یک میلیون حاشیه نشین؛ چالش فردای مشهد

به گزارش خبرنگار مهر ، مشهد دومین کلان شهر مهاجر پذیر ایران است، در سه دهه اخیر تعداد حاشیه نشینان این شهر از 15 هزار نفر به مرز 820 هزار نفر رسیده است.

ساکنان شهرهای کوچک و روستاهای خراسان رضوی به امید درآمد بیشتر و فرار از بیکاری ها و خشکسالی ها محل اقامت خود را ترک و روانه مشهد می شوند این مهاجرت ها در 30 سال گذشته زمینه رویش چند شهرک را در حاشیه مشهد فراهم آورده است که برخی از آنها از نظر جمعیت از شهرهای دارای فرماندار هم متراکم تر هستند.

8 سال کاهش بارندگی در سراسر استان روند ترک روستاها در خراسان رضوی را شتاب بخشید که مقوله و متروکه شدن روستاها و مراکز تولید نیازمند توجه مدیران اجرایی است.

رضا حسینی فر، کارشناس اجتماعی می گوید: تقاضا برای صاحبخانه شدن در این حاشیه ها، موجب رونق دلالی، تخریب زمین های کشاورزی، اشتغال کاذب و سودجویی و سوداگری شده است.

ساکنان این خانه ها هر روز 200 هزار بساط را در حاشیه خیابان های پر تردد و اصلی شهر ساماندهی می کنند تا ترافیک و راه بندان در این شهر زیارتی روز به روز بیشتر شود.

وی می افزاید: ساکنان این مناطق که چهره حق به جانبی دارند، گرانی مسکن در کانون مرکزی شهر را دلیل رفتن خود به حاشیه شهر اعلام می کنند، هر چند این اظهارات درست است، اما هرگز به این پرسش پاسخ نمی دهند که چرا آبادی خود را رها کرده و روانه شهر شلوغ و گران شده اند.

3200 هکتار زمین در حاشیه مشهد تصرف شد

در دو دهه اخیر 3200 هکتار از حاشیه شهر مشهد برای خانه سازی تصرف شده است، افراد شبانه با تلاش فامیلی و بدون مشورت تلاش می کنند تا شاید دخمه یا آلونکی را برای خود بسازند.

در این فضاهای تنگ و نا ایمن خانواده هایی با جمعیت پنج تا هشت نفر زندگی می کنند، این جماعت خوش نشین با زیرپاگذاشتن مقررات طی 30 سال اخیر 60 شهر و شهرک جدید در حاشیه شهر مشهد ساخته اند که جمعیت برخی از جمعیت یک شهر بزرگ بیشتر است، در برخی از این مناطق حاشیه ای، در یک منطقه تا یکصد هزار نفر هم زندگی می کنند.

حاشیه نشینی در مشهد تابع نقطه خاصی نیست و همه جهت های جغرافیایی این شهر را در بر می گیرد در این هسته های جمعیتی، فقدان خدمات زیربنایی، مقاوم نبودن سازه ها، نامناسب بودن ساختمان ها و نامشخص بودن وضعیت مالکیت از شاخص های منفی است.

حاشیه نشینی در مشهد رو  به افزایش است

از سال ها پیش برخورد با روند حاشیه نشینی در دستور کار مدیران اجرایی استان قرار داشته و مدیریت شهری نیز تلاش کرده است تا با همکاری نهادهای قضایی و انتظامی از شتاب این اقدامات بکاهد، اما حقیقت این است که کمتر توفیق یار مدیران بوده است و وضعیت موجود حاکی از حفظ روند ساخت و ساز، خرید و فروش و عبور از مقررات در این نواحی است.

اگر این روال تداوم یابد به طور قطع شمار حاشیه نشینان در مشهد در آینده خیلی نزدیک به مرز بحران می رسد.

مشهد با 820 هزار نفر حاشیه نشین، از حیث برخورداری از جمعیت های ساکن در مناطق غیرمجاز رتبه اول کشور را دارد.

