شهر تاریخی سیروان نمونه بارزی از تاریخ کهن ایلام

به گزارش خبرنگار مهر در ایلام، روستای سراب کلان از توابع بخش لومار شهرستان شیروان و چرداول استان ایلام، با مختصات جغرافیایی 46 درجه و 43 دقیقه طول شرقی و 33 درجه و 34 دقیقه عرض شمالی، در 12 کیلومتری جنوب غربی شهر لومار و 55 کیلومتری جنوب شرقی شهر ایلام قرار دارد.

این روستا از جنوب به کوه سیوان و از شمال شرقی به تپه کلاه کلان محدود  می شود.

ارتفاع روستای سراب کلان از سطح دریا در حدود 970 متر است و آب و هوای آن در فصول بهار و تابستان، معتدل و در پاییز و زمستان، سرد است.

کشف آثار و بقایای شهر مدفون شده ماسبذان یا سیروان، در پیرامون روستای سراب کلان، ضمن نشان از قدمت طولانی استقرار انسانی در قلمرو این روستا، اهمیت تاریخی را می افزاید. شهر ماسبذان، از جمله شهرهای آباد زمان خود بوده است. بقایای پلها، راه ها و قلعه های باستانی، معماری ارزشمند آن دوره را نمایان می سازد.

این شهر پیش از اسلام تا قرن چهارم هجری قمری رونق داشته است.

مردم روستای سراب کلان به زبان کردی سخن می گویند، مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند.

جمعیت روستای سراب کلان براساس آخرین اطلاعات در سال 1385، هزار و 860 نفر اعلام شده است.

اقتصاد روستا بر پایه فعالیتهای زراعی، دامداری، باغداری، خدمات و صنایع دستی استوار است، زراعت آبی و دیم در روستا رواج دارد و عمده ترین محصولات آن، گندم و برنج است.

فرآورده های دامی روستا شامل انواع لبنیات و روغن حیوانی است. خاک حاصلخیز و آب و هوای مناسب موجب رونق باغداری در این روستا شده و انواع میوه ها از محصولات آن است. زنان روستا ضمن همکاری در امور زراعی و دامداری به بافتن قالی، گلیم و جاجیم نیز می پردازند.

یکی دیگر از صنایع دستی مردم روستای سراب کلان، منبت کاری است.

روستای سراب کلان بر روی تپه استقرار یافته و بافت مسکونی متراکمی دارد.

خانه های روستاییان عموماً یک طبقه و به هم چسبیده اند و وسعت هر خانه به موقعیت طبیعی زمین و توان اقتصادی صاحبان آنها بستگی دارد. به دلیل به هم فشردگی و محدودیت فضا، کاربردهای منازل روستاییان بسیار متنوع و گوناگون است.

مصالح مورد استفاده در ساخت خانههای روستا، عمدتاً از نوع آجر، خشت، سنگ و گل میباشد که از اطراف روستا تهیه میشود. سقف خانه ها با تیرهای چوبی درخت بلوط و اندودی از کاهگل پوشیده شده است.

در ساخت واحدهای مسکونی جدید از مصالح جدید مانند آجر، گچ، سیمان و تیرآهن نیز استفاده می شود.

روستای کوهستانی سراب کلان به دلیل برخورداری از چشم اندازهای جذاب و متنوع طبیعی مانند جنگل، رودخانه و کوهستانهای سرسبز و پوشیده از گیاهان دارویی و گلهای رنگارنگ، شرایط مناسبی را برای دیدار گردشگران فراهم آورده است.

از جمله جاذبه های روستای سراب کلان می توان به رودخانه سراب کلان اشاهر کرد که حواشی این رودخانه خروشان که از کوه های اطراف سرچشمه می گیرد، در فصول بهار و تابستان با سرسبزی و رنگ آمیزی گلهای زیبا، چشم انداز بسیار زیبا و کم نظیری ایجاد می کند. نغمه پرندگان و مناظر بکر به ویژه در نیمه اول سال، فضای جذابی برای تفریح و تفرج گردشگران پدید می آورند.

جنگلهای بلوط از دیگر جاذبه های زیبای این روستا هستند که جنگلهای سرسبز و انبوه بلوط پیرامون روستا، از جاذبه های طبیعی این روستا به شمار می آیند. در طولاب میشخاص به دلیل گستردگی پوشش گیاهی، باغ و جنگل درهم آمیخته و باعث ایجاد مناظر منحصر به فردی شده است.

