۲۲ مرداد ۱۳۹۰، ۱۰:۴۲

دعا در ماه رمضان - 128/

وجوه استغفار معصومین/ استغفار روزانه پیغمبر اکرم(ص)

وجوه استغفار معصومین/ استغفار روزانه پیغمبر اکرم(ص)

خبرگزاری مهر - گروه دین و اندیشه:‌ حضرت آیت الله مجتبی تهرانی با یادآوری اینکه دعا از افضل اعمال در ماه مبارک رمضان است، به تشریح وجوه استغفار معصومین پرداخت و استغفار در ادعیه مأثوره و دعا در مورد مؤمنین در بیان انبیا را تبیین کرد.

مروری بر مباحث گذشته

گفته شد که ماه مبارک رمضان، ماه تلاوت کلام الهی است که از مصدر وحی نازل شده و ماه راز و نیاز عبد با ربّ و اظهار تقاضای او از ربّ است، چه در قالب دعاهای مأثوره باشد و چه دعاهای غیر مأثوره.

دعا از افضل اعمال در ماه مبارک رمضان است. بحث ما در مورد روش دعا کردن نسبت به دیگران بود و اقسامی را برای این روش تصویر کردیم و عرض کردیم که بهترین قسم، آن دعایی است که «خالصاً مخلصاً لوجه الله» برای غیر باشد؛ یعنی تقاضای او از من یا خدمتی که او به من یا وابستگان من و یا جامعه کرده، هیچکدام مورد نظرم نباشد. البته همه اقسام دعا برای غیر خوب است، اما بهترینش این قسم است.

دعا در مورد مؤمنین به‏طور کلی در بیان انبیا

حالا میخواهیم وارد بحث مضامین دعاهای مأثوره و بعد هم انتخاب انسان در این مضامین شویم. در باب مضامین دعاهای مأثوره عرض کردم چه در قرآن و چه در روایات، اولین مضمون «غفران» است؛ آن‏هم به این صورت که داعی ابتدا برای خودش و بعد برای دیگران غفران بخواهد. در باب تقدیم و تأخیر که در گذشته مطرح کردم به یک جهتِ تقدیم خود در مسئله غفران اشاره کردم و دیگر آن را تکرار نمیکنم.

در این جلسه میخواهم مطلبی را عنوان کنم که چه بسا در ذهن بعضیها هم آمده باشد و آن مطلب این است که ما در باب روش دعا کردن از نظر مضمون، یک‏وقت نسبت به متوسطین از مؤمنین بحث میکنیم، یک‏وقت به طور کلی در مورد انسانهایی که مؤمن بالله هستند، بحث میکنیم. بحث ما در مورد قسمت دوم است، یعنی گسترده است.

در آیاتی که قبلاً به آن‏ها اشاره کردیم و الآن آن‏ها را به عنوان یادآوری تکرار میکنم، تعبیرات پیامبران را میبینیم؛ مثلاً حضرت موسی(علیه‏السلام) پیغمبر مرسَلِ خدا میگوید: «رَبِّ اغْفِرْ لی‏ وَ لِأَخی‏ وَ أَدْخِلْنا فی‏ رَحْمَتِکَ وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمین»(سوره الاعراف، آیه 151) در سوره ابراهیم دارد: «رَبَّنَا اغْفِرْ لی‏ وَ لِوالِدَیَّ وَ لِلْمُؤْمِنینَ»(سوره ابراهیم، آیه 41) یا از زبان حضرت نوح دارد: «رَبِّ اغْفِرْ لی‏ وَ لِوالِدَیَّ وَ لِمَنْ دَخَلَ بَیْتِیَ مُؤْمِناً وَ لِلْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِنات»‌(سوره نوح، آیه 28) یا از پیغمبر اکرم(ص) اینطور روایت شده است که فرمودند: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی وَ لِأُمَّتِی اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی وَ لِأُمَّتِی أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ لِی وَ لَکُمْ»(بحارالأنوار، ج21، ص210) این‏ها تعبیرات انبیای مرسَل است.

استغفار روزانه پیغمبر اکرم

حالا میخواهم اشکالی را مطرح میکنم؛ ما در روایات متعدّده تعبیر استغفار را در مورد پیغمبر اکرم داریم که من این‏ها را مطرح میکنم. در روایتی دارد: «کََانَ رَسُولُاللهِیَسْتَغْفِرُ اللَّهَ فِی کُلِّ یَوْمٍ سَبْعِینَ مَرَّةً یَقُولُ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ رَبِّی وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ وَ کَذَلِکَ أَهْلُ بَیْتِهِ وَ صَالِحُ أَصْحَابِه»(وسائل‏الشیعة، ج16، ص81) هم پیغمبر اکرم، هم ائمه اطهار و هم صالحینِ اصحاب هر کدام روزی هفتاد بار استغفار میکردند.

