رطوبت زدگی مشکل بزرگ بناهای تاریخی ایران/ ضرورت بازشناسی آثار

عبدالعظیم امیر شاه کرمی در گفتگو با خبرنگار مهر افزود: برای بازشناسی مهندسی بناهای تاریخی باید اهل بود تا در نهایت بتوانیم مهندسیهای مربوط به این بناهای تاریخی را که همانند کتابی بی نظیر شامل فصول مختلف هستند شناسایی و بازخوانی کرد.

وی افزود: اگر جنگلها خاک، معادن، آب و نفت سرمایه های طبیعی ملی هستند، بناهای تاریخی سرمایه هایی هستند با ارزش تر که آنها از تاریخ به ما رسیده‌اند و مربوط به تاریخ ما هستند چون در آنها تفکر و تدبیر و روش تجربه شده است.

این متخصص بناهای تاریخی ادامه داد: در حال حاضر، کامپیوترها و مدلهای ریاضی ابزارهای قدرتمندی برای بازخوانی بناهای تاریخی مطالعه و حفاظت از بناها به شمار می‌روند.

این استاد دانشگاه در ادامه با اشاره به اینکه بنا لباسی است که برقامت مهندسی قرار دارد و باید در آن قامت مهندسی را مستند سازی کرد، یادآور شد: باید قامت مهندسی هر بنای تاریخی را دید و نگهداشت تا این لباس فاخر با ارزش دوام پیدا کند.

شاه کرمی ادامه داد: پس بنای تاریخی بیشتر از سنگ و آجر و خشت و ملات است و به همین سبب است که باید آن را بیشتر دید و ثبت کرد.

لزوم انتقال مهندسی بناهای تاریخی به نسلهای بعدی ضروری است

این متخصص سازه و ژئوفیزیک ادامه داد: اگر پلهای تاریخی و یا حمامها محو و یا بر اثر مرور زمان تخریب و یا دچار فرسایش میشوند باید مهندسی آنها به نسلهای بعدی منتقل شود و بارورتر و گسترده تر رشد داشته باشد و در واقع باید در دانشگاهها این زیر بناها تدریس و اصول مهندسی از آنها بارور شود تا فروع مهندسی و اصول بر آنها مستقر شود.

بهره گیری از مهندسی بناهای تاریخی باید افزایش یابد

شاه کرمی با اشاره به اینکه متاسفانه در حال حاضر بر روی آثار باستانی سعی کافی نداریم و از سرمایههای زیاد، سود کم برده میشود، تصریح کرد: سعی همان فهم و بهرهگیری از مهندسی پنهان آنهاست و باید در شناخت و برخورد با آثار تاریخی باید با تسلط، سوالات خود را شروع و با حلم و تحلیل موضوع را دنبال کنیم تا از نور بنا آگاه شویم و تا مهندسی حال و آینده را با آنها روشن سازیم.

وی در ادامه سخنان خود اظهار داشت: متاسفانه بناها را نمیشناسیم و با مرمتهای غیر اصولی آنها را رنجور می کنیم.

نگهداری از پلهای تاریخی نیازمند مدیریتی کارشناسانه است

شاه کرمی ادامه داد: پلها با توجه به شرایط آلودگی در رودخانهها و شدت فرسایش نسبت به سایر آثار باستانی در شرایط بسیار بدتری قرار دارند و نگهداری آنها به مدیریت کارشناسانه و آگاهی اجتماعی به لحاظ اهمیت فرهنگی جامعه، اقتصاد و محیط زیست نیاز دارد.

وی شناخت مهندسیهای پنهان در بناهای تاریخی را مهم ارزیابی کرد و ادامه داد: پس از این شناخت، دخالت و مرمت متناسب با مهندسیهای نهفته در بنا را می توان انجام داد.

شاه کرمی با اشاره به اینکه در ارزیابی آسیبها و مرمت بناهای تاریخی، شتابزدگی و بدون شناخت کافی تصمیم گرفتن سبب ایجاد مشکلات بیشتر برای بنا میشود گفت: در ابتدا، شناخت سطحی و چشمی برای آسیب نگاری لازم است ولی کافی نیست و باید شناخت در عمق و تحلیلهای کمی و علیتی با تحلیل هم انجام گیرد و از میان راههای چاره بهترین راه انتخاب شود.

این استاد دانشگاه امیر کبیر ادامه داد: این شناخت و انتخاب، نیاز به بینش و ابزار مرتبط و قضاوت مرتبط دارد و قطعا در این عرصه موضوع، زمان و تغییرات تابع زمان (عمر)، چه در گذشته و چه در آینده به صورت مستمر و وابسته از یک سو، جمعینگری و در نظر گرفتن قوانین فعال طبیعت (اندرکنشهای جو و زمین) و بستگیها، ارکان همه در این شناخت بررسی، تعیین و تحلیل دخیل هستند.

شاه کرمی در ادامه سخنان خود یادآور شد: در موضوع دخالتها و مرمتها عبور از سه موضوع واقع نگاری و مستند سازی(1)، ماکروسکپی و تحلیل(2) و طرح و اجرا(3) نیاز است.

