کهن ترین منبع مکتوب در خصوص حسینیه اعظم زنجان بدست آمد

به گزارش خبرنگار مهر در زنجان، حسینیه اعظم زنجان در دو دهه اخیر یکی از کانون های مهم جهان تشیّع است و این شکوه معنوی سال به سال رو به تزاید است.

 

حسینعلی در تحقیقات خود آورده است: با ظهور سلسله صفویه در سال 907 هجری - قمری به قیادت شاه اسماعیل صفوی مذهب رسمی ایران "تشیّع اثنی عشری" اعلام شد. پیش از آن تاریخ در ایران تنها چهار شهر طوس، ری، قم و کاشان دارای اکثریت شیعه بودند. حتی بنا به نقل متون و تاریخ در عصر صفوی مردم زنجان دارای مذهب اهل سنت شافعی بودند. با این حال منبعی چون "راحت الصدور" معتقد است که در نواحی زنجان اقلیتی از شیعیان زندگی می کردند.

 

این تحقیق می افزاید: یکی از دستاوردهای ظهور سلسله صفوی تداوم گسترده عزاداری و تعزیه خوانی بود. همچنین به دلیل اینکه زیارت عتبات عالیات به خصوص کربلا مورد توجه شیعیان جهان اسلام بود، به همین خاطر در مسیر راههای مختلف شهری و روستایی قلعه هایی احداث کردند برای عزاداری زوّار کربلا که "حسینیه" نامیده شد.

 

حسینعلی می افزاید: تاکنون اولین نمونه های لفظ و واژه "حسینیه" در متون تاریخی دوره " شاه عباس صفوی" از جمله "عالم آرای عباسی" ثبت است. در همین زمان نیز در داخل شهر، قلعه یا تکیه یا مسجدی به نام حسینیه احداث کردند. یکی از شهرهای مورد توجه در این دوره "زنجان" بود. علی رغم ویرانی ناشی از دوره تیموریان و ادامه این روند، شهر زنجان رشد و بالندگی دوباره خود را از دوره صفویه شروع کرد.

 

براساس تحقیق این محققق و نویسنده زنجانی، در همین زمان بود که حسینیه ای نیز در این شهر احداث شد. در متون تاریخی و جغرافیایی فعلاً به جز یک منبع، هیچ منبع دیگری ذکری از "حسینیه زنجان" نیاورده است و شاید در آینده منابع خطّی دیگری در این خصوص پیدا شود. تنها منبع مکتوب ما همان کتیبه دوره قاجاریه نگاشته شده در ساختمان قدیمی حسینیه و دو وقفنامه بود.

 

حسینعلی در تحقیق خود در خصوص اسناد مربوط به حسینیه اعظم زنجان یادآور می شود: جالب آنکه کهن ترین متن تاریخی زنجان با عنوان " تاریخ دارالعرفان خمسه" تألیف "رستم الحکما" در چند جا از محله حسینیه نام برده است. کتاب تاریخ دارالعرفان در دوره فتحعلی شاه قاجار و به فرمان فرزندش عبدالله میرزا که در آن دوران حاکم زنجان بود با روایت دو نفر به نامهای "میر اشرف بیگ زنجانی" و "میرافضل بیگ زنجانی" گویا در سال 1248 هجری قمری تألیف شده است.

 

حسینعلی در تشریح روند تاریخی منتسب به حسینه اعظم زنجان یادآور می شود: موضوع کتاب شرح حال حاکمان زنجان از زمان مرگ نادرشاه تا روی کار آمدن فتحعلی شاه است با مطالعه این کتاب برای ما روشن می شود که حسینیه اعظم زنجان در دوره نادرشاه و شاید هم سالهای قبل وجود داشت.

 

به گفته وی؛ بار اول در صفحه 37 کتاب به نام "حسینیه" اشاره رفته است. وقتی که عده ای از اهالی زنجان به سرکردگی "علی بیک عسگرلو" و "جلال محمد" در صدد قیام عیارانه بودند.

 

در این کتاب آمده است: "ظهر تابستان و گرمایی عجیب حکمروا بود که از جوانب محله ای که اهالی شهر "حسینیه" می گویند و همچنین از جوانب باغات جنوب بلده، مشرف بر " زنجانه رود" که صدای سُم اسبان که بر رویشان فارِسان (یعنی سوارکاران) مضمار دلاوری و جنگ و نبرد بودند بر" آشاقه محله" هجوم عام آورده ... " بعد از آن مؤلف به جنگ این گروه با افراد باج گیر و زورگو می پردازد. مسأله این است که «حسینیه» مذکور در آن زمان هم نام محله و هم نام تکیه بود و با حسینیه امروزی منطبق تر است" .

 

حسینعلی معتقد است: بار دوم وقتی است که "ذوالفقارخان افشار" حاکم زنجان به اسارت سپاهیان کریم خان زند در آمد. در آن زمان نیز گروهی از بازمانده افراد فوق الذکر یکی از نوادگان "نادرشاه" با نام "سندباد میرزا"را که گویا نوجوانی بود، به حکومت "زنجان" برداشتند و . . . "از جانب محله ای که "حسینیه" باشد با سپاهی نه چندان مهیا از جانب محله مذکور و باغات جنوب مزبور حمله کرده و آن مخاذیل را بعد از چندی جنگ و نبرد و زور بازو عقب راندند و کلاً شهر زنجان در کف دو طائفه "حقیون" و "ناحقیون" قرار یافت . . .  "

 

مدتی نگذشت که "ذوالفقار خان" مورد بخشش "کریم خان زندگ قرار گرفت و آزاد شد. "ذوالفقارخان" وارد زنجان شد و در "حسینیه" ساکن شد. " عالیجاه پیغمبر پگاه "ذوالفقارخان"جلالت نشان افشار رسیده و سپاه ظفر همراه مذکور از دروازه شرق وارد بلده شده و در "حسینیه" اقامت فرمودند . . .  . . گویا "حسینیه" در دوره زندیه مشرف به یک دروازه شرقی بود.

 

و به گفته محقق، بار دیگر وقتی است که نام سه محلّه معروف زنجان در اوایل قاجاریه ذکر می شود که به همت عبدالله خان اوصالی تعمیر و بازسازی می شوند: " بدین سان جهت اهالی "محله پایین" و "دیوانگان" و "حسینیه" جوی هایی باریک از آب رودخانه (یعنی زنجان چای) کشاندند و در خانه های خویش چاههایی حفر کردند... .

 

حسینعلی در این تحقیق افزود: با این اوصافی که از کتاب "تاریخ دارالعرفان" در خصوص "حسینیه" آورده شد ثابت می شود که این محله و مسجد در دوره زندیان و اوایل قاجاریه یک محله تاریخ ساز محسوب می شده است.