در روایت دیگری هست که زید شحّام از امام صادق(ع) نقل میکند که حضرت میفرمود: «کَانَ رَسُولُاللهِ یَتُوبُ إِلَى اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فِی کُلِّ یَوْمٍ سَبْعِینَ مَرَّةً»؛ یعنی پیغمبر اکرم، روزانه هفتاد مرتبه به سوی خدای متعال توبه می‏کردند. زید میگوید از امام صادق(ع) سؤال کردم: «أَ کَانَ یَقُولُ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ قَالَ لَا وَ لَکِنْ کَانَ یَقُولُ أَتُوبُ إِلَى اللَّهِ»(الکافی، ج2، ص438) البته من فعلاً به قالبریزی دعای حضرت کاری ندارم.

در روایت دیگری هست که علی بن‏رئاب از امام صادق(ع) نقل میکند: «إنّ رَسُولَاللهِ کَانَ یَتُوبُ إِلَى اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ یَسْتَغْفِرُهُ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ مِائَةَ مَرَّةٍ مِنْ غَیْرِ ذَنْب»(بحارالأنوار، ج44، ص276) در این روایت، تعبیر «مِنْ غَیْرِ ذَنْب» آمده بود. باز در روایت دیگری از امام صادق(علیهالسلام) دارد که حضرت فرمود: «إنَّ رَسُولَاللهِ یَتُوبُ إِلَى اللَّهِ فِی کُلِّ یَوْمٍ سَبْعِینَ مَرَّةً مِنْ غَیْرِ ذَنْبٍ»(بحارالأنوار، ج16، ص283) این هم «مِنْ غَیْرِ ذَنْب» دارد.

باز روایت دیگری هست که عبدالله بن‏بُکیر از امام صادق(ع) نقل میکند «إِنَّ رَسُولَاللهِکَانَ یَتُوبُ إِلَى اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ کُلَّ یَوْمٍ سَبْعِینَ مَرَّةً مِنْ غَیْرِ ذَنْبٍ»(بحارالأنوار، ج44، ص275) در اینجا سه روایت بود که در هر سه تعبیر «مِنْ غَیْرِ ذَنْب» آمده بود. اگر ذنبی نباشد، استغفار نسبت به ذنب معنا ندارد؛ به قول ما طلبهها «سالبه به انتفاء موضوع» است. کسی که گناهی نکرده است، از چه چیزی استغفار می‏کند؟ این اشکال و سؤالی است که با دیدن این روایات متعدّد به ذهن انسان میآید.

استغفار در ادعیه مأثوره

این‏ها روایاتی بود که در ارتباط با انبیای مرسل بود؛ حالا میرویم سراغ ادعیه مأثوره خودمان، یعنی دعاهایی که از ائمه اطهار(علیهم‏السلام) وارد شده است. من نمیخواهم وارد همه دعاها شوم، چون خیلی مفصل میشود. فقط یک اشاره میکنم تا آن‏هایی که اهلش هستند، به صحیفه سجادیه مراجعه کنند. در دعاهای زینالعابدین(ع) مسئله تقاضای غفران از خدا زیاد مطرح شده است.

دعای دیگر که همگانی است و چه بسا همه آن را خوانده باشند، دعای کمیل است. آنجا هم امیرالمؤمنین(ع) می‏فرماید: «اللّهُمّ لَا أجِدُ لِذُنُوبِی غَافِراً وَ لَا لِقَبَائِحِی سَاتِراً وَ لَا لِشَی‏ءٍ مِن عَمَلِیَ القَبِیحِ بِالحَسَنِ مُبَدِّلاً غَیرَکَ»؛ یا در همین دعا دارد: «الَّلهُمَّ اغفِر لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تَهتِکُ العِصَمَ اللَّهُمَّ اغفِر لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تُنزِلُ النِّقَمَ اللَّهُمَّ اغفِر لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تُغَیِّرُ النِّعَمَ اللَّهُمَّ اغفِر لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تَحبِسُ الدُّعَاءَ»(إقبال‏الأعمال، ص706) این‏ها همه عبارات دعای کمیل از علی(ع) است. این عبارات از معصوم است. در آن سه روایت درباره پیغمبر هم تعبیر «مِنْ غَیْرِ ذَنْب» داشت. این‏ها که معصوم هستند، چگونه از خداوند طلب غفران میکنند؟ این خودش بحثی است.