این عضو هیئت علمی دانشگاه امیر کبیر در ادامه به تشریح سه عامل فوق پرداخت و ادامه داد: مستندسازی لازم و کافی از بنا و محیط اطراف اعم از زمین، هوا و دخالتهای انسانی قدمهای مرتبط هستند که به دنبال آن مرحله بعدی یعنی آسیبنگاری و شناسایی آسیب و عاملهای آسیب رسان و تهیه نقشههای آسیب و علتها میآید.

وی همچنین در خصوص ماکروسکپی و تحلیل نیز اظهار داشت: تحلیلهای کمی و ریاضی و مقایسه مطالعات ماکروسکپی یا عددی با اندازهگیریها و شواهد آشکار و پنهان مرحله دوم تشخیص هستند در این مرحله علتها و معلولها در قالبهای ریاضی سنجیده و ارزیابی خواهند شد و مشخص می‌شود که مثلاً چرا پوسته حفاظتی گنبد مسجد امام (جامع عباسی) چروک شده و یا چرا سنگهای ازاره مسجد، کلا هوازده و در شرایط نامناسبی قرار دارند و یا اینکه چرا کاشیهای سر درب گنبدخانه مسجد میریزد و علت ترکهای بزرگ این سر درب عظیم و با ارزش چیست، این شاخصهای علمی و کمی و به صورت اجزا واحد در این مرحله معین و تبیین می‌شود.

این کارشناس بناهای تاریخی در ادامه سخنان خود در خصوص طرح و اجرا برای مرمت بناهای تاریخی بیان کرد: در مرحله آخر یا مرحله تصمیمگیری و انتخاب طرح حفاظت، مرمت و یا طرح مداوا صورت میگیرد که از میان تعدادی طرح، طرح برتر انتخاب میشود که در این فاز باید رفتار طرح به صورت کمی پیشبینی شود.

شاه کرمی در ادامه سخنان خود به تشریح مشکلات ناشی از کامل ندیدن مهندسیهای موجود در یک بنا پرداخت و یادآور شد: اگر مهندسیهای مخفی شده در بنا دیده نشود به مهندسیهای پیدا هم کم توجه شود که این امر مشکلات زیادی بعد از دخالت در بنا به وجود میآید.

وی تصریح کرد: برای مهندسی یک بنا باید همه اجزا و ترکیبات آنها مشخص شود چنانچه در بناهای تاریخی مهندسیهای مختلف در کنار هم قرار گرفتهاند و حذف و یا کم اهمیت شدن هر یک از آنها در مرحله اول مستند سازی مشکل ساز خواهد بود.

شاه کرمی ادامه داد: در این صورت می‌توان گفت مستندسازی کامل نشده و با مرمت غیر اصولی، بنا دچار مشکل خواهد شد.

وی راز ماندگاری بناهای تاریخی را در مهندسی موجود در آنها دانست و افزود: علت ماندگاری بناهای تاریخی وجود مهندسیهای مختلف در بنا و اندرکنش متناسب آنها با هم است چنانچه در بناهای تاریخی شرایط طبیعی محیط کاملاً در نظر گرفته شده است.

رطوبت زدگی یکی از مشکلات بزرگ بناهای تاریخی در ایران است

شاه کرمی در ادامه سخنان خود به تشریح برخی از مشکلات بناهای تاریخی ایران نیز پرداخت و گفت: در ایران، بناها با توجه به خشکی هوا، رطوبت زمین و به دلیل تبخیرهای شدید (به خصوص در تابستان) مشکلات هوازدگی و خوردگی ملاتها را دارند، یعنی آب زیرزمینی به علت خاصیت کاپیلاریته مصالح، به صورت رطوبت در جسم بنا صعود و از سطح دیوارها تبخیر میشود و ملاتها و مصالح آسیب شیمیایی - فیزیکی خواهند دید که این امر باعث سست شدن و کم شدن استحکام بنا میشود که منجر به نشست غیر متقارن خواهد شد.

وی ترک خوردگی را یکی معلولهای این عارضه دانست و ادامه داد: ترکخوردگی یکی از عارضههای این پدیده است.

اهمیت ثبت ملی روشها و مهندسی حفاظت در بناهای تاریخی

این استاد دانشگاه امیر کبیر در ادامه سخنان خود با اشاره به مهندسی والای گذشتگان در بناهای تاریخی یادآور شد: در طرح بناهای تاریخی و در رابطه با ماندگاری جریان آب (رطوبت و تبخیر)، تغییرات درجه حرارت و فعل و انفعالات شیمیایی طرح چاره اندیشی در نظر گرفته شده است.

وی ادامه داد: آب روی بامها با شیببندی و ایزولاسیون به سرعت دفع میشود تا در نهایت آب در داخل جسم بنا نرود و همچنین در محل پی کرسی چینی از گربه رو، یا پی های غیر قابل نفوذ و یا سنگ چین های متخلخل استفاده شده که در واقع با این طرح‌ها از هوازدگی و تغییر خواص مصالح و به خصوص ملاتها جلوگیری می‌شود.

شاه کرمی بیان کرد: با این روشها و جزئیات مهندسی و معماری ما مستند سازی و به عنوان روش و اثر ملی ثبت روش و طرح می‌شود.

 ......................................

گفتگو: محمد قاسمی