشگاه کارولینای شمالی در این مورد به خبرنگار مهر گفت: مواجهه انتقادی با دیدگاههای گوناگون و مختلف بخشی از این موضوع به شمار می‌رود که چگونه دیدگاهی دفاع می‌شود و یا بیان می‌شود.
وی تصریح کرد: در سنتهای عقلانی غنی‌ای چون اسلام نیاز به آزادی برای بیان آزادانه دیدگاهها و طرح و مباحثه در مورد ایده‌های گوناگون وجود دارد. این نیاز از آنجا ناشی می‌شود که از رهگذر مباحثه و مناظره، دیدگاههای مختلف مورد موشکافی دقیق قرار گیرند.
وی در مورد ضوابط اخلاق نقادی خاطر نشان کرد: ضوابط اخلاقی چندی را برای اخلاق نقادی می‌توان برشمرد. یکی از این ضوابط اخلاقی را در کلام حضرت علی (ع) می‌توانیم مورد شناسایی قرار دهیم آنجا که می‌فرمایند: "به آنچه گفته می‌شود توجه کن و نه به گوینده آن سخن". در کلام علی (ع) توجه و تأکید بر قوت استدلال است و نه توجه به گوینده.
این استاد ادیان خاطر نشان کرد: موضوع مهم دیگر در اخلاق نقادی به این موضوع مربوط می‌شود که در نقد دیگران دست گذاشتن روی نقاط حساس و ضعف و مسائل شخصی آنها نباید صورت گیرد. برای نمونه در نقادی دیگران باید از مورد حمله قرار دادن شخص مقابل پرهیز کرد و به جای آن تمرکز بر روی استدلالهایی باشد که بیان و طرح می‌شود.
منشی پوری: "استدلال" شناخته شده‌ترین ابزار عقلانی نقد است
دکتر محمود منشی پوری استاد روابط بین‌الملل دانشگاه ایالتی سانفرانسیسکو در مورد چگونگی نقد نظرات و آثار دیگران به خبرنگار مهر گفت: موضوع تفکر انتقادی در متن مناظرات و مباحثات رایج میان سیاستمداران، معلمان و اساتید، روزنامه‌نگاران و نخبگان قرار دارد. هرکدام از این گروهها، دیدگاههای بدیلی را در اختیار ما قرار می‌دهند. در دنیای مدرن انسان با نوعی سردرگمی مواجه است. این سردرگمی در نتیجه دشواری انتخاب از میان پاسخهای بی شمار به وجود می‌آید. انتقاد سازنده شیوه‌ای از استدلال است که هم به تساهل و بردباری توجه دارد و هم دغدغه تکثر آراء را دارد.
وی افزود: انتقاد مشروع، انتقادی است که مبتنی بر استدلال و منطق باشد، خواه این منطق درباره پیام باشد و خواه درباره صاحب پیام. مورد انتقاد قرار دادن شخصیت فرد از اساس و ریشه کاری اشتباه و نادرست است. به جای نقد شخصیت افراد باید به آنچه که فرد می‌گوید توجه داشت و پیام و سخن شخص محل توجه و نقد باشد.
این کارشناس جهان اسلام یادآور شد: از اینرو توجه و تمرکز در بحث و نقادی باید معطوف به سخن شخص باشد و نه ویژگی و شخصیت فردی او. حتی برای نقد شخصیت افراد نیز باید مستند صحبت کرد و دلایل و شواهد متقن و کافی آورد. برای نمونه اگر به جایگاه کسی در حوزه سیاست، اقتصاد و اجتماع نقد داریم باید نقدمان مبتنی بر تساهل و مستندات و شواهد کافی باشد.
آنتونی: صداقت و انصاف مؤلفه‌های اساسی نقادی هستند
دکتر لوئیس آنتونی استاد فلسفه دانشگاه ماساچوست در امهرست در مورد چگونی نقد نظرات دیگران به خبرنگار مهر گفت: بنده در مواجهه با فیلسوفان دیگر و در نقد آنها توجه خود را معطوف به استدلالها و موارد نادرست می‌کنم.
