زمان تدوین تصحیح دیگری از دیوان خاقانی فرا رسیده است

خبرگزاری مهر ـ گروه فرهنگ و ادب: محمود فضیلت نویسنده، محقق و استاد رشته ادبیات دانشگاه است که کتاب‌هایی چون «آهنگ شعر فارسی: وزن، قافیه و ردیف»، «فرهنگ نام نمای شاهنامه»، «تاریخ ادبیات معاصر عرب» و ... را به رشته تحریر درآورده است. یکی از موضوعاتی که برای این پژوهشگر اهمیت دارد، آثار خاقانی شاعر پرآوازه ایرانی است. فضیلت معتقد است دیگر زمان آن رسیده که تصحیح دیگری به طور جامع و کامل برای دیوان خاقانی نوشته شود. او در حال حاضر مجموعه‌ای هم با عنوان «شرح جامع دیوان خاقانی» در 12 جلد دارد که جلد اولش در انتشارات دانشگاه تهران زیر چاپ است.

او در یادداشت خود درباره ضرورت انتشار یک نسخه تصحیح‌شده از دیوان خاقانی، آورده است:

«قریب 68 سال از انتشار دیوان خاقانی به تصحیح دکتر ضیاءالدین سجادی می‌گذرد و در این مدت، پژوهشگران و مصححان هر از گاهی واژه یا بیتی از دیوان این شاعر بلندآوازه پارسی‌گوی را به استناد شواهدی از نظم و نثر فارسی در مقاله‌ای مورد نقد و بررسی قرار داده‌اند.

در اغلب این مقاله‌ها تاملات معنایی و هم‌ترازی‌های وزنی و نیز کاربردهای مشابه واژگانی در متون شاعران
و نویسندگان هم عصر شاعر و یا با فاصله زمانی نه چندان طولانی، مصحح را در انتخاب گزینه مطلوب و واژه یا مصرع و
بیت مناسب رهنمون کرده است.

گردآورندگان و شارحان گزینه‌های اشعار خاقانی نیز در تصحیح متن، موارد اندکی از اشعار خاقانی را مورد استفاده قرار داده‌اند. تامل در این گزیده‌ها نشان می‌دهد که اغلب شعرهایی خاص و تکراری  شرح و تحلیل و تصحیح شده‌است.

در نسخه‌های مصحح نیز کمتر به این نکته اصولی توجه شده است که نوشته‌های متن باید شامل مطالب صحیح نسخه اصلی و مواردی از نسخه بدل‌ها که افتادگی‌ها و سهو نوشته‌های نسخه اصلی کتاب با آنها اصلاح شده‌اند، باشد. متاسفانه در نسخه‌های موجود از دیوان خاقانی، افتادگی‌ها و سهونوشته‌ها هم‌چنان در متن کتاب باقی مانده است و مصحح موردی را که به زعم خود صحیح بوده و یا ضبط نسخه بدل آن با نسخه اصلی تفاوت داشته، در زیرنویس آورده است. در این نمونه‌ها ضبط صحیح توسط مصحح مشخص نشده و تشخیص گزینه‌های صحیح به خواننده وانهاده شده است.

علاوه بر این‌ها در نسخه‌های موجود خطی و چاپی، موارد پرشماری از اشتباهات وجود دارد که نگارنده طی بیش از 20 سال آن‌ها را در حاشیه دیوان‌های موجود یادداشت کرده است. نکته دیگر اختلاط و درآمیختگی اشعار خاقانی است که به ندرت مورد توجه قرار گرفته است. به نظر می‌رسد این شواهد و قرائن برای تاکید بر ضرورت تصحیح انتقادی و علمی دیوان افضل‌الدین بدیل خاقانی کافی است.»