ایجاد دوره اخلاق در پژوهش برای 125 رشته تحصیلات تکمیلی

دکتر کاظم زنده دل در گفتگو با خبرنگار مهر افزود: در حال حاضر دوره اخلاق در پژوهش به صورت یک بحث دو ساعته در قالب درس روش تحقیق ارائه می شود که این کافی نیست و برای آموزش هرچه بهتر دانشجویان و آشنایی بیشتر با مفاهیم اخلاق در پژوهش لازم است این میزان به 8 تا 10 ساعت افزایش یابد.

زنده دل یادآور شد: برنامه آموزشی 125 رشته و دوره تحصیلی علوم پزشکی را مورد بازنگری قرار دادیم و مشکلات رعایت نشدن اخلاق در پژوهش در برنامه های آموزشی استخراج شده است که بر این اساس مقرر شد میزان ساعت تدریس و موضوعات آن افزایش یابد.

دبیر کمیته کشوری اخلاق وزارت بهداشت خاطرنشان کرد: آموزش اخلاق در پژوهش در برنامه های درسی به عنوان یک طرح پژوهشی در معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت انجام گرفت و نتیجه آن نامه ای به معاونت آموزشی وزارت بهداشت برای اجرایی شدن آن بود.

به گزارش مهر، یافته های تحقیق گزارش بررسی آموزش اخلاق در پژوهش در برنامه‌های درسی دوره‌های تحصیلات تکمیلی علوم پزشکی کشور در سالهای 67 تا 89 نشان می دهد از 125 برنامه آموزشی مورد بررسی، 72 رشته فاقد مبحث اخلاق در پژوهش بودند و در 53 رشته نیز مبحث اخلاق در پژوهش در برنامه‌های درسی گنجانده شده بود. از مجموع 125 رشته بررسی شده، در 61 رشته موضوع اخلاق به نوعی عنوان شده بود و از این میان در 53 رشته بحث اخلاق در پژوهش وجود داشت.

جدول خلاصه یافته های تحقیق

در بخش هایی از این گزارش آمده است : از میان رشته های دارای مبحث اخلاق در پژوهش 23 رشته معادل 4/43 درصد مربوط به مقطع دکتری و 30 رشته معادل 6/56 درصد مربوط به مقطع کارشناسی ارشد بود. همچنین در 17 رشته شامل 14 رشته دکتری و 3 رشته کارشناسی ارشد واحد جداگانه‌ای به مبحث اخلاق اختصاص یافته بود.

در بین رشته‌هایی که دارای واحد جداگانه‌ای برای مبحث اخلاق بودند، در 8 رشته دکتری شامل اخلاق پزشکی، انفورماتیک پزشکی، آموزش پزشکی، مهندسی بافت، سلامت دهان و دندانپزشکی اجتماعی و پروتئومیکس کاربردی و 2 رشته کارشناسی ارشد شامل انفورماتیک پزشکی و سلامت و رسانه به بحث اخلاق در پژوهش به تفصیل و به تفکیک سرفصل‌های مهم پرداخته شده است.

در 36 رشته معادل 68 درصد دوره ها بحث اخلاق در پژوهش به ‌صورت بسیار محدود و در حد یک تا دو ساعت تدریس در خلال سایر دوره‌ها وجود داشته که در 31 رشته فقط در واحد درسی روش تحقیق تحت عنوان مسائل یا ملاحظات اخلاقی تدریس می شد.

به گزارش مهر، چهار رشته شامل دوره دکتری علوم تشریحی و کارشناسی ارشد رشته های ایمنی شناسی پزشکی، ویروس شناسی پزشکی و علوم تشریحی بحث اخلاق در پژوهش تنها در واحد درسی کار با حیوانات آزمایشگاهی و در رشته‌ کارشناسی ارشد آمار زیستی، بحث اخلاق در واحد درسی طرح و تحلیل کارآزمایی‌های بالینی درنظر گرفته شده بود.

در مجموع از 53 رشته ای که به طور مشخص سرفصل اخلاق در پژوهش در آنها طرح شده بود، در 40 رشته معادل 5/75 درصد این مبحث جزء دروس اختصاصی و اجباری و در 11 رشته جزء دروس کمبود یا جبرانی (دانشجو در صورتیکه در دوره‌های قبلی واحد را نگذرانده باشد در این دوره موظف به انتخاب آن خواهد بود) و در 2 رشته نیز درس اخلاق در پژوهش جزء دروس اختیاری بود که دانشجو موظف به گذراندن آن نیست.

از مجموع 125 برنامه‌ آموزشی مورد مطالعه، 72 رشته فاقد درس اخلاق در پژوهش بودند، که از این میان 46 رشته مربوط به مقطع دکتری و 26 رشته مربوط به مقطع کارشناسی ارشد است. از مجموع 72 رشته فاقد درس اخلاق در پژوهش، 8 رشته دارای مبحث اخلاق و فاقد بحث اخلاق در پژوهش در برنامه آموزشی بودند. از این 8 رشته در رشته های روانشناسی بالینی، پزشکی و دندانپزشکی در مقطع دکتری و طب سنتی ایرانی و حیوانات آزمایشگاهی در مقطع کارشناسی ارشد نیز گرچه بحث اخلاق به صورت واحد مستقلی در برنامه آموزشی وجود داشت، اما به طور مشخص به مبحث اخلاق در پژوهش اشاره‌ای نشده بود.

از میان 125 برنامه آموزشی مورد بررسی 69 رشته مربوط به مقطع دکتری و 56 رشته مربوط به مقطع کارشناسی ارشد بود و از مجموع 69 رشته مربوط به مقطع دکتری، 23 رشته دارای درس اخلاق در پژوهش و 46 رشته فاقد درس اخلاق در پژوهش بودند. همچنین از 56 رشته مربوط به مقطع کارشناسی ارشد نیز 30 رشته دارای درس اخلاق در پژوهش و 26 رشته فاقد این درس بودند.

بر اساس دیگر یافته های این تحقیق توجه و تاکید بیشتر روی مبحث اخلاق در برنامه‌های آموزشی تصویب شده پس از سال 85 بیشتر شده است و در میان مقاطع تحصیلی نیز درصد بیشتری از رشته‌های مربوط به مقطع کارشناسی ارشد به درس اخلاق در پژوهش پرداخته اند.

بر اساس دستاوردهای این تحقیق، زمان اختصاص داده ‌شده به موضوع اخلاق در پژوهش برای تدریس در دوره تحصیلات تکمیلی کافی نبوده و در بیش از نیمی از رشته‌های علوم پزشکی از بحث اخلاق در پژوهش غفلت شده است و از آنجا که افزایش کمی و کیفی درس اخلاق در رشته‌های مختلف ضروری است پیشنهاد شد که محتوای دوره‌های آموزشی با هدف توسعه‌ آموزشهای اخلاق و اخلاق در پژوهش در کشور بازنگری شده و این درس به عنوان یک واحد اجباری و با تعیین شفاف سرفصل‌ها و اهداف آموزشی، در تمام برنامه‌های آموزشی گنجانده شود.