این آمار که براساس آخرین بررسی ها به دست آمده و توسط مدیریت بافت های فرسوده و حاشیه شهر مشهد در اختیار افکار عمومی قرار گرفته، بیانگر حضور افزون بر 30 درصد نفوس مرکز استان خراسان رضوی در نقاط پراکنده خارج از محدوده شهرداری است.

مشهد به لحاظ تاریخی از شهرهای پرآوازه ایران است سکونت در این شهر حداقل به هزار و 200 سال قبل می رسد، اما واقعیت آن است که این شهر همه شهرت خود را مدیون زیارتی بودن و سفر زائران است.

صرف نظر از دوره پیدایش مشهد که به سال های 203 تا 300 هجری - قمری برمی گردد، کارشناسان این منطقه را به شهرکی نوبنیاد تشبیه می کنند که از تلفیق نوغان و سناباد پدید آمده بود، رونق اولیه این شهر به قرن چهارم یعنی دوره دیالمه مربوط می شود.

در این دوران بافتی همگون در اطراف حرم و نیز کوچه های گلی سناباد و نوغان پذیرای تعداد کمی زائر بود که از طریق پیشه وری و اداره کاروانسراها، آب انبارها و عطاری های اطراف حرم روزگار می گذراندند.

این شهر حتی در سال 515 هجری - قمری که با همت علاء الدوله فرامرز کارگزار سلطان سنجر اولین بازسازی شهری را تجربه کرد و دیواری مستحکم و قطور را بر دروازه های خود دید کمتر از 20 هزار نفر جمعیت داشت، اما این شهر نوپا و جمعیت اندک آن، در جریان حمله چنگیز به کلی ویران شد و سکنه آن متواری شدند.

براساس اسناد تاریخی اولین بازسازی مشهد در سال 734 هجری - قمری توسط سلطان محمد خدابنده آغاز شد و این شهر طعم نوسازی و بافت شهری نوین را چشید، ولی با گذر 800 سال، توسعه شهری و بافت جمعیتی در این شهر روندی کند و آهسته داشت.

مشهد نخستین تراکم جمعیتی خود را فقط 50 سال است که تجربه می کند و در این نیم قرن جمعیت آن چهار برابر شده است.

وسعت و توسعه مشهد با تعریف شهرسازی جدید از سال 1336 یعنی زمان رسیدن راه آهن به این شهر آغاز شد و جمعیت آن در سال 1346 به بیش از چهار صد هزار تن رسید که در آن دوران سومین قطب جمعیتی کشور محسوب می شد.

از آن سال به بعد جاذبه های شهر و تبلیغات کاذب آتشی بود که بر خرمن ساختار جمعیتی خراسان رضوی افتاد و این دیار نیز به مثابه سایر نقاط کشور تحت تأثیر شدید مهاجران روستایی قرار گرفت در این سال ها تعداد زیادی روستا تخلیه و جمعیت مولد روانه مشهد شدند.

بیشترین حاشیه نشینی

آمارهای رسمی حکایت از وجود 7 میلیون حاشیه نشین در کل کشور دارد که نزدیک به 820 هزار نفر آن در مشهد اقامت دارند.

با این رقم، بالاترین میزان حاشیه نشینی به شهر مشهد تعلق می گیرد این جمعیت افرادی هستند که به امید پیدا کردن کار و دسترسی به درآمد بیشتر روانه مرکز استان خراسان رضوی شده اند، برخی از آنها اندوخته اندک خود را به زمین خوارانی سپرده اند که طی سه دهه اخیر مثل قارچ در حواشی مشهد فعال شده اند تا هر روز تیشه به ریشه درختان باغ ها و مزارع بزنند، خانه و فاقد استحکام در اراضی کشاورزی بسازند.

به گفته اکبریان کارشناس ارشد شهرداری مشهد، هم اکنون هزاران واحد مسکونی درحاشیه شهر مشهد بنا شده است که 95 درصد آنها فاقد استحکام هستند از این تعداد 75 درصد زیر 100 متر و 28 درصد زیر 50 متر مربع مساحت دارند.

.................................

گزارش: امیرعلی ابراهیمی