وجوه استغفار معصومین

 دیدید که من اول سراغ قرآن رفتم، بعد روایات را مطرح کردم و بعد سراغ ادعیه آمدم؛ یعنی مرحله به مرحله پیش آمدم. در همه این شواهد هم دیدیم که انبیا و اولیای خدا که معصوم هم هستند، اول برای خودشان طلب مغفرت میکنند و «رب اغفِر لِی» می‏گویند. حالا ما چگونه این‏ها را با هم جمع کنیم؟ در اینجا وجوهی را برای پاسخ به این اشکال مطرح کرده‏اند که من به بعضیاز آن وجوه اشاره میکنم.

وجه اول؛ آموزش

وجه اول: گفته‏اند که این‏ها برای ما مُذنِبین، جنبه آموزشی داشته است. یعنی معصومین خواسته‏اند به گناهکاران بیاموزند که وقتی خواستی دعا کنی، اول از خدا بخواه که از سر تقصیراتت بگذرد،بعد بقیه دعاهایت را مطرح کن. این وجه با آن مطالبی که در گذشته گفتیم هم تطبیق میکند؛ به خصوص با آن عبارتی که در دعای کمیل از علی(ع) بود که داشت: «اللَّهُمَّ اغفِر لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تَحبِسُ الدُّعَاءَ». یعنی خدایا، آن گناههایی که موجب حبس دعا میشود را ببخش!

ما سابقاً «موانع اجابت دعا» را بحث کردیم و گفتیم که اولین مانع، گناه است. گناه موجب میشود که دعا مستجاب نشود. دیدید که در دعای کمیل هم همین را داشت: «اللَّهُمَّ اغفِر لِیَ الذُّنُوبَ الَّتِی تَحبِسُ الدُّعَاءَ». حبس دعا یعنی این که دعا از این دو لببالاتر نمیرود. اهل معرفت که این را در یک قالب معرفتی میریزند، میگویند که این از حُجُب ظلمانی است. ما گفتیم «مانع»، آن‏ها میگویند «حجاب». گناه موجب میشود که دعا مستجاب نشود و مانع و حجاب است؛ حجابش هم حجاب ظلمانی است. این یک توجیه بود.

وجه دوم؛ التذاذ معنوی

وجه دوم: گفته‏اند جهت آموزشی مطرح نیست؛ یعنی حضرات معصومین نمی‏خواستند به گناهکاران دعا کردن را بیاموزند، بلکه خودِ کُرنش نسبت به معبود، خود این تضرع و اظهار عجز کردن به معبود، لذت‏بخش است و لذّت معنوی دارد. دعا اظهار کُرنش و عجز و تضرع نسبت به معبود است. اولیای خدا دنبال التذاذات نفسانی که نیستند؛ این‏ها دنبال التذاذات معنوی بودند. لذا میخواستند از این لذت بیبهره نمانند و این لذت معنوی را هم بچشند.

لذا این‏ها در همین قوالب اظهار عجز، تضرع، کُرنش، ضعف و نقص کرده‏اند. پس این دعاها و طلب غفران‏ها از طرف انبیا و اولیای معصوم الهی، تنها به جهت تعلیم و آموزش گناهکاران نبوده است؛ بلکه خودشان هم میخواستند یک لذت معنوی ببرند؛ میخواستند اظهار نقص و کمبود نسبت به معبود کنند و این یک لذت معنوی دارد. این‏ها می‏خواستند از این لذت معنوی بیبهره نمانند. این وجه دوم بود.

وجه سوم؛ رفع حجب نورانی

وجه سوم: توجه اولیای خدا که دارای مقامات معنوی هستند به اعمال صالح و همان مقامات عالی معنوی مثل توکل، رضا و تسلیم، خودِ این توجه یک حجاب است؛ البته این حجاب، از حُجُب ظلمانیه نیست، بلکه از حُجُب نوریّه است. همین توجه برای اولیای خدا سیئه محسوب می‏شود. لذا گاهی در این قالب میریزند که: «حَسَنَاتُ الْأَبْرَارِ سَیِّئَاتُ الْمُقَرَّبِین»(بحارالأنوار، ج25، ص205) حسنات ابرار، برای مقربین سیئه است.

توجه به این حسنه، حجاب است. التفات مقربین، چه به اعمال صالح و چه به مقامات معنویه، برای آن‏ها سیئه است و استغفار آن‏ها به خاطر توجهات آن‏ها به حُجُب نوریه است. این وجه سوم بود. وجه چهارمی هم از استادم( امام خمینی رضواناللهتعالیعلیه) که جلسه آینده میگویم.

-----------------------------------------------

پایگاه اطلاع‏رسانی حضرت آیت‏الله مجتبی تهرانی

کد خبر 1381866

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
  • نظرات حاوی توهین و هرگونه نسبت ناروا به اشخاص حقیقی و حقوقی منتشر نمی‌شود.
  • نظراتی که غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نمی‌شود.
  • captcha