فقه باید به چرخه خلق مفاهیم در اینترنت شناخت عمیق پیدا کند

به گزارش خبرگزاری مهر، حجت الاسلام احمد مبلغی در مراسم افتتاحیه کنفرانس بین المللی فقه اسلامی در جهان متحول که در کشور عمان برگزار شد، خاطرنشان کرد: باید اجازه دهیم که در منهج اجتهاد، مفاهیم مربوط به واقعیتهای زندگی اجتماعی به صورت آزاد شکل گیرد. این آزادی به این معنا است که باید به مفاهیم واقعیتها مجال و فرصت دهیم تا جدا از نگاه، ذهنیت و دخالت ما شکل بگیرند.

وی گفت: بدین ترتیب توجه گسترده، آزادانه و پیوسته در اجتهاد به مفاهیم نوشونده واقعیتها، یک عنصر روشی ضروری است. اگر چنین کاری را انجام دادیم توهمات ما پیرامون شناخت واقعیتها به جای مفاهیم حکایت کننده از آنها نمی نشینند.

مبلغی اظهار داشت: وقتی از رابطه فقه و واقعیت متغیر در جهان امروز سخن به میان می آید، با سه نسبت مواجه هستیم؛ یکی واقعیت به عنوان ظرف اجتهاد، دیگری به عنوان مظروف اجتهاد و سومی به عنوان عنصری از عناصر اجتهاد است.

وی گفت: واقعیت به عنوان ظرف اجتهاد به این معنا است که اجتهادی که مجتهدان امروز به آن شکل می دهند، در ظرف شرایط عینی امروز و واقعیتهای نهفته در آن رخ می دهد.

رئیس پژوهشگاه مطالعات تقریبی خاطرنشان کرد: از آن جا که ظرف بر مظروف خود تاثیر می گذارد، توجه به ظرف بودن واقعیت برای اجتهاد ضروری است و فائده آن این است که مجتهد و فقیه با ایجاد توجه به ابعاد این تاثیرگذاری، امکان کنترل تاثیرگذاری‌های منفی ان را بیشتر، و ضریب بهره گیری از تاثیر پذیری های مثبت از آن  بالاتر می برد.

وی تاکید کرد: باید تلاش کنیم تاثیرگذاری غیرمرئی ظرف واقعی زمانی به تاثیرگذاری شناخته شده بدل شود تا در نتیجه گرفتار قراردادن ثوابت به جای متغیرات، و متغیرات به جای ثوابت نشویم.

قرارگرفتن فقیه در چرخه جابجایی مفاهیم نوشونده یک فعالیت منهجی در اجتهاد است

مبلغی یادآور شد: واقعیت به عنوان مظروف اجتهاد، به این معنا است که واقعیتها را به درون فقه بیاوریم و بر اساس آنها به عنوان موضوعات، مسائل جدیدی را در فقه رقم بزنیم.

وی اظهار داشت: لحاظ کردن واقعیت به مثابه یک عنصر منهجی در اجتهاد، منظور داشتن این حقیقت است که به موازات تحول یابی سریع واقعیتها و شکل ‌گیری آنها با فاصله‌های زمانی کم  و به جای هم، مفاهیم مربوط به آنها نیز یکدیگر را کنار می گذارند و میانشان "حالت تدافع" برقرار می شود. قرارگرفتن فقیه در چرخه جابجایی مفاهیم نوشونده، و شناخت و توجه به آنها یک فعالیت منهجی در اجتهاد است.

رئیس پژوهشگاه مطالعات تقریبی در توضیح این مسئله گفت: امروز مانند گذشته نیست که واقعیتها به یک زمان طولانی نیاز داشته باشند تا شکل گیرند؛ بلکه یک واقعیت می‌آید و واقعیت دیگری می‌رود؛ اگر واقعیتها چنین هستند، مفاهیم آنها هم دچار یک تدافع هستند، مفهوم واقعیت جدید می آید و مفهوم واقعیت رفته را دفع می کند.

