شمع گردانی؛ نمادی از عشق به علمدار کربلا

به گزارش خبرنگار مهر، اردبیل خواستگاه تشیع و مرکز تبلور و تجلی شور و عشق حسینی و میراث‌دار فرهنگ عاشورایی است و مردم آن از گذشته تاکنون ارادتی خالصانه به حسین (ع) سالار شهیدان، حضرت ابوالفضل (ع) و یاران باوفای او دارند، به طوری که در طول تاریخ این شهر و منطقه به شهر حسینی شهرت داشته است.

اردبیل به دلیل برخاستن تشیع علوی از سینه این شهر، عشق و عاشقی و وابستگی کامل خود را به خاندان رسالت و اهل بیت ایثار و شهادت به خصوص سرور شهیدان جهان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) به اثبات رسانده اند و بر همین اساس نیز در این شهر مراسم ماه محرم سرشار از نشانه ها و نمادهاست.

مردم اردبیل به مانند سایر مناطق و فرهنگهای مختلف کشور، دارای آداب و رسوم و سنن خاصی در برگزاری مراسم عزاداری و سوگواری بوده، اما برخی از این مراسمات از جمله طشت گذاری، شمع گردانی، برپایی دستجات ششگانه، و... نه تنها در کشور بلکه در سراسر دنیا بی نظیر و متعلق به منطقه اردبیل است و همیشه در بررسی آیینهای عاشورایی مورد مطالعه قرار گرفته است.

آغاز آیین عزاداری ماه محرم در استان اردبیل، بویژه مرکز استان، همزمان با 27 ذیحجه و با مراسم طشت گذاری در اردبیل برگزار می شود، طی این مراسم سوگواران پس از مدیحه سرایی و عزاداری طشتهایی را به یاد تشنه کامی شهیدان کربلا پر از آب کرده و با زیارت کردن این طشتها آب آن را به عنوان تبرک بر سر و صورت خود می ریزند.

در روزهای دوم تا هشتم ماه محرم نیز محلات ششگانه اردبیل طبق سنت دیرین به ترتیب با حضور در بازار تاریخی مسجد جامع اردبیل عزاداری می کنند. هیئت محله "اونچی میدان" عالی قاپو، سرچشمه، پیرعبدالملک، اوچدوکان و طوی به عنوان محلات ششگانه اردبیل شناخته می شوند.

در دل این تربیت یومیه و نیز مراسمات مختلف عزاداری، برخی از آیینها نیز وجود دارند که در طول تاریخ همواره بر سینه نسلهای یک منطقه، قوم و بین یک جمعیت مشخص و با فرهنگ خاص نشر یافته و منتقل شده است. آئین "شمع گردانی" یکی از این آیینها است که در اردبیل تجلی و به نمادی از عشق و ارادت مبدل شده است.

آئین "شمع گردانی" هزار سال قدمت دارد

یکی از پژوهشگران تاریخی و دینی استان اردبیل در این خصوص به مهر گفت: در روز تاسوعا دستجات عزاداری اقدام به شمع گردانی می کنند که با برگزاری این مراسم سنتی، عشق و ارادت به خاندان عصمت و طهارت در این روز به نقطه اوج خود می رسد.

بیوک جامعی اضافه کرد: در این آئین که از صبح تاسوعا در شهرها و نقاط مختلف استان اردبیل آغاز شده و تا غروب ادامه می یابد، عزاداران با دسته‌های شمع به مساجد مختلف محلات رفته و با روشن کردن شمع که در حقیقت نذری آنها محسوب می‌شود، عشق و ارادت خود را به حضرت ابوالفضل (ع) نشان می‌دهند.

وی با بیان اینکه این آئین سنتی بیش از هزار سال در اردبیل قدمت دارد، افزود: این مراسم در زبان ترکی و محلی به نام "شمع ‌پایلییان" معروف بوده و عزاداران حسینی بعد از هشت روز عزاداری در مساجد و خیابانها و محلات اردبیل در روزی که منتسب به علمدار رشید کربلا، حضرت ابوالفضل‌العباس (ع) است اقدام به روشن کردن شمع می‌کنند و در سوگ آن علمدار رشید بر سر و سینه می‌زنند. 

