صنایع دستی؛ میراثی که فقر را از زندگی روستانشینان ایلام می زداید

 به گزارش خبرنگار مهر، صنایع دستی از شاهکارهای هنری بشر است که در رشد و پیشرفت دانش، فرهنگ، اقتصاد و توسعه جوامع نقش موثری داشته و می تواند به عنوان مهمترین عامل ایجاد ارتباط بین ملل و استوار کردن مبانی ارتباط فرهنگی در سطح جهان محسوب شود.

در ایران و در این بین استان ایلام به لحاظ داشتن صنایع دستی غنی و تنوع آنها در تلاش است تا از این طریق به توسعه پایدار دست یابد ولی واضح است دستیابی به این هدف مستلزم شناخت صنایع دستی و عوامل موثر در ایجاد و تنوع آنها و نیز آثار اجتماعی آن است.

صنایع دستی استان ایلام، به عنوان میراث هزار ساله تمدن این خطه از جمله پتانسیل های مهمی است که می تواند سهم مهمی در اشتغالزایی استان داشته باشد..

زندگی عشیره ای و سنتی در استان ایلام باعث رشد و رونق صنایع دستی مرتبط با آن شده است.

از کوچه پس کوچه های خاکی روستاهای ایلام که عبور می کنی، صدای ضربه هایی موزون با تپش قلبت هماهنگ می شود.  آنقدر که از فاصله دور می توانی با تک تک این ضربه ها ارتباط برقرار کنی. ضربه هایی که انگار با عشق نسبت نزدیکی دارد و کم کم، پای دلت را به پای یکی از آنها می کشاند، پای صنایع دستی.

صنایع دستی کوچک و بزرگی که از آرزوی کوچک و دلهای بزرگ زنان ایلام برپا شده است.

زنان کم توقعی که زیر تار پررنگ عشق، پودهای رنج و غم خود را پنهان می کنند و با امید، نقش زندگیشان را آنچنان که می خواهند زیبا و عاشقانه خلق می کنند. بعضی از آنها هم دختران کم سن و سالی هستند که چرخ سنگین زندگی را دوشادوش مادرشان می چرخانند.

دخترانی که دنبال آرزوهای رنگارنگ خود در رنگهای صنایع دستی می گردند تا نقش مهمی در زندگی خواهر و برادرشان داشته باشند و طرح رویاهای آنان را زیباتر از فرشی که می بافند بزنند.

بافتن صنایع دستی برای بعضی ها تفنن و تفریح است ولی برای دخترهای ایلامی ابتدا انگیزه و هدف و بعد هنر و سرگرمی است. از دیر باز بافت قالی کردی (قالیچه درشت بافت)، سیاه چادر، چیغ (چیت) بافی، جاجیم بافی، گلیم ساده، نمد مالی، احرامی بافی، گیوه بافی و عبا بافی در استان مرسوم بوده است.

ولی روستاهای زیادی در ایلام وجود دارد که افرادی در دل رنج و غم فقر و تنگدستی با اراده و پشتکار، پرورش یافته و توانسته اند با پرداختن به صنایع دستی در چرخه اقتصادی خانواده و جامعه خود نقش مهمی ایفا کنند.

مهمترین صنایع دستی ایلام

 از مهمترین صنایع دستی مردم روستاهای ایلام جاجیم بافی است. جاجیم، بافته ای از پشم تابیده رنگی است که اغلب بافت خشنی دارد.

در منطقه ایلام عموماً از الیاف پشمی در بافت جاجیم استفاده شده که به عنوان رختخواب پیچ کاربرد دارد. در اکثر خانواده های استان ایلام از این نوع دستبافته ها برای پیچیدن یک دست رختخواب اضافی برای میهمانان استفاده می شود.

گفتنی است که در گذشته های نه چندان دور از رختخواب هایی که با جاجیم پیچیده و مرتب شده اند در کنار دیوار به عنوان تکیه گاهی مناسب برای میهمانان استفاده می شد.

علاوه بر این، به دلیل تنوع رنگی، جاجیم های میهمان خانه زیبایی خاصی پیدا می کرده است. چنانچه از گفته های جاجیم بافان منطقه بر می آید ، هنر جاجیم بافی از دیرباز در مناطق ایلام، ایوان و آبدانان رایج بوده است.

"گلیم نقش برجسته" اصیل ترین  و مهمترین صنایع دستی ایلام

گلیم نقش برجسته که مهمترین و اصیلترین صنعت دستی در استان ایلام محسوب می شود، از نظر اصالت و تولید مهمترین و شاخص ترین صنعت دستی استان ایلام است.

زمینه این محصول، ساده و نقوش آن گره کامل قالی است که طبیعتاً بعد از بافت نقوش آن برجسته تر از زمینه است.

البته گرچه این گلیم در سایر مناطق ایران از جمله اراک، کرمانشاه و ... نیز بافته می شود ولی اصالت آن مختص به استان ایلام بوده و برای اولین بار بافت آن در روستای زنجیره از توابع شهرستان شیروان چرداول استان ایلام شروع شده است.

