تشکیل شورای تحول در علوم انسانی/ راهکارهای تحول در علوم انسانی

به گزارش خبرنگار مهر در قم، دکتر غلامعلی حداد عادل شامگاه دوشنبه در هشتمین هم‌اندیشی وحدت حوزه و دانشگاه که در موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) برگزار شد از برخی بزرگان دین به ویژه علامه طباطبایی به عنوان پیشگامان وحدت حوزه و دانشگاه یاد کرد و گفت: این عالم فرهیخته نقش بی‌بدیلی در خنثی کردن جدایی دو قشر روحانی و دانشگاهی از همدیگر داشت.

وی تلاشهای مقام معظم رهبری در زمینه وحدت بین حوزه و دانشگاه را مهم ارزیابی کرد و یادآور شد: امام خمینی(ره) نیز با قیام و به ثمر رساندن انقلاب اسلامی مهمترین قدم را برای وحدت حوزه و دانشگاه برداشتند و در واقع وحدت بین این دو نهاد یکی از نتایج انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(ره) است.

حداد عادل با بیان اینکه وحدت بین حوزه و دانشگاه از لوازم رابطه دین و سیاست است اظهار داشت: کسانی که طالب جدایی دین از سیاست هستند با وحدت حوزه و دانشگاه مخالفند.

این عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی تصریح کرد: ما در کشورمان از نزدیک تجربه کردیم که کسانی که در پی جدایی دین از سیاست بوده و هستند طرفدار وحدت حوزه و دانشگاه نیستند.

حداد عادل جدایی حوزه از دانشگاه را الگویی دانست که از مسیحیت امروز گرفته شده و در این زمینه گفت: در عالم غرب مسیحیت در دانشگاهها حضور ندارد و روحانیون مسیحی در سیاست دخالتی ندارند و آنها الگویی را که برای عالم اسلام تجویز می‌کنند چنین الگویی است یعنی کسانی که طرفدار سکولاریسم هستند با وحدت حوزه و دانشگاه مخالفند.

بذر وحدت حوزه و دانشگاه در حوزه علمیه قم شکوفا شود

رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: وحدت باید در همه دانشگاهها و همه حوزه‌های علمیه مهم و جدی تلقی شود و سزاوارتر از همه جا حوزه علمیه قم است که مرکز بقیه حوزه‌های علمیه کشور است یعنی باید این شعار به تمام معنی کلمه هم در ابعاد مادی آن که به معنی دوستی و همکاری دانشگاهیان و حوزویان است و هم در ابعاد معنوی و فکری و علمی آن در قم محقق شود.

وی اضافه کرد: این بذر باید در خاک حوزه علمیه قم به تمام ظرفیت شکوفا شود و البته در طول زمان با صبر و حوصله ولی بدون وقفه باشد.

با تغییر نا‌مها و شعارها اهداف انقلاب محقق نمی‌شود

حداد عادل در بخش دیگری از سخنان خود انتخاب موضوع نقش علم دینی در تحول علوم انسانی برای این هم اندیشی را از موضوعات مناسب و به روز دانست و تاکید کرد: بحث علوم انسانی و رابطه علم دینی با علوم انسانی از لوازم مرتبط با وحدت حوزه و دانشگاه است.

وی با اشاره به برگزاری جلسه شورای تحول علوم انسانی در بعدازظهر دوشنبه اظهار داشت: یکی از مطالبات جدی مقام معظم رهبری بحث تحول در علوم انسانی است و ایشان اخیرا در سفر پربرکتی که به قم داشتند در چندین مناسبت از ضرورت تحول در علوم انسانی یاد کردند.

نماینده مردم تهران در مجلس گفت: مسیر و مقصد نهایی ما از انقلاب اسلامی رسیدن به تمدن اسلامی است و کمتر از این موضوع نوعی جفا به اسلام و انقلاب اسلامی است. اگر ما تصور کنیم که با تشکیل صرف حکومت و با تغییر نامها و عناوین و شعارها، یا گسترش سطحی فعالیتها انقلاب اسلامی به هدف خود رسیده است اشتباه می‌کنیم.

رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی گفت: روزی باید قانع باشیم که تمدن اسلامی در جهان امروز به عنوان یک تمدن مستقل با عزت و نیرومند در کنار تمدنهای دیگر جلوه‌گری کند و کارساز باشد، نه مثل امروز که مسلمانان با کثرت جمعیت دنباله رو و اسیر دیگرانند. این نامعادله باید ابطال شود و این در صورتی است که همت ما برای رسیدن به تمدن اسلامی بلند باشد.

علوم انسانی غربی ما را به تمدن اسلامی نمی‌رساند

حداد عادل با بیان اینکه برای رسیدن به تمدن اسلامی باید فرهنگ اسلامی را احیا کنیم تصریح کرد: رابطه تمدن اسلامی با فرهنگ اسلامی رابطه نرم افزار با سخت افزار در علوم رایانه است.