این پژوهشگر دینی استان اوج عزاداری مردم اردبیل را در روز تاسوعا و عاشورا عنوان کرد و ابراز داست: در تاسوعای حسینی همه دسته‌های عزاداری شامل محلات شش‌گانه، شعبات آن و مردم عزادار به بازار می‌آیند و ضمن عزاداری آیین شمع‌گردانی را نیز با شکوه خاص و هرچه تمام‌ تر برگزار می ‌کنند.

وی در تشریح برگزاری این مراسم در اردبیل تصریح کرد: آیین شمع گردانی از صبح روز تاسوعا تا اذان مغرب ادامه می‌یابد و عزاداران گاه به صورت گروهی و گاه در قالب دسته‌ های عزاداری و اغلب نیز با پای پیاده به 41 مسجد شهر اردبیل رفته و با نیتی خالص و با هدف برآورده شدن حاجاتشان شمع را روشن و برای شهدای کربلا نیز فاتحه و صلوات می‌ خوانند.

جامعی ابراز داشت: این مراسم نه تنها در اردبیل بلکه سایر شهرها و امامزاده‌ها با حضور دسته‌ها و گروه‌های عزاداری با حال و هوای خاص بویژه در شکل و محتوای باشکوه برگزار می‌ شود و نظیر آن را می توان در امامزاده سلیمان فخرآباد مشگین ‌شهر، سید دانیال خلخال، مسجد غریب بیله ‌سوار و دیگر اماکن مذهبی و مورد احترام مردم استان عنوان کرد.

وی حضور زنان در این آیین را از نکات برجسته آن برشمرد و خار نشان کرد: زنان نیز در روز تاسوعا با حضور در مساجد و شرکت در مراسم شمع روشن کردن ارادت خود را به شهیدان کربلا ابراز می‌دارند و با حضور در سقّاخانه اردبیل اقدام به ادای نذر کرده و با روشن کردن شمع و گره بستن تکه پارچه‌‌ای خواستار برآورده شدن حاجات خود می‌شوند.

گفتنی است آیین شمع‌ گردانی در بین بانوان استان اردبیل از حال و هوای خاص برخوردار می باشد، به طوری که بانوان در حالی که چادر و لباس سیاه بر تن کرده‌اند در سقاخانه ابوالفضل ‌العباس (ع) اردبیل جمع شده و ضمن سر دادن ندای عزاداری به شکل خاص با روشن کردن شمع و گره زدن تکه‌پارچه‌هایی خواستار برآورده شدن حاجات خود و خانواده می‌شوند.

"شمع گردانی" آیین کهن و قدیمی اردبیل است

یک شهروند اردبیلی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر مراسم و آیین عزاداری روز تاسوعا را یکی از آیینهای منحصر و قدیمی اردبیل عنوان کرد و متذکر شد: در این روز مردم اردبیل با روشن کردن 41 شمع نذری در ظرفهای مخصوص شمع‌سوز در 41 مسجد؛ حاجات خود را طلب مى‌کنند.

سید حسن معتمدی اضافه کرد: این مراسم که از صبح روز تاسوعا تا پاسی از شب ادامه می‌یابد، مردم عزادار اردبیل به صورت گروهی و در قالب دستجات عزاداری از یک مسجد به مسجد دیگر و از محله‌ای به محله دیگر رفته و اقدام به روشن کردن شمع می‌کنند.

وی با بیان اینکه مراسم شمع‌گذاری در غروب روز تاسوعا در اردبیل از حال و هوای خاصی برخوردار است،تاکید کرد: بعد از فرا رسیدن غروب نیز، مردم و دسته‌های شمع‌ گذار در کنار تشت مساجد گرد هم آمده و فاتحه مى‌خوانند.

این شهروند با اشاره به علت نامگذاری و تعیین 41 مسجد برای شمع گردانی افزود: به نظر می رسد که در سالهای گذشته و یا آغاز این آیین ماندگار در استان اردبیل، فقط 41 مسجد در سطح جامعه فعال بوده و از همین رو تاکنون این آیین همچنان دست نخورده مانده و در بین 41 مسجد به اجرا گذاشته می شود.