در حین بافت گلیم ساده در بین عشایر استان ایلام، خانم بافنده ای به نام "سحر چلانگر" ساکن روستای زنجیره از توابع شهرستان شیروان چرداول در قسمتی از گلیم بافی خود موفق به اجرای نقشی با استفاده از گره قالی شد که پس از ارسال این گلیم به سازمان صنایع دستی کشور، مورد استقبال قرار گرفت و از آنجایی که این نوع گلیم مشابه قالیهای نقش برجسته ای بود که در کشور چین بافته می شد مورد توجه جهانی نیز قرار گرفت.

تصاویری از گلیمهای بافته شده در کشور چین به عنوان الگو، جهت ترویج این نوع گلیم از سوی سازمان صنایع دستی در سال 1366 به استان ایلام ارسال شد تا زمینه رشد "گلیم نقش برجسته" در این منطقه فراهم شود.

گلیم نقش برجسته از نظر اصالت و تولید و با توجه به ناچیز بودن سابقه آن، بروز خلاقیت از سوی بافندگان چیره دست ایلامی در امر بافت گلیم نقش برجسته، پیشرفت زیادی در زمینه تولدات محصولات آن حاصل کرده است.

در این نوع گلیم، زمینه بافت گلیم ساده (صوفی بافی) و نقوش آن گره کامل (گره ترکی) قالی است که بعد از بافت، نقوش آن برجسته تر از زمینه است.

چیت بافی

چیغ(چیت) بافی از جمله متعلقات سیاه چادر است که همانند حصاری اطراف آن را در بر می گیرد.

چیغ با استفاده از الیاف گیاهی(نی) و همچنین موی بز و در پاره ای از مواقع با استفاده از نخ پشمی رنگی بافته می شود ضمناً نقوش در چیغ به سبب ماهیت بافت آن به صورت هندسی است و ناگفته نماند که امروزه تکنیک بافت چیغ به عنوان پارتیشن در خانه های آپارتمانی کاربرد دارد.

بهترین نوع این دستبافته به صورت الوان در ایوان بافته می شود. یک نمونه از چیغ های این شهرستان با نقش مایه های اصیل و سنتی، به علت زیبایی که از نظرترکیب بندی رنگ و کیفیت بافت دارد به عنوان سر در نمایشگاه صنایع دستی کشور نصب شده است.

توجه به آموزش صنایع‌دستی در روستاهای ایلام

مدیر کل میراث فرهنگی و گردشگری استان ایلام در این ارتباط اظهار داشت: آموزش صنایع‌دستی در روستاهای این استان باید مورد توجه جدی مسئولان و دستگاه های مرتبط قرار گیرد.

مسعود اسکندری با بیان مطلب فوق گفت: با توجه به نقش تولید و درآمدهای صنایع‌دستی در بهبود وضعیت اقتصادی خانواده‌های روستایی باید به مقوله آموزش این بخش توجه ویژه شود.

وی اظهار داشت: اکنون بیشتر خانوارهای روستایی ایلام به صنایع‌دستی به عنوان فعالیتی سودآور و کمک هزینه معاش خانوارها می‌نگرند اما بسیاری به علت فرا نگرفتن آموزش های اصولی مقدماتی نمی توانند در این عرصه فعالیت کنند.

مدیرکل میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری استان ایلام تصریح کرد: بر اساس برآوردها اکنون بیش از 40 درصد تولید صنایع‌دستی ایلام در کارگاه‌های خانگی مناطق روستایی این استان تولید می‌شود.

اسکندری اختصاص اعتبار ویژه برای آموزش زنان و دختران و مردان روستایی برای آموزش صنایع دستی را در افزایش میزان تولید صنایع‌دستی و اشتغال‌زایی در روستاها موثر و تعیین کننده دانست.

وی اضافه کرد: نبود مراکز آموزشی متمرکز و پراکندگی صنعتگران در کارگاه‌های خانگی روستایی سبب سختی کار آموزش روستاییان شده است.

مدیرکل میراث فرهنگی استان ایلام تمرکز آموزشگاه‌ها و برگزاری دوره‌های آموزشی پیشرفته را راهکار افزایش افزایش کیفی و کمی میزان تولید صنعتگران روستایی دانست.

اسکندری افزود: اگرچه با این شرایط نیز کیفیت آموزش در مناطق روستایی ایلام مطلوب است اما با همکاری دهیاری‌ها و دیگر دستگاه‌های مرتبط می توان سطح تولید و آموزش روستاییان را به شرایط ایده‌آل رساند.

توسعه صنایع دستی، توسعه اشتغال در ایلام

همه موارد بالا نمونه های صنایع دستی استان ایلام است که با توسعه و رواج این صنعت، می توان در استان محروم ایلام باعث اشغال در استان شد.

