شهریار عاشق حافظ بود/ نقطه پیوند ادبیات ترکی و فارسی

خبرنگار مهر در آستانه برگزاری همایش ملی بزرگداشت استاد شهریار، با  احمد احمدی متخلص به "فانی"، شاعر و ادیب تبریزی،‌ عضو ستاد اجرایی این همایش، عضو هیئت مؤسسان انجمن حافظ و شهریار پژوهشی و عضو هیئت علمی انجمن معلمان ادبیات فارسی آذربایجان شرقی، گفتگویی انجام داده که در ذیل می خوانید:

جناب آقای احمدی! به نظر شما شهریارشناس چه کسی است؟

بهترین راه برای شناخت یک شخصیت، خواندن و فهمیدن آثار به جا مانده از همان شخصیت است. زیرا آثار به جا مانده از هرکسی همانند آینه ای است که افکار و اندیشه ها و حتی اعتقادات و زندگی عملی او را نشان می دهد. لذا کسی می تواند ادعای شهریار شناسی بکند که بیشتر اوقات خود را صرف مطالعه در آثار شهریار کرده و سواد فهم اشعار عرفانی و عاشقانه و اجتماعی شهریار را داشته باشد و از طرفی در قرآن و حدیث هم وارد باشد.

بنابراین بعضی ها که ادعا می کنند با شهریار عکس یادگاری دارند، چندین بار به هر نحوی به خانه شهریار رفته، یا هنگام تشییع جنازه، تابوت او را گرفته اند و یا هواپیمای حامل جنازه  شهریار را دیده اند، نمی توانند ادعای شهریار شناسی داشته باشند.

شما چه اندازه با آثار شهریار آشنایی دارید؟

بنده از زمانی که اطلاعات ادبی ام گل کرده و خداوند متعال توفیق داده، به نحوی با اشعار استاد شهریار اخت شده ام، اغلب اشعار ترکی شهریار مخصوصا منظومه حیدربابایه سلام او را حفظ کرده ام و هنگام فراغت غزلیات ترکی و گاهی فارسی و منظومه حیدربابا را زمزمه می کنم . تقریبا می توانم ادعا کنم که حدود 25 سال است که به طور رسمی آثار شهریار را در کنار اشعار مولوی، حافظ، فردوسی، نظامی، سعدی و صائب تبریزی می خوانم و حتی تمامی ترجمه های فارسی منظومه حیدربابایه سلام چاپ شده و چاپ نشده را چندین بار خوانده ام. مخصوصا ترجمه آقای احمد معالی اهری که ساکن کشور سوئد هستند.

 شما ادعا می کنید که شهریار در شعر نابغه است آیا بر این ادعا دلیل دارید؟

استاد شهریار سی و چند هزار بیت شهر دارد که ابیات ضعیف در آنها خیلی کم است، از طرفی از میان این سی و چند هزار بیت، حدود دو هزار بیت فارسی و ترکی وجود دارد که واقعا از عهده  شاعران عادی خارج است و همین ابیات نبوغ شهریار را به طور واضح نشان می دهد؛ به عنوان مثال: اغلب شعرا در مورد پروانه و شمع ابیاتی دارند اما کسی نتوانسته اینگونه پرمعنا بگوید:

همه را خنده شمع است خوشایند ولی / داغ این عشق جگر سوز به پروانه زدند  یا: هر وفانامه عشقی ننوشتند به خون / پر پروانه بدین نقش منقش باشد یا این بیت ترکی را در نظر بگیرید: محراب شفقده اؤزومو سجده ده گؤردوم / قان ایچره غمیم یؤخ اوزوم اؤلسون سنه ساری.

می دانیم که شهریار بیش از همه شعرای بزرگ به حافظ تعلق خاطر دارد؛ به نظر شما ارتباط معنوی شهریار با حافظ در چه حد است؟

استاد شهریار بنا به گفته خویش عاشق حافظ است، طوری که حافظ همیشه و همه وقت در وجود شهریار حضور دارد، همانطور که معشوق همیشه در وجود عاشق حضور دارد. شهریار در بیتی خطاب به حافظ گفته:

هفتاد شد امسال که در عشق تو چون گل / هر ساله به تن پاره کنم پیرهنی را

این شعر را شهریار در سال 1355 یعنی در 70 سالگی گفته است، از طرفی رابطه شهریار با حافظ فراتر از رابطه  مرید با مراد است. استاد شهریار در بیتی ارادت خود را نسبت به حافظ چنین بیان کرده است:

مرید مطهره و بوریای آن شیخم / که طاعت از تر و از خشک بی ریا می کرد

در این بیت بنا به گفته خود شهریار منظور از شیخ، خواجه راز حافظ شیراز است. در کل آثار شهریار حدود هزار بار نام و القاب و صفات حافظ آمده است، تا آنجا که شهریار از حدود 550 غزل ، 120 غزل را در استقبال غزلیات خواجه حافظ سروده است و انصافا در اغلب موارد شهریار به خوبی از عهده این استقبال ها برآمده است و شهریار حدود 400 ویژگی و صفات برتر و مثبت به حافظ نسبت داده است.