وی یادآور شد: البته با پایان مراسم شمع‌گردانی در غروب روز تاسوعا، شهر اردبیل رنگ حزن به خود می‌گیرد و اهالی دلداده مکتب حسینی این شهر خود را مهیای حضور در آیین باشکوه عاشورای حسینی می‌کنند.

آیینها نشانگر هویت فرهنگی یک سرزمین است

در عین حال پژوهشگر تاریخ و آیینهای دینی در استان اردبیل نیز ارزشمندترین ویژگی سوگواری امامان بویژه حضرت امام حسین (ع) را در ساختار فرهنگی ایران اسلامی، نمادها و گوناگونی آنها عنوان کرد و گفت: گستردگی پدیده‌های فرهنگی انگیزة بخش ‌بندیهای گوناگونی در این زمینه از جمله فرهنگ مادی و فرهنگ غیرمادی شده است.

وی فرهنگ مادی را شامل پدیده ‌های هویدا، شایستة درک و اندازه‌گیری با سنجه‌های کمی و علمی دانست و ابراز داشت: هنرها، ابزارهای کاربردی و پدید آوردنی، داروهای شیمیایی و... از جمله این فرهنگها است.

جامعی تاکید کرد: فرهنگ غیرمادی نیز به مسائلی گفته می‌شود، که شایستة اندازه‌گیری سنجه‌های کمی نیست و به‌آسانی نمی‌توان آنها را سنجید و ارزیابی کرد؛ از جمله باورها، روشهای خویشاوندی، زبان، هنر و...

وی با بیان اینکه آیینها، روشها، باورها و... ماه‌های محرم، و... از پدیده‌های فرهنگ غیرمادی به شمار می‌آید که در کنار پیمانهای دیگر نشانگر هویت فرهنگی یک سرزمین است، متذکر شد: در ایران آیینهای محرم و رمضان، ‌بویژه "نذری" یا "خیرات" برخاسته از فرهنگ ایرانی اسلامی است.

آیینهای عزاداری محرم آسیب زدایی شود

مدیرکل تبلیغات اسلامی استان اردبیل نیز در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به آیینها و فرهنگهای غنی استان در زمینه فلسفه عاشورا خواستار توجه جدی به این سرمایه های معنوی و مذهبی در اردبیل شد و تصریح کرد: باید با آسیب شناسی آیینهای ماه محرم در راستای احیا و رشد و پویایی برخی از سنتها تلاش کرد.

حجت الاسلام مهدی ستوده اظهار داشت: بر همین اساس امسال برای دومین سال متوالی در استان مراسم عزاداری تاسوعای حسینی با حضور 100 هزار نفر از سوگواران در اردبیل برگزار می شود.

وی با بیان اینکه این برنامه با آیین سنتی شمع گذاری هیچگونه سنخیت و تناقضی نخواهد داشت، افزود: در مراسم تاسوعا و عاشورای حسینی، حرکتهای خودجوش مردم بویژه هیئتهای عزاداری که باعث جلوگیری از حرکتهای نامتعارف احتمالی شده و این حرکت سبب می‌شود اردبیل بیشتر با شناسنامه عزای حسینی شناخته شود.

مدیرکل تبلیغات اسلامی استان خاطر نشان کرد: در جهت برگزاری منظم و با شکوه این مراسم و سایر مراسمات ملی، امسال تلاش شد سنتها و آیینهای عزاداری به شکل سنتی و پرشورتر از گذشته برگزار شود.

بی شک آیینهای دینی و مذهبی و اجتماعی نظیر عزاداری ( طشت گذاری و شمع گذاری)، مراسم نوروز، و... که با فرهنگ و باورهای مردم گره خورده است، همواره و به قدمت تاریخ بشر در جامعه رشد خواهد یافت و بیش از پیش مورد توجه قرار خواهد گرفت. چنانچه عزاداری سالار شهیدان امام حسین (ع) و واقعه کربلا در طول تاریخ و با گذشت بیش از هزار و 300 سال هنوز هم زنده و هر سال پر شورتر برگزار می شود.

اما این آیینها نیز نیازمند توجه، بازکاوی، آسیب شناسی، ارائه راهکارهای صحیح برای پویایی و نشر از سوی دستگاه های فرهنگی و آموزشی بوده تا از هر گونه آسیبها و بدعتها دور نگه داشته شود.