در کوهستان اطراف روستا درختانی از قبیل انجیر کوهی، ون و کیکم و همچنین گیاهان دارویی از قبیل شیرین بیان، گل گاوزبان، گل ختمی و گون می رویند. حیات وحش منطقه نیز شامل حیواناتی مانند شغال، گرگ، روباه، خرگوش، کبک و تیهو است.

شهر باستانی ماسبذان یا «سیروان»، تا قرن چهارم هجری رونق داشته است. برخی از آثار و بقایای شهر مزبور مانند پل و قلعه در حوالی روستا قابل مشاهده است و برخی از آثار آن مانند وسایل خانه و ابزارآلات نیز در زیر خانه های روستاییان مدفون است که گاهی اوقات به صورت اتفاقی از زیر خاک، خارج م یشوند. از این رو، روستای سراب کلان علاوه بر زیبایی های طبیعی، اهمیت تاریخی ویژهای دارد.

بقعه امامزاده حاجی حاضر در روستای «حاجی حاضر» از روستاهای همجوار سراب کلان واقع شده و مورد احترام مردم روستاهای منطقه است.

بنای امامزاده عباس منسوب به نوادگان امام سجاد (ع) بر روی تپهای نسبتاً بلند، مشرف به روستای عباسآباد و رودخانه سراب کلان قرار گرفته است. آرامگاه امامزاده سیدعلی نیز در نزدیکی روستای سراب کلان واقع شده است.

مردم روستا اعیاد قربان، فطر و عید نوروز را مانند مردم نواحی دیگر ایران جشن می گیرند. مراسم عروسی مردم روستا شکوه خاصی دارد و چندین روز به طول می انجامد.

از جمله این مراسم می توان به «دیاری» (روز خواستگاری)، «دَزُیرانی» (روز تعیین شیربها)، «داماد چری» (روز دعوت از داماد به خانه عروس) و «سور» (روز عروسی و بردن عروس به حجله) اشاره کرد.

از مهمترین مراسم مذهبی روستا، نوعی عزاداری ویژة مردان و بزرگان قوم به نام مراسم چمر است. همچنین در میان مردم روستا، برخی بازیها و ورزشهای بومی مانند قلان، کلاه وروان، پلان و چوزر نیز رواج دارد.

موسیقی با زندگی مردم کرد زبان در آمیخته است و در میان مردم این روستا نیز جایگاه ویژهای دارد. از آوازهای معروف محلی روستا، میتوان به «هوره» اشاره کرد که در زبان بومی و محلی به آن «کره» می گویند و در وصف دلدادگی و فراق یار خوانده میشود. این نوع آواز در میان چوپانان محبوبیت خاصی دارد. سازهای محلی این روستا، نی، دهل و دف است که همراه با ترانه ها و نغمه های بومی و محلی در مراسم عروسی و عزاداری نواخته م یشود.

پوشاک غالب مردم روستا لباسهای محلی کردی است. مردان روستا از عرقچین، کلاه، لچک، فرنجی، شوال، کرواس، قهتره، ستره، به پشت، گیوه و کلاش استفاده میکنند و پوشاک زنان عبارت است از: عرقچین یا کلاه، گل ونی، تاکاری، مهقنا، قهتره، کمرچین، یل، نیمچه، کرواس، شرمله، شوال، کلاش.

رایجترین غذاهای محلی روستای سراب کلان عبارتند از ترخینه، قورمه، آبگوشت و شلکینه. از مهمترین شیرینی های محلی نیز میتوان به بژی برساق اشاره کرد که در کنار برنج عنبربو، روغن محلی و کشک به عنوان سوغات منطقه به وفور در دسترس است.

صنایع دستی رایج این روستا، مشتمل بر محصولات منبتکاری شده، قالی، گلیم و جاجیم است.

شهر تاریخی سیروان (شیروان) در حوزه شمالی استان ایلام و شمال شرقی شهر ایلام در دامنه های اطراف و لایه های زیرین سراب کلان واقع در شهرستان شیروان چرداول بصورت نیمه مدفون با بقایای آثار معماری ارزشمند قرار دارد.

این شهر از جمله مراکز زیست محیطی باستانی است که در دوره های میانکوهی زاگرس واقع شده است.

