وضعیت نشریات باستان شناسی در ایران

به گزارش خبرنگار مهر، سالها پیش گزارش کاوشهای شوش در استان خوزستان توسط ژاک دمورگان به زبان فرانسه چاپ می شد و در سالهای بعد با آمدن "دمکنم" انتشار این گزارشها تغییر نام داد اما همچنان گزارش کاوشها ادامه داشت و به سلسله انتشارات دامنه دار تبدیل شد.

با این حال اگر از "آثار ایران" که توسط آندره گدار باستان شناس فرانسوی به زبان فرانسه منتشر می شد و بخشهایی از آن در زمان توسط محمد تقی مصطفوی و بهمن کریمی به فارسی ترجمه شد، بگذریم، تا سال 1329 خورشیدی هیچ نشریه فارسی‌زبانی درباره باستان‌شناسی ایران نداشته‌ایم.

در این سال، جلد نخست "گزارش‌های باستان‌شناسی" منتشر شد که دربردارنده ترجمه هایی از گل‌نبشته‌های یافته شده از تخت‌جمشید و گزارش کاوشهایی از باستان شناسان ایرانی مانند حاکمی، راد، سامی و... بود.

از سال 1329 تا اسفند 1338 چهار جلد از نشریه "گزارش های باستان شناسی" چاپ شد و هر کدام دارای مقالات دانشورانه‌ای درباره کاوش‌های باستان شناسی در تپه حسنلو، گیلان، پاسارگاد و تخت‌جمشید و محوطه های دیگر بود.

مجله دیگری که پس از آن منتشر شد‌، "‌باستان‌شناسی و هنر ایران" نام داشت. شماره نخست این مجله در زمستان 1347 با مدیریت محمود خلیقی و سردبیری دکتر پرویز ورجاوند انتشار یافت. این مجله تا ده شماره منتشر شد. در دهه 1350 فیروز باقرزاده با تشکیل "مجامع سالانه کاوشها و پژوهشهای باستان شناسی" هر سال دست به انتشار گزارشهای ارائه شده به این سمپوزیم ها می زد که پنج سال متوالی انتشار یافت و به نوعی جایگزین یک نشریه مستمر شده بود.

در دهه 1350 نیز گروه باستان‌شناسی دانشگاه تهران‌، مجله "مارلیک" را به همت دکتر نگهبان منتشر کرد که دو شماره‌ از آن چاپ شد و پس از انقلاب نیز با تغییر نام به "کند و کاو" ادامه یافت.

در دهه 1360 خورشیدی مجله اثر و مجله میراث فرهنگی در سازمان میراث فرهنگی و مجله باستان‌شناسی و تاریخ در مرکز نشر دانشگاهی انتشار یافت.

مجله میراث فرهنگی تعطیل شد اما مجله باستان شناسی و تاریخ اکنون بیش از دو دهه است که انتشار می یابد. در دهه 1380 نیز چندین مجله دیگر هم آغاز به انتشار کردند که عمدتا روال انتشار منظمی نداشتند. از جمله آنها باید به مجله باستان شناسی با سردبیری دکتر ملاصالحی و نامه پژوهشگاه اشاره کرد.

یکی از مجلات باستان شناسی به نام "باستان پژوهی" در سال 1377 به دست گروهی از دانشجویان باستان‌شناسی دانشگاه تهران و با سردبیری شهرام زارع منتشر می شد. انتشار این مجله که در سال 1385 با مجوز سراسری در قالب دوره جدید منتشر شد تاکنون ادامه پیدا کرده است. این مجله یکی از دو صدای جامعه باستان‌شناسی ایران است. صدای اول، مجله باستان شناسی و تاریخ است و صدای دوم باستان پژوهی. بی‌گمان باستان‌شناسی ایران از داشتن تریبون‌هایی مانند مجله ‌باستان‌پژوهی بی‌نیاز نیست. باستان شناسان نیز معتقدند که هر چه از این دست مجله‌ها منتشر بشود‌، نفسی تازه برای باستان‌شناسی ایران است. چون باستان‌شناسی ایران بیماری است که به مداوا نیاز دارد تا بتواند سرپا بماند و خود را به جهان بشناساند.

همواره لازم بود تا سازمان میراث فرهنگی نشریه های معتبری در حوزه میراث فرهنگی عرضه می کرد اما چنین موضوعی هنوز که هنوز است توسط این سازمان جدی گرفته نشده است.

...............

محمود موسوی، باستان شناس