وی با اشاره به اینکه این تدافع مفاهیم یکی از مظاهر "انقلاب مفاهیم" است، خاطرنشان کرد: بر این اساس، مجتهد نباید بر یک سنخ مفاهیم، ثابت بماند و رابطه خود را با واقعیتهای متحول در چارچوب انس گیری با سنخی از مفاهیم،  تعریف و تنظیم کند. چنین وضعی به معنای جدایی فقه از واقعیتهاست.

مبلغی همچنین گفت: یکی دیگر از اقتضائات قرارگرفتن واقعیت به عنوان عنصری منهجی در اجتهاد، گشودن درب های موضوع شناسی فقهی به روی واقعیتهای مفهومی است.

وی در توضیح آن با اشاره به اینکه واقعیت به دو قسمت مفهومی و غیر مفهومی تقسیم می شود، گفت: منظور از واقعیتهای مفهومی، مفاهیمی هستند که در فضاهای رسانه ای و به خصوص مجازی بدون آنکه واقعیتهایی در ورای آنها وجود داشته باشند، ایجاد می شوند و گویی خود واقعیتی هستند از این جهت که سبب پیدایی واقعیتهای بیرونی می شوند.

استاد حوزه علمیه گفت: در گذشته چنین بود که اول واقعیتی شکل می گرفت بعد مفهومی از آن حکایت می کرد، و امروزه گاه ابتدا مفهومی می آید سپس واقعیتی که در پی آن می آید و آنرا تعبیر می کند؛ از این سنخ مفاهیم می توان به واقعیتهای مفهومی تعبیر کرد.

مبلغی اضافه کرد: آنچه در فضاهای مجازی و اینترنتی از رهگذر کلام و تصویر خلق می شود، مفاهیمی است که الزاما از واقعیتی تعبیر نمی کنند؛ بلکه خود در جامعه واقعیتهایی را در پی می آورند. به تعبیر دیگر فضای مجازی، فضای واقعی را می‌سازد. فقه باید به چرخه تولید واقعیت به این صورت توجه جدی کند تا بتواند با واقعیت رابطه برقرار نماید.

لزوم ورود فقه در مباحث اینترنتی

رئیس پژوهشگاه مطالعات تقریبی اظهار داشت: در این چارچوب پیشنهاد می‌شود فقه فراتر از توجه به مسائلی از قبیل جرائم اینترنتی و یا تجارت الکترونیکی به دو فعالیت روی آورد؛ از یک طرف به چرخه اتفاق بزرگ خلق مفاهیم در اینترنت و واقعیت سازی های آن، شناخت عمیق پیدا کند و از طرف دیگر خود به بخشی از این چرخه – و البته به صورت صحیح و چارچوب مند - بدل شود و با این تبدیل شدن به جزئی از فضای پرقدرت اینترنت، امکان تولید و تکثیریابی ادبیات خود را فراهم آورد تا از زمانه و تحولات عقب نماند.

وی تاکید کرد: رفتن فقه به درون اینترنت، به این معنا نیست که تنها در اینترنت و فضای مجازی یک حضور و یا پایگاهی فقهی به صورت بریده از فضاهای واقعی اینترنت داشته باشیم.

استاد حوزه علمیه قم همچنین گفت: وقتی از منظور داشتن "واقعیت" به مثابه عنصری منهجی در فقه سخن به میان می آوریم، مقصود توجه به واقعیت در زمینه موضوع حکم است، نه خود حکم. تشریع حکم منحصرا در اختیار خداوند است و باید برای شناخت آن به مصادر شرعی مراجعه کرد؛ ولی در زمینه موضوعات باید "واقعیت محور" بود.

حجت الاسلام مبلغی در این سفر علاوه بر مصاحبه با شبکه های مختلف رادیویی، تلویزیونی و روزنامه های کشور عمان در جلسات علمی کنفرانس حضوری همراه با نقد و بحث داشت و در یکی از این جلسات، مقاله خود را با عنوان "توصیف و تحلیل واجبات کفائی و قواعد آن" قرائت کرد.

وی همچنین در مصاحبه هایی به تشریح فرصتهای تاریخی گشوده شده فراروی دو ملت ایران و مصر برای ارتقای سطح روابط و همچنین برقراری تعاملات علمی میان الازهر و حوزه علمیه، و نیز به تبیین مبانی و رویکردهای تقریب مذاهب اسلامی پرداخت.