وی افزود: این موارد نادرست ممکن است هم در فرضهای آنها و هم در شیوه استدلال وجود داشته باشد. به عبارت دیگر نادرستی یک استدلال و برهان می‌تواند مربوط به بنیانها و فرضها و یا مربوط به شیوه استنتاج باشد. گاهی بنده استدلالی که از دیدگاه خودم درست است را در مقابل آن استدلال نادرست عرضه و بیان می‌کنم.
آنتونی در مورد ضوابط اخلاقی نقد دیگران نیز تصریح کرد: در مورد نقد دیگران ضوابط اخلاقی چندی را می‌توان برشمرد، اولین ضابطه این است که سخن مخالف شنیده و فهم شود. ابتدا باید سخن دیگران و مخالفان و استدلال آنها به خوبی درک و فهم شده و سپس مورد ارزیابی قرار گیرند.
تکیم: اساس نقد باید استدلالهای ارائه شده باشد
دکتر لیاقت تکیم استاد اسلام‌شناسی دانشگاههای دنور آمریکا و مک مستر کانادا در اینباره معتقد است: نقد باید مبتنی بر بررسی فرضیه‌های اصلی و متدلوژی استدلال باشد. به عبارت دیگر هم مواد خام تحلیل و هم شیوه و روش استدلال و استنتاج باید مورد نقد قرار گیرند. برای نمونه در مورد نقد یک اثر باید شیوه و متدلوژی تحقیق مورد بررسی و توجه قرار گیرد. همچنین در مورد نقد یک اثر باید نظریه‌های اصلی مؤلف و خالق اثر مورد بررسی قرار گیرند.
وی تصریح کرد: در مورد نقد یک اثر، موضوع مهم دیگر انسجام میان پاراگرافها و استدلالهای مؤلف است. برای نقد باید نقصانها و ضعفهای روش شناختی اثر نیز مورد واکاوی قرار گیرند. البته می‌دانیم که مهمترین بخش یک اثر نتیجه‌گیری آن است. در این بخش می‌توان دریافت که مؤلف بر اساس مواد خام تحقیق و متدولوژی استدلالی خود به چه نتایجی دست یافته است.
وی یادآور شد: برای نقد یک اثر چگونگی بیان استدلالها و انسجام میان برهانهای اقامه شده حائز اهمیت زیادی هستند. همچنین رجوع به پیشینه تحقیق و سوابق پژوهشی و مطالعاتی مؤلف نیز در نقد یک اثر می‌تواند یاریگر باشد. در نقد دیگران باید پایبند به ضوابط اخلاقی بود. اولین نکته این است که نقد دیگران، خواه نقد اثر و خواه نظرات یک شخص، نباید مبتنی بر مسائل شخصی باشد.
ریمان: نقد باید مبتنی بر شواهد و استدلال باشد
دکتر جفری ریمان استاد فلسفه دانشگاه امریکن در مورد چگونگی نقد نظرات و آثار دیگران به خبرنگار مهر گفت: نقد هر نظر و اثری باید مبتنی بر انصاف باشد. نقد باید عادلانه بوده و برای نقادی صورت گرفته باید دلیل و شاهد ارائه شود. بنده اگر مخالفتی با نظری و یا یک اثر دارم باید دلایل و مستندات خود را عرضه کنم، نمی‌توان بدون داشتن استدلال و دلایل مستند دیگران را نقد کرد.
مؤلف کتاب "عدالت و فلسفه اخلاق معاصر" در ادامه یادآور شد: گاهی برخی افراد که یک اثر را نقد می‌کنند با اسم مستعار می‌نویسند و یا اسم نمی‌آورند. برای نقد دیگران نباید مخفی‌کاری کرد و در پس گمنامی نقادی کرد. کسی که استدلال و دلیل دارد نباید از طرح اسم خود بیمناک باشد.
پاگ: "اصالت استدلال" مهمترین مؤلفه برای نقد دیگران است
دکتر توماس پاگ فیلسوف سیاسی و اخلاق معاصر و مدیر برنامه عدالت جهانی این خصوص معتقد است: در نقد دیگران تأکید بنده بر فرضها و مبانی فکری طرف مقابل از یک سو و استدلالهای او از طرف دیگر است. نتایج و دلالتهایی که آرای فرد نقد شونده ممکن است به دنبال داشته باشد نیز مورد نقد بنده است، نشان دادن اشتباهات موجود در استدلال، کار مناسبی است. چرا که از این طریق نشان داده می‌شود که استدلالهای ارائه شده انسجام منطقی لازم را ندارند.
