علامه طباطبایی آیات خدا‌شناسی در قرآن را بیشتر در مقام اثبات ربوبیت خدا می‌داند

به گزارش خبرنگار مهر در قم، آیت الله محمد تقی مصباح یزدی قبل از ظهر پنج شنبه در همایش الهیات در تفسیر المیزان که در تالار موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) برگزار شد، در خصوص تبیین رویکردهای علامه طباطبایی در تفسیر المیزان و مقایسه آن با سایر مفسران بیان داشت: تعداد زیادی از مفسران و صاحب نظران در علوم اسلامی چنین نگرشی دارند که بسیاری از آیات قرآنی درصدد اثبات وجود خداوند است و شاید حدود بیش از هزار آیه را که به نحوی از حکمت‌ها و آیات الهی بحث شده همه حمل بر اثبات وجود خدا گذاشته‌اند.

وی در ادامه اظهار داشت: کسی که بیش از سایر مفسران در این جهت کار کرده است فخر رازی است که تفسیر بسیار ارزشمندی هم نوشته است اما به تبع هرکس نقاط ضعفی دارد و ضعف رازی در مواردی است که با مسائل پیچیده عقلی سر و کار دارد و او عمق بینش فلسفی را مثل سایر بزرگان نداشته است، البته شخصیت او همواره به عنوان یک عالم بزرگ قابل احترام می‌باشد.

مصباح یزدی در مقابل به تبیین رویکرد علامه طباطبایی در کتاب تفسیر المیزان اشاره و تصریح کرد: در این تفسیر ملاحظه می‌شود که علامه بیان می‌کند که اکثر آیات در مقام اثبات وجود خداوند نیست و آن یک امر فطری و طبیعی است و در قرآن تنها اشاره‌های غیرآشکاری به آن شده است.

وی اضافه کرد: رویکرد علامه طباطبایی در تفسیر المیزان این گونه است که وی آیات مربوط به خدا‌شناسی در قرآن را بیشتر در مقام اثبات ربوبیت خداوند می‌داند و می‌خواهد بگوید مدیریت عالم در اختیار خداوند است، البته نفی هم نمی‌کند که آیه‌ای به اثبات خداوند اشاره نداشته باشد اما اینکه عمده آیات این گونه باشد را تایید نمی‌کند.

رئیس موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) با بیان اینکه امثال فخر رازی یا مفسران دیگر این گرایش را داشتند که آیات را بیشتر در خصوص اثبات وجود خدا می‌دانستند، تصریح کرد: اما به زحمت می‌شود آیه‌ای را در خصوص اثبات خدا و اینکه آیا خدواند وجود دارد یا نه را در قرآن پیدا کرد.

وی خاطر نشان کرد: قرآن مسئله توحید را مسئله‌ای می‌داند که باید برای آن دلیل آورد اما در مقابل، کمتر آیه‌ای در قرآن یافت می‌شود که اثبات خدا را یک مسئله بداند.

اثبات وجود خدا در قرآن به عنوان یک مسئله مطرح نیست

مصباح یزدی در ادامه تاکید کرد: اگر چه این موضوع به عنوان یک مسئله در قرآن مطرح نیست اما سئوال آن در ذهن انسان وجود دارد و حتی عده‌ای وجود خدا را به طور کلی انکار می‌کنند و حالا اگر این مسئله را مطرح کنیم و جواب آن را از قرآن بخواهیم، در قرآن این طور نیست که هیچ استدلالی برای وجود خدا مطرح نشده باشد بلکه علامه طباطبایی در المیزان می‌گوید که مسئله در این خصوص مستقیما در قرآن مطرح شده و پاسخ هم داده شده است.

قرآن خدا‌شناسی را یک مسئله فطری می‌داند

وی اظهار داشت: در قرآن مسئله فطری بودن خدا‌شناسی آمده است و آیاتی را برای آن می‌توان مثال زد، اما این موضوع به عنوان یک مسئله بیان نشده که بعدا در مقام اثبات آن برآید.

رئیس موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) در پاسخ به این سئوال که آیا از قرآن دلایل عقلی برای وجود خدا استنباط می‌شود یا نه گفت: حقیقت این است که آیاتی که در مقام تبیین و آشنا کردن خدا می‌باشد مبتنی بر نفی شرک و بت پرستی است و این هم از راه استدلال عقلی و هم فطری قابل شناخت است و می‌توان آن را به قرآن نسبت داد.

مصباح یزدی در ادامه بیان داشت: قرآن در مقام این نیست که همه انسان‌ها حتی در مورد وجود خدا به علم یقین برسند و بیانات قرآنی حتی جایی که یقین به کار رفته، آن یقین مصطلح نیست و بدون شک یک یقین روان‌شناسی است چرا که برای همه انسان‌ها صادق است.

قرآن برای معرفت انسان چند درجه قائل است

وی در بخش دیگری از سخنان خود با تأکید بر اینکه قرآن آنچه از مردم بشر می‌خواهد برای افراد نابغه و نخبه نیست، تصریح کرد: قرآن برای معرفت انسان نسبت به خداوند چند درجه قائل است، یکی درجه معرفت آگاهانه یا نیمه آگاهانه و دیگری از معرفتی است که با امثال برهان نظم برای عموم مردم حاصل می‌شود.

هرکس به اندازه ظرفیت و همت خود به درک وجود خدا می‌رسد

رئیس موسسه امام خمینی (ره) در پایان تصریح کرد: ظرفیتی در پدیده‌های عالم هست که ما به وجود خدا پی ببریم اما متاسفانه عادت در بسیاری موارد نمی‌گذارد و راه برای درک خداوند مسدود نیست و هر کس به اندازه ظرفیت و همت و اراده خود از آن بهره‌مند می‌شود.