وی گفت: بخش مهمی از فرهنگ علوم اسلامی است و علوم اسلامی مادر فرهنگ است و علوم انسانی غربی ما را به تمدن اسلامی نمی‌رساند.

این عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: علوم انسانی که در دانشگاههای ما به فراوانی و آسانی تدریس می‌شود در بستر تمدن مادی غرب به وجود آمده و شکل گرفته است تمدنی که از رنسانس تا به امروز بیش از 500 سال است که در دنیای غرب حاکم است.

وی ادامه داد: علوم انسانی غربی در بستر سکولاریسم و اومانیسم و ماتریالیسم و لیبرالیسم و امثال این مکتبها پدید آمده است.

حداد عادل در توضیح بیشتر این مطلب گفت: هر علمی موضوعی دارد که در آن علم از عوارض ذاتی آن موضوع بحث می‌شود. موضوع علم فیزیک به فرض ماده است. یک فیزیکدان از عوارض ذاتی ماده در فیزیک بحث می‌کند. مثلا قوانین حرکت یا قوانین حرارت و یا قوانین مربوط به آثار الکتریکی و مغناطیسی ماده را بررسی می‌کند اما اینکه خود ماده چیست؟ در فیزیک بحث نمی‌شود. یعنی استاد فیزیک به این موضوع احتیاجی ندارد که اثبات کند ماده چیست؟ ولی شما وارد بحث فلسفی ماده می‌شوید سئوال‌هایی پیش می‌آید که هرگز در فیزیک جای بحث آن نیست.

وی اظهار داشت: یکی از کسانی که در باب حقیقت ماده در فلسفه بحث کرد بارکلی است که اصولا منکر وجود خارجی ماده به آن معنایی است که ما به صورت متعارف تصور می‌کنیم و او استدلالهای فلسفی مفصلی دارد که دانشجویان در فهم و شرح و نقد استدلال‌های او رساله دکتری می‌گذرانند.

وی افزود: موضوع علوم انسانی که انسان است به همین نسبت و مقیاس در علوم انسانی بحث نمی‌شود و در علوم انسانی رایج در اینکه انسان چیست بحث جدی وجود ندارد و درست نقطه افترا و مبدا عزیمت ما در نقد علوم انسانی موجود در دانشگاهها در این است، یعنی علوم انسانی تابع تعریف و تصوری است که ما از حقیقت انسان می‌کنیم.

حداد عادل تصریح کرد: اگر در نظر اسلام با انسان در این تمدن جدید که از رنسانس تا به امروز غرب فرق می‌کند در آن صورت ما نمی‌توانیم در فرهنگ و تمدن اسلامی همان علوم انسانی غربی را تدریس کنیم و بپذیریم و علوم انسانی اسلامی نداشته باشیم.

نغمه‌های مخالف بیشتر شد

وی با بیان اینکه ما در بیان این مطلب دچار تعصب نیستیم اظهار داشت: گمان می‌کنم اینکه ما معتقد باشیم که آن باوری که ما نسبت به حقیقت انسان داریم اقتضای علوم انسانی دیگری غیر از علوم انسانی غربی می‌کند یک حرف درست است.

رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی گفت: انسان اسلامی، انسانی است که معتقد به وحی، شریعت، قیامت، غیب، آزادی اراده، ارزشهای مطلق الهی و اهل عبودیت است، آیا انسان مورد نظر درعلوم انسانی غربی واجد این اوصاف است؟ این تفاوت، تفاوت مختصر نیست بلکه تفاوت صد در صد ماهوی است.

حداد عادل با بیان اینکه بر اساس این تفاوت جدی دو نوع علوم انسانی متفاوت باید ایجاد شود، اظهار داشت: این حرکتی که از ابتدای انقلاب اسلامی برای تحول در علوم انسانی آغاز شده مخالف دارد، مخصوصا در یکسال اخیر شورای عالی انقلاب فرهنگی که این موضوع را بیش از پیش جدی گرفت نغمه‌های مخالف هم بیشتر شده و مقالات، کتابها، جوسازیهای، تبلیغات منفی، شایع‌سازیها و بد معرفی کردن حقیقت این تحول در دستور کار مخالفان انقلاب اسلامی قرار دارد.

مقصود از اسلامی‌کردن علوم قهرکردن از مبانی عقلی نیست

وی با اشاره به برخی اظهارات این افراد خاطرنشان کرد: این افراد عنوان می‌کنند که مراد از اسلامی کردن علوم انسانی این است که علوم انسانی را صد در صد بر پایه نقل و منقولات بنا شود. البته نقل در عالم دین جایگاه معتبر خودش را دارد ولی مقصود ما از اسلامی کردن علوم انسانی قهرکردن این علوم از مبانی عقلی نیست، اما مخالفان سکولار این اندیشه را این طور وانمود می‌کنند که علوم انسانی یا عقلی است که از علوم غربی برگرفته است و یا نقلی است که انقلاب اسلامی به دنبال آن است. حال اینکه ما جایگاه عقل و نقل را محترم می‌دانیم و یکی از کارهایی که باید انجام دهیم تبیین سهم این دو حقیقت است.