در این ارتباط کارشناس مسائل اقتصادی ایلام گفت: صنایع دستی به آن گروه از صنایع اطلاق می شود که عمدتا با استفاده از مواد اولیه بومی تهیه شده و نشان دهنده ویژگی ها و میراث هنری و سنتی مردم ایران است که تمام یا قسمتی از مراحل تولید آن با دست انجام می شود و در آن ذوق هنری و خلاقیت فکری صنعتگر تجلی یافته باشد.

امیر بهایی بیان داشت: صنایع دستی به عنوان یک هنر - صنعت که ریشه در آداب، رسوم و سنت های مردم ایران زمین دارد همواره طی قرون متمادی برای اکثریت مردم خاصه روستائیان و عشایر منبع کار و درآمد بوده و از نظر اقتصادی دارای جایگاه بسیار خوبی بوده است.

وی بیان داشت: وسعت سرزمین، تنوع اقلیمی، اعتقاد به دین و باورهای دینی و در کنار آنها ذوق وسلیقه بالای ایرانیان باعث شده است که در جای جای این کشور متمدن بتوان به آسانی نشانه هایی از صنایع دستی از جمله در استان ایلام یافت.

این کارشناس ادامه داد: از گذشته های بسیار دور صنعتگران سخت کوش و با ذوق ایران کوشیده اند تا با تولید انواع صنایع دستی همچون زیراندازهای قالی و گلیم و آثاری همچون افزارهای فلزی و زیور آلات، اندیشه وافکار، خلاقیت و در نهایت ایمان خود به خالق هستی و اعتقاد خویش به فرهنگ بومی را در قالب این محصولات زیبابه جهانیان بیان داشته وتحسین آنهارا برانگیزند.

وی به مزیت ها و قابلیت های صنایع دستی اشاره کرد و افزود: در عصری که عصر تکنولوژی نامیده می شود چرا ما از صنایع دستی سخن به میان می آوریم؟

وی ادامه داد: اصولا در بررسی اولیه طرحها وفعالیت های اقتصادی توجیه فنی واقتصادی از نکات مهمی است که مورد توجه کارشناسان می باشد.

این کارشناس بیان داشت: صنایع دستی به دلیل فراوانی مواد اولیه، ارزانی،د سترسی آسان به آن عدم نیاز به به سرمایه گذاری بالا ، نداشتن آلایندگی زیست محیطی، ارزش افزوده بالا می تواند بهترین گزینه در جهت رفع بیکاری وایجاد اشتغال در استان ایلام باشد.

وی ادامه داد: امروزه اشتغال زایی برای یک نفر در صنعت پتروشیمی نیازمند سرمایه گذاری شش میلیارد تومانی است در حالی که در صنایع دستی با یک هزارم این رقم میتوان برای یک نفر اشتغال ایجاد کرد.

 بهایی عنوان کرد: به دلیل ارتباط تنگاتنگ صنایع دستی با صنعت توریسم،ت وجه به این بخش میتواند برای جلب و جذب گردشگران به کشور و استان ایلام سود مند باشد.

وی گفت: استقبال گردشگران داخلی و خارجی برای خرید یکی از آثار هنری یا صنایع دستی هر شهر یا استان نشان می دهد قابلیت بهره برداری اقتصادی از صنایع دستی کشورمان یکی از اصلی ترین مزایای پرداختن به صنعت گردشگری و تقویت آن است.

بهایی به نقش صنایع دستی در توسعه اشاره کرد و گفت: بالا بردن سطح اشتغال با هزینه های بسیار کم، ازدیاد درآمد سرانه ملی، جذب گردشگران خارجی و توسعه صنعت توریسم، ارز آوری مناسب بواسطه صنعت توریسم، تاثیر در توسعه صادرات کالاهای غیر نفتی و بار فرهنگی قوی این بخش که م یتواند به عنوان سفیر فرهنگی کشور عمل نماید و ابزاری برای گفتگوی تمدنها باشد، از جمله این موارد است.

این کارشناس گفت: توسعه این صنعت نیازمند بر نامه ریزی کلانی است تا صنعتگران این عرصه به شغل دیگری روی نیاورند.

 مادامی که ما این میراث ملی و گران بها با این همه مزیت در اختیار داریم می طلبد که مسئولان از طرق مختلفی همچون توجه به صنایع دستی در برنامه ریزی ها ی اقتصادی، برداشتن موانع و مشکلات تقویت تعاونی ها و بخش خصوصی ، ایجاد کانون های صنایع دستی در سطح دانشگاه ها، افزایش اعتبارات آموزشی، بیمه صنعتگران، بازاریابی وحتی استفاده کاربردی از تولیدات در محل کار ومنزل به تقویت آن بپردازند وبرای نجات هنرهای سنتی و صنایع دستی از ورطه فراموشی و منسوخ شدن باید مدیریتی صحیح، متخصص وکارآمد بکار گرفته شود.