وجود آب فراوان و چشمه های جوشان و رودخانه خروشان در این شهر یاد آور همزادی توأم آب و آبادی در ایران و تلفیق معماری خاص و با شکوه با آب مظهر پاکی و زایش و زندگی است.

آنگونه که در فیروز آباد فارس و طاق بستان کرمانشاه و تخت سلیمان در آذربایجان غربی نیز دیده می شود، سنت استفاده از سنگ و ملات، ساروج و گچ طبیعی یاد آور شیوه های معماری قلعه دختر فارس و شهر تاریخی سیمره در دره شهر است.

این امر به قول دمرگان باستان شناس فرانسوی مبنایی بر ساسانی بودن این شهر است سنتی که تا سده های سوم و چهارم قرون اولیه اسلامی در دره های میانکوهی زاگرس حفظ شده است.

این شهر در دوران شکوه و عظمت خود مرکز ایالت "ماسبذان" از شهرهای مهم و آباد ایران در دوره ساسانی بوده و وجود پلهای و راه ها و محوطه ها و قلاع و سکونت گاههای باستانی در این محوطه گویای اهمیت این شهر است.

بر اساس گزارشها و آثار مکتوب از جغرافیای نویسان اسلامی و خاورشناسان، سیروان شهری مهم و معتبر بود و در عصر ساسانیان رونق بیشتری داشت و موقعیت خود را تقریباً تا قرن چهارم هجری حفظ کرده است.

بعد از حکومت آل بویه به دلیل انتقال مراکز حومتی از غرب ایران(بغداد، تیسفون، همدان) به نواحی شرق ایران اطلاعاتی در مورد سیروان و دیگر نواحی حاشیه غربی زاگرس در آثار مورخان دیده نمی شود.

شاید این انتقال پایتختها موجب شد تا اینکه حدود هزار سال سکونت تاریخی در نواحی غرب ایران خصوصاً در محدوده شهرهای باستانی سیروان و سیمره داشته باشیم.

امروزه در سکونت ویرانه های این شهر می توان کیفیت شهر سازی و ذوق معماری عصر ساسانی را مشاهده کرد.

هر چند این محوطه باستانی مورد بررسی علمی قرار نگرفته و کاوشهای باستانشناسی در آنجا صورت نپذیرفته است.

روستای فعلی سرابکلان بر روی بناهای متعدد و مختلف باقی مانده از این شهر تاریخی ساخته شده است که به بررسی مشخصات برخی از این بناها اشاره می شود.

در وسط روستا مجموعه اطاقهای به هم پیوسته ای به صورت یک تل بزرگ دیده می شود که بر فراز آن پی اطاق های منظم مربع شکل طبقات بالایی ساختمان مشخص و معلوم است.

اما طبقه یا طبقات پایین که به عنوان انبار و کاهدان مورد استفاده اهالی قرار می گرفت، هنوز سالم و پابرجا باقی مانده است.

سبک معماری بناهای سیروان با برخی آثار از جمله شهر باستانی سیمره (دره شهر) و قلعه های موجود در پشته های کبیر کوه از جمله قلعه شیخ مکان و بهرام چوبین و نیز پل چم آب برده و نزدیکی دره شهر قابل مقایسه است.

وقتی ساختمانهای باقی مانده از سیمره را اب بناهای سیروان مقایسه کنیم، می بییم که سبک بنا، نوع طاق و نوع مصالح آنها تقریباً یکی است.تمامی بناهای دره شهر (سیمره باستان) از قلوه سنگ ساییده شده ساخته شده است.

سیمره شهری با قصرها، کاروانسراها و خانه های مختلف است که خیلی از آنها هنوز بر پا هستند.

قلوه سنگهای بکار رفته در بناهای سیمره از کناره های رود سیمره و قلوه سنگ هایی که در ساختمان شهر شیروان مورد استفاده قرار گرفته از کناره های رود شیروان آورده شده است.

بیشتر گچ مورد استفاده در شهرهای شیروان و سیمره از کوه ها و تپه های اطراف که اکثراً سازنده های آنها گچی است آورده شده است.

سقف های بناهای هر دو شهر یاد شده از قلوه سنگ و ملاط گچ به صورت گنبدی در آمده و یا با طاق های هلالی ساخته شده است.