در مورد عرفان شهریار چه نظری دارید؟

استاد شهریار غزلیات عارفانه چشمگیری دارد. عرفان شهریار ادامه عرفان خواجه شیراز است با کمی رقت بیشتر.

وی عرفان را خودسرانه و به تبعیت حافظ در وجود و آثار خویش پرورانده و مثل سایر سالکان، خانقاهی نبوده است و دنباله رو پیری نشده است. اما با اینکه کاملا به پیر اعتقاد داشته:

اگر چه سالک عشقی به پیر دیر گرای / که گفته اند قمار نخست با لیلاج

شهریار برای خود حافظ را به پیری قبول کرده است:

به سوز عشق از آن ساختم که پیرم گفت / "دلا بسوز که سوز تو کارها بکند"

همین سه بیت از مناجات اول کلیات شهریار عرفان و رقت آن را در شهریار نشان می دهد:

دلم جواب بلا می دهد صلای تو را / صلا بزن که به جان می خرم بلای تو را

تو از دریچه دل می روی و می آیی / ولی نمی شنود کس صدای پای تو را

به زلف گو ز ازل تا ابد کشاکش توست / نه ابتدای تو دیدم نه انتهای تو را

اغلب اشعار استاد شهریار در چه زمینه ای است؟

استاد شهریار در بیشتر زمینه ها طبع آزمایی کرده و خوب هم از عهده برآمده است. کسانی که می خواهند در مورد آثار استاد شهریار تحقیق کنند، بیشتر به این زمینه ها بپردازند : 1. عرفان در شهریار – 2. عشق واقعی در شهریار -  3. توجه به عالم ماورا در شهریار – 4. تصویر سازی در شهریار – 5. توصیف در شهریار – 6. ترکیب سازی در دو زبان فارسی و ترکی در شهریار – 7. حکمت در شهریار – 8. موسیقی در شهریار – 9. معصومین (ع) در شهریار – 10 . آموزه های دینی در شهریار – 11. آموزه های اخلاقی در شهریار – 12. ترنم های انقلابی شهریار – 13. دیدگاه شهریار نسبت به زندگی – 14. دیدگاه شهریار نسبت به دنیا – 15. اسلوب معادله های زیبای شهریار – 16. انتقاد اجتماعی در شهریار – 17. تلمیهات منحصر به فرد در شهریار – 18. شهریار و غم و اندوه عشق – 19. جایگاه بخت و شانس در آثار شهریار – 20. شب زنده داری های شهریار – 21. شهریار و گوهر اشک – 22. رد پای زبان عامیانه در آثار شهریار – 23. توجه به پیر و مراد در شهریار – 24. جایگاه حافظ در شهریار – 25. رد پای بزرگان در آثار شهریار – 26. توجه به صفای دل در شهریار – 27. نقش زیبا رویان در خلق اشعار عاشقانه ی شهریار – 28. توصیه به مجت در شهریار – 29 . شهریار و مبارزه با شیطان – 30 نیاز به خدا و بی نیازی از خلق در شهریار و ..

آیا استاد شهریار را می توان یکی از قله های رفیع شعر فارسی یا ترکی دانست ؟

قطعا. در اشعار ترکی فقط منظومه "حیدربابایه سلام" یا "سهندیه" کافی بود که شهریار را قله نشین بکند و در اشعار فارسی استاد شهریار هیچ چیزی از پنج یا شش شاعر درجه یک زبان فارسی کم ندارد. افراد کنجکاو می توانند با خواندن منصفانه غزلیات و قصاید و مثنوی های استاد شهریار به این واقعیت پی ببرند.

گفتنی است، همایش بزرگداشت استاد شهریار عصر روز 26 شهریورماه در تالار اقبال آذر مجتمع فرهنگی هنری 29 بهمن تبریز برگزار خواهد شد.