پاگ تأکید کرد: اما اغلب استدلالهای ارائه شده از منظر داخلی دارای انسجام هستند و اگر کسی با آن مخالف است و نقدی بر آن دارد باید فرضهای موجود در آن را به چالش بکشد. به عبارت دیگر در اغلب موارد این فرضها و مبانی تفکر و اندیشه هستند که باید نقد شوند و گر نه شیوه استدلال و استنتاج در بیشتر موارد صحیح هستند.
پاگ در مورد ضوابط اخلاقی نقد آراء دیگران نیز با اشاره به اینکه در مورد نقد دیگران ضوابط اخلاقی چندی وجود دارند، اولین ضابطه اخلاقی را اصالت خود استدلال دانست و گفت: من در نقد دیگران به استدلالها توجه می‌کنم و نه شخصی که صاحب آن آراء است. گاهی ممکن است شخصیتی برای من جذاب باشد ولی آراء و اندیشه‌هایش در زمینه خاصی برایم قابل قبول نباشند.
ویراستار دائرة المعارف استنفورد تأکید کرد: در نقد فرضهای اشتباه دیگران باید به این نکته توجه داشت که این فرضها تا چه میزان تأثیرگذار هستند. اگر حوزه تأثیرگذاری فرضهایی که آشکارا اشتباه هستند وسیع باشند در این صورت بنده آنها را مورد نقادی قرار می‌دهم.
آزونی: نقد استدلالها مهمتر از نقد فرضهای ارائه شده هستند
دکتر جودی آزونی استاد فلسفه دانشگاه تافتس آمریکا و فیلسوف زبان معاصر در مورد چگونگی نقد نظرات و آثار دیگران به خبرنگار مهر گفت: جایگاه فلسفه، جایگاه دقیق و ظریفی است. ادعاها و صحبتهایی که فیلسوفان می‌کنند استدلالهایی مبتنی بر فرضهای خاص هستند. در واقع فیلسوف بر اساس جایگاه و موضع فلسفی خود استدلالهایی را بیان می‌کند. بر این اساس می‌توان ماهیت استدلالهای یک فیلسوف و جایگاه فلسفی او را بر اساس استدلالهایش دریافت.
مؤلف "گفتگو درباره هیچ" افزود: بنابراین بنده در نقد دیگران هم به فرضهای فیلسوف توجه دارم و هم به استدلالهای او. فرضهای او سنت فلسفی که بدان تعلق دارد را نشان می‌دهد و نقد یک فیلسوف هم باید بر اساس فرضهای فلسفی باشد و هم استدلالهای ارائه شده از سوی او. اما به طور کلی استدلال طرف مقابل اهمیت بیشتری نسبت به فرضهای ارائه شده دارند.
استاد فلسفه دانشگاه تافتس در مورد ضوابط اخلاق نقد نیز خاطر نشان کرد: اولین نکته در مورد نقد نظر دیگران این است که آن اندیشه خوب فهم و درک شود. در این خصوص باید اندیشه با دقت مورد بررسی قرار گیرد و آنچه به وی استناد می‌شود به طور دربست مورد پذیرش قرار نگیرد.
تاش: داده‌های نادرست به نتایج اشتباه منجر می‌شوند
دکتر نانسی تاش استاد مطالعات دینی دانشگاه ایالتی کالیفرنیا در مورد چگونگی نقد نظرات و آثار دیگران به خبرنگار مهر گفت: برای پاسخ به این سؤال، نقد و مباحثه در کلاس درس را مورد بررسی قرار می‌دهم. برای نقد در کلاس درس شیوه معمول بنده این است که به جای نقد آرای دیگران آنرا به چالش می‌کشم. به چالش کشیدن دیدگاه آنها به این معناست که از آنها می‌خواهم به طور عمیق فکر کنند.