تحول در علوم انسانی نباید شتاب‌زده باشد

حداد عادل ایجاد تحول در علوم انسانی را کاری سنگین و پیچیده و ظریف و درازمدت عنوان کرد و اظهار داشت: در عین اینکه حتی یکروز هم نباید در این کار سهل‌انگاری شود در تحول شتاب‌زده هم نباید عمل کرد.

وی اضافه کرد: ما بدون آنکه بخواهیم دست بسته تسلیم علوم انسانی غربی شویم و تصدیق کنیم این علوم در غرب حاصل چند صد سال تجربه و تلاش دانشگاه در غرب بود و انباشت عظیمی از مطالب است، نباید انتظار داشت که با شش ماه و یکسال و دو سال به سر منزل مقصود برسیم اما نباید وحشت کنیم و دست وپای خودمان را گم کنیم و سستی کنیم.

تشکیل شورای تحول در علوم انسانی

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: در پی توصیه مکرر و موکد مقام معظم رهبری نسبت به ضرورت تحول در علوم انسانی در دیداری که استادان دانشگاه با ایشان داشتند شورای عالی انقلاب فرهنگی بر اساس آئین نامه‌ای شورای خاصی مرکب از اساتید دانشگاه و روحانیون حوزه برای بررسی این موضوع تشکیل داد و تا کنون بیش از 20 جلسه برگزار شد و از میان رشته‌های مختلف علوم انسانی در وهله اول به حدود 10 تا 12 رشته اولویت داد.

وی ادامه داد: بنای ما این است که برای هر رشته یک هسته اولیه از افراد دانشمند دانشگاهی و حوزوی که قائل به تحول باشند انتخاب کنیم و از خود آنها بخواهیم در رشته خودشان این تحول را شروع کنند.

لشکری از حوزه و دانشگاه به دنبال ایفای نقش هستند

حداد عادل با بیان اینکه سعی می‌کنیم کار تحول در علوم انسانی را تخصصا به متخصصان هر رشته در حوزه و دانشگاه واگذار کنیم اظهار داشت: وقتی اوضاع کنونی را با 30 سال پیش که انقلاب فرهنگی آغاز شد مقایسه می‌کنم احساس می‌کنم امروز سرمایه و توانایی افزون‌تری نسبت به سال‌های 59 داریم و وقتی تعداد دانشگاهیان مومن و متعهد را در مقایسه با سال‌های 59 یا 60 مقایسه کنیم و یا تعداد روحانیون آگاه نسبت به مسائل دانشگاهی و معتقد به تحول را با اوایل انقلاب اسلامی مقایسه کنیم می‌بینیم که امروز به فضل الهی یک لشکری از هر دو طرف آماده ایفای وظیفه هستند.

راهکارهای تحول در علوم انسانی

رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اینکه هنر ما باید مدیریت و سامان‌دادن این نیروها باشد تصریح کرد: ما سعی کردیم راهکارهایی طراحی و تدوین کنیم که این گروهها را کمک کنیم و از آنها خواستیم در وهله اول به چند نکته توجه کنند که یکی از آنها تحول در برنامه‌های آموزشی و درسی و اصلاح متون و تالیف کتاب درسی است.

وی یکی دیگر از مسائل مهم در تحول حوزه و دانشگاه را تربیت استاد دانست و افزود: این گروهها باید از حیث استاد برنامه‌ریزی کنند و به ما پیشنهاد بدهند که برای تامین استاد معتقد به علوم انسانی تعقل یافته چه بکنیم. اگر استادان غیرمعتقد به این کتاب بخواهند آن را تدریس کنند کتاب را کنار گذاشته و حرف خودش را می‌زند.

حداد عادل انتخاب دانشجو، جدی گرفتن مسئله پایان‌نامه‌های دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری و توجه به مجلات علوم انسانی را از دیگر موارد مطرح شده برای وحدت حوزه و دانشگاه برشمرد و تاکید کرد: امیدورایم درخواست رهبری برای اسلامی کردن علوم انسانی که درخواست همه ملتی است که انقلاب اسلامی را به ثمر رساندند تحقق یابد و من اطمینان دارم که در این راه علما، مراجع، موسسات و طلاب حول محور حوزه‌های علمیه ما را کمک خواهند کرد و ان شاء الله این پدیده به صورت جویبار مستمر نماد و نمونه‌ای از همکاری و وحدت حوزه و دانشگاه خواهد شد.