محمدعلی مجاهدی متخلص به «پروانه» از شاعران پیشکسوت آیینی است که در دیدار اخیر شاعران با رهبر انقلاب حضور داشته و از رهنمودهای ایشان درباره شعر و شاعری به ویژه در زمینه شعر آیینی بهره‌مند شده است. وی درباره این دیدار و همچنین ویژگی‌های شعر آیینی با خبرنگار مهر به گفتگو نشست.
مجاهدی ابتدا تشکیل چنین جلساتی را نشانه عنایت رهبری به شعر آیینی دانسته و گفت: مسلما تشکیل چنین جلساتی نشان می‌دهد که رهبر انقلاب برای شعر آیینی جایگاه ویژه‌ای قائل هستند و همچنین نشانه آن است که برای ارتقای سطح فرهنگی و ادبی جامعه نگرانی‌هایی دارند که البته همراه با امیدواری زلالی نیز هست.
مولف «فغان دل» ادامه داد: در این نشست، شاهد اظهار نظرهای ایشان درباره شعرهایی که خوانده می‌شد، بودیم که از دقت نظرشان در مسیر نقد شعرها نشأت می‌گرفت.
مجاهدی با اشاره به اینکه سرایش شعر آیینی از دیگر گونه‌های شعری دشوارتر است، بیان کرد: شعر آیینی دارای خطوط قرمزی است که عبور از آنها شعر را با آسیب جدی روبه‌رو می‌کند و شاعر را به انحراف معنوی می‌کشاند که این انحراف‌ها به جامعه منتقل و بخش وسیعی را درگیر می‌کند. در نتیجه مشکلاتی را در پی خواهد داشت.
وی افزود: اگرچه برداشت عده‌ای از شعر آیینی تنها مبتنی بر مناقب باشد، باید گفت که قلمرو این گونه شعر گسترده‌تر است و در پژوهش‌هایی که در 12 سال اخیر داشته‌ام، این مساله را پیش کشیده‌ام که هر مقوله‌ای که متاثر از قرآن، نهج‌البلاغه، صحیفه سجادیه و سایر متون روایی و متقن اسلام باشد، مقوله‌ای دینی و آیینی است که حضور آنها را در شعر و ادب آیینی نیز به رسمیت می‌شناسیم.
شاعر «یک صحرا جنون» با تاکید بر اینکه اینگونه مقوله‌ها فراوان است و ما باید نگاه جدید و تازه‌ای به آنها داشته باشیم، عنوان کرد: رهبر انقلاب به مقوله‌های مناجاتی اشاره کردند که یکی از گونه‌های شعر آیینی محسوب می‌شود و این اشاره نشان از این داشت که ایشان به شعر آیینی تنها از دیدگاه مناقب اهل بیت (ع) نظر ندارند.
«شعر کبرایی» چیست؟
مجاهدی اضافه کرد: نخستین نوع شعر آیینی که به ستایش و نیایش حضرت ربوبیت اختصاص دارد و صفات جمالی و جلالی را به تصویر می‌کشد، به گونه‌ای است که اگر هر منظومه شعری در کشورمان جستجو کنیم، خالی از این نوع شعر آیینی نیست و صبغه‌ای 11 سده‌ای و بیشتر دارد. این نوع شعر آیینی را «شعر کبرایی» می‌نامیم.
وی درباره گونه دیگر شعر آیینی توصیف کرد: مقوله‌هایی که وجود ذهنی دارند و ماهیتا مجرد هستند؛ مانند شرافت، متانت، استقامت، کرامت، عدالت، امانت، بردباری و ... چون فراخاکی و غیرقابل لمس هستند، بیشتر وجود ذهنی دارند و شاعر باید با تمثیل و استفاده از تشبیهات و فنون شعری آنها را تبیین کند. این شاخه از شعر آیینی را شعر «ماورایی» می‌نامیم.
این شاعر افزود: سومین مقوله‌ای که در این عرصه برایش وجود مستقل قائل هستیم، خود دارای دو بعد فردی و اجتماعی است. در بعد فردی به تربیت اخلاقی، مباحث معرفتی، تهذیب نفس و از این دست می‌پردازد که انسان را از پیامدهای سوء که بر اثر تسلط خوی حیوانی بر انسان غالب می‌شود، دور می‌کند تا انسان بتواند منشا تحولات عظیم شود و از لحاظ فردی هم به عنوان انسانی پاک و مطمئن و موثق شناخته شود.
شعری برای رهایی
مجاهدی درباره بعد اجتماعی نیز توضیح داد: در بعد اجتماعی شعرهایی که طبیعت رهایی دارند و جامعه را به رهایی از شر شیاطین بیرونی و حکومت‌های خودکامه جهانی رهنمون می‌شوند به مباحث اسلامی‌ای چون اعتراض، قیام، مقاومت، دفاع، شهادت، جهاد و... متناظر هستند. این گونه شعر آیینی را «شعر رهایی» می‌دانیم و همانطور که اشاره شد دو بعد فردی و اجتماعی دارد.
این پیشکسوت شعر آیینی درباره گونه چهارم این شعر تبیین کرد: «شعر ولایی» هم نوع دیگری از شعر آیینی است که به دودمان نبوی و ائمه اطهار اختصاص دارد و بیشتر این شاخه را به عنوان شعر آیینی می‌شناسند و غیر آن را آیینی نمی‌دانند، ولی کم کم جا می‌افتد که ادبیات آیینی بسیار گسترده‌تر و درازدامن‌تر از این گونه به تنهایی است.
به گفته وی بیش از 80 درصد از منظومه‌های شعر فارسی از سده سوم تا زمان حال شامل مقوله‌هایی از ادب آیینی بوده است.
وی زیرشاخه‌های شعر ولایی را اینگونه برشمرد: شعر نبوی، فاطمی، علوی، عاشورا، بقیع، رضوی، مهدوی و ... از جمله زیرشاخه‌های شعر ولایی هستند.
شاعر «یاس کبود» اشاره‌های رهبر انقلاب درباره ادبیات و شعر آیینی را اینگونه برشمرد: در آن جلسه گرچه وقت کم بود، ولی رهبر انقلاب فهرست‌وار اشاره داشتند که ادبیات آیینی در زیرشاخه ولایی محدود نمی‌شود، بلکه موضوعات دیگری را هم دربرمی‌گیرد که مشخصاً مناجات‌ها را مطرح کردند.
مجاهدی در پایان گفت: در این جلسه شعرهای خوبی خوانده شد؛ به ویژه از سوی جوانان که اکثر آنها خوب و جالب بودند و امید می‌رود در آینده نه چندان دور شاهد شکوفایی ادب آیینی باشیم و بر سر سفره رنگینی بنشینیم که از هر نوع برکات الهی در آن موجود باشد؛ ولی باید همه ما به سهم خودمان قدم‌های راسخ‌تری برداریم تا این فرهنگ اشاعه پیدا کند.
نظر شما