سید جمال اسدآبادی طلیعه دار روشنفکری دینی حوزوی است

مجید کافی دانش آموخته حوزه علمیه قم و دانشجوی دکتری جامعه شناسی در این نشست به بحث در مورد "مؤلفه های روشنفکری در اندیشه اجتماعی سیدجمال الدین اسدآبادی" پرداخت و گفت: این مقاله در پی اثبات این است که خط روشنفکری در حوزه های علمیه وجود دارد  که سرآغاز آن سیدجمال الدین اسدآبادی است.

 

وی افزود: از آنجایی که سیدجمال نسبت به ایدئولوژی ها، نهضت ها، مکاتب فلسفی غرب، جغرافیای جهان و تحولات اجتماعی جهان معاصر خود شناخت خوبی داشته و درباره آنها از دیدگاه یک عالم اسلامی روشنفکر ابراز عقیده کرده است، می توان مؤلفه ها و شاخصهای اصلی روشنفکری وی را اصلاح گرایی در اندیشه و معرفت دینی، ملی گرایی، قانون گرایی، توجه به اجتهاد، توسعه جهانی، تقریب مذاهب اسلامی، تجددگرایی، تکامل گرایی اجتماعی، باور به آزادی اجتماعی، نگرش انتقادی به وضع موجود و عقل گروی برشمرد.

 

وی مفهوم اجتهاد در اندیشه سید جمال متفاوت از تعبیر مصطلح دانست و گفت: از نظر سید جمال اجتهاد ابزاری برای تحرک سیاسی و فرهنگی، انطباق گزاره های دینی بر اوضاع زندگی اجتماعی و رعایت اصول اخلاقی است.

 

وی با بیان اینکه سیدجمال بر آبادانی این جهانی تأکید داشت افزود: او دین را عامل آبادانی این جهان می دانست و وظیفه روشنفکر دینی را در همین راستا تعریف می کرد.

 

کافی با اشاره به تلاش سیدجمال در تشکیل جبهه متحد اسلامی، او را بنیانگذار تقریب مذاهب اسلامی دانست و گفت: سید جمال در عین پرهیز از قوم گرایی در جوامع اسلامی بر تعصبات ملی و دینی در مقابل دشمنان و استعمارگران تأکید داشت ضمن اینکه او به علوم جدید توجه ویژه داشت و معتقد بود علم محدود به مرزها نیست و به علم واحد معتقد بود و از اینکه علوم را به اسلامی و فرنگی تقسیم می کنند انتقاد می کرد. سیدجمال بین اسلام و علم جدید هیچ تضادی قائل نبود و راه برون رفت از عقب افتادگی جوامع اسلامی را در آگاهی بخشی به توده ها و مسلح شدن به علوم مدرن تعریف می کرد.

 

این پژوهشگر به اندیشه تکامل سیدجمال الدین اسدآبادی اشاره کرد و افزود: اندیشه تکامل از مؤلفه های روشنفکری سید است که نهایت سیر تکامل جوامع بشری را در مدینه فاضله می داند که در آن صلح، امنیت و آرامش حکمفرماست.

 

وی با اشاره به مبارزات سیدجمال در خرافه پرستی و اصلاح تفکر دینی تأکید کرد: وی باور دارد که یکی از راههای صحیح مبارزه با استبداد مبارزه با جهل است و احیای تفکر است و احیای تفکر اسلامی را در اصلاح تفکر دینی می داند.

 

کافی در پایان با اشاره به آخرین نامه سیدجمال که از تلاش برای اصلاح حاکمان اظهار پشیمانی می کند گفت: یکی از مهمترین اشتباهات افرادی مثل سیدجمال، محمد عبده و... در تلاشهای اصلاح گرایانه خویش رویگردانی از تعالیم قرآنی است. سید به رأس هرم قدرت سیاسی و اصلاح آن می اندیشید و عبده به اصلاح نخبگان می اندیشید ولی در قرآن خداوند آغاز اصلاح در جامعه را از مردم می داند. متأسفانه اکثر روشنفکران ما این مشکل دارند که روشنفکری و اصلاح را از گروه حاکم یا گروه نخبه آغاز می کنند که نتایج بی سرانجام آن را در تاریخ می توان دید.

مهمترین شاخصه گفتمان گولن پیوند آموزش و اسلام است

 

در این نشست محمد فکری به همراه مینا اینانلو دانشجوی کارشناسی ارشد جامعه شناسی طی مقاله مشترکی به "ارزیابی جامعه شناختی اندیشه اجتماعی فتح الله گولن" پرداخت و گفت: مهمترین شاخصه گفتمان گولن پیوند آموزش و اسلام است؛ او تأکید بسیاری بر ایجاد شبکه اجتماعی و سرمایه اجتماعی از طریق آموزش برای تربیت جوانان مدرن و مؤمن دارد.

 

وی با اشاره به نقش گولن در شکل گیری فرهنگ توسعه در ترکیه تصریح کرد: اخلاق و آموزشی که وی در مدارس، مراکز آموزشی و رسانه های خود ترویج می کند بسیار به اخلاق پروتستانی مد نظر ماکس وبر شبیه است. او تأکید بسیار بر کار بی وقفه برای رستگاری و سعادتمندی دارد و معتقد است که تنها با دانش می توان به اسلام و جامعه خدمت کرد.

 

وی تصریح کرد:  با اینکه گولن به عنوان پدر اسلام اجتماعی ترکیه نام گرفته است اما دامنه نفوذ وی فراتز از مرزها ترکیه است. گولن در رأس شبکه ای با عضویت تعداد زیادی از سرمایه داران، بازرگانان و دانشمندان قرار دارد که از طریق اداره برخی شرکتها و نهادها، شبکه وسیعی از مراکز انتشاراتی، مدارس، دانشکده ها، شرکتهای شرمایه گذاری، مراکز فرهنگی در داخل و خارج از ترکیه را تحت پوشش دارند.

فکری با اشاره به مهمترین آثار گولن، به تحلیل جامعه شناختی از اندیشه های او پرداخت و از جنبش گولن که امروزه در جهان به ویژه کشورهای اسلامی و جهان سوم تأثیرگذار بوده است یاد کرد و گفت: توانایی های تأثیرگذار گولن وی را از سایر دانشمندان که صرفا کار نظری می کنند متمایز می کند به گونه ای که تعداد مدارس گولن در کل دنیا هم اکنون بیش از هزار مدرسه تخمین زده شده است.