وی تصریح کرد: به دانشجویان می‌گویم دیدگاهتان را با تحقیقات جامع و کامل مورد پشتیبانی قرار داده و تقویت کنید. به آنها می‌گویم فرضهای ذهنی خود را مورد بازنگری قرار دهید تا مواردی که اشتباه هستند اصلاح شوند.
وی افزود: اگر فرضهای خود را به روی فرضهای جدید نگشاییم قادر به مباحثه نخواهیم بود. مباحثه واقعی و درست زمانی رخ می‌دهد که ذهن ما به روی مسائل جدید گشاده باشد.
تاش یادآور شد: بنده برای اینکه قدرت استدلال دانشجویانم را زیاد کنم برای آنها مثالهای نقضی از فرضیات ذهنی ارائه می‌دهم. با ارائه مثالهای نقض آنها به دنبال پاسخی برای آن می‌گردند و در نتیجه این جستجو و تحقیق می‌توانند فرضهای خود را اصلاح و یا تقویت کنند.
لچز: نقد آراء هدف مشترک دنیای امروز برای رسیدن به حقیقت است
دکتر جان لچز استاد فلسفه دانشگاه وندربیلت آمریکا در این مورد به مهر گفت: نقد دیگران باید همراه با دقت و احترام باشد. نقد دیگران در دنیای کنونی متأثر از شرایط حاکم است. اگر اعتقاد به عدم تعین در دنیای کنونی داریم نباید هر فکر و اندیشه‌ای را قطعی و مسلم بپنداریم. این تصور باعث می‌شود که دیدگاه عرضه شده از هر کسی را با دقت بنگریم و حکم کلی به اشتباه بودن آن ندهیم. در واقع نقد دیدگاه دیگران به مثابه پروژه‌ای مشترک برای بشریت است.
مؤلف "ارتباط فلسفه با زندگی" در ادامه تصریح کرد: نقد دیگران و اصلاح آراء به عنوان بخشی از پروژه بشر برای رسیدن به حقیقت است.
دال می یر: نقد به دور از هتاکی به فهم و درک مشترک منجر می‌شود
دکتر فرد دال‌می‌یر استاد فلسفه دانشگاه نتردام امریکا در مورد چگونگی نقد نظرات و آثار دیگران به خبرنگار مهر گفت: اولین کار در نقد دیگران گوش فرادادن به صحبتهای طرف مقابل است. تا صحبت طرف مقابل خوب شنیده نشود و درک نشود امکان نقد وجود ندارد.
وی تصریح کرد: اگر با نظری موافق باشم آنرا به طرف مقابلم می‌گویم. ولی اگر با نظری موافق نباشم و در مقام نقد آن نظر باشم این کار را بدور از کینه و دشمنی انجام می‌دهم. به طرف مقابل خواهم گفت به رغم احترامی که برای شما و دیدگاه شما قائل هستم ولی نمی‌توانم نظر شما را قبول کنم.
مؤلف "هگل: مدرنیته و سیاست" در مورد این موضوع که تمرکز او بر پیش فرضهای شخص نقد شونده است و یا استدلالهای او خاطر نشان کرد: در وهله اول تمرکز و توجه بنده بر روی فرضهای شخص نقد شونده است و سعی خواهم کرد که این فرضها را ابتدا به خوبی دریابم. درک و فهم فرضها در مراحل بعد به من کمک می‌کنند تا استدلالهایی که شخص برای تأیید فرضهای خود می‌آورد مورد ارزیابی قرار گیرند. از این طریق به این موضوع که چرا این استدلالها بنده را قانع نمی‌کنند پی خواهم برد.
وی در مورد ضابطه‌های اخلاقی نقد دیگران تصریح کرد: برای نقد دیگران ضابطه‌های اخلاقی وجود دارند. اولین ضابطه اخلاقی در نقد دیگران احترام به اندیشه و شخص مقابل است. اندیشه هر فرد قابل احترام است. ضابطه دیگر در نقد دیگران، نقد اندیشه بر اساس احترام و ادب و بدور از هتاکی و بی احترامی است. احترام و نقد مبتنی بر ادب می‌تواند به فهم و درک مشترک منجر شود.
نظر شما