باید نقد را از محدوده فحش و تعارف بیرون برد

به گزارش خبرنگار مهر، مراسم اختتامیه و تقدیر از برگزیدگان هشتمین دوره جشنواره نقد کتاب، شب گذشته دوشنبه 28 آذر با حضور علی شجاعی صائین مدیرعامل خانه کتاب، علی اوجبی معاون فرهنگی خانه کتاب و دبیر این جشنواره، محمد سعیدی مهر، کریم مجتهدی و جمعی از نویسندگان، منتقدان و برگزیدگان این جشنواره در سرای اهل قلم برگزار شد.

ذکاوتی قراگزلو در این مراسم گفت: نقد یک اثر یعنی نشان دادن جایگاه تاریخی آن و این به آن معناست که سابقه‌اش چیست و به کجا می‌رود. همچنین ارزیابی وضعیت فعلی آن و انگشت گذاشتن روی نقاط قوت و ضعف آن. ذهنیت‌هایی که با کار ما روبرو می‌شوند و آن را نقد می‌کنند، طرف حساب هستند، موجب تحول در ما و آثارمان می‌شوند و خودشان هم در معرض تحول قرار دارند. حتی تحلیلی‌ترین و انتزاعی‌ترین آثار هم انگ و رنگ زمان خود را دارند. مثلا شعر رمانتیک قرون وسطی با آن‌چه امروز به عنوان شعر جدید شناخته می‌شود، متفاوت است چون گوینده و شنونده‌اش با هم تفاوت دارند.

وی افزود: نقد به لحاظ اجتماعی، اخلاقی، فرهنگی و حتی اعتقادی الزامی است، اما نه به این معنی که آن‌هایی که قدرت را در دست دارند، بخواهند در آن اعمال نفوذ کنند بلکه نقد باید مستقل باشد. باید نقد را جدی گرفت و از محدوده فحش و تعارف بیرونش برد. عده‌ای با ناشری خورده حساب دارند و در نقدشان به او فحش می‌دهند و یا عده‌ای هم می‌خواهند با نقدشان زیر پر و بال فردی را بگیرند. نه این که این افراد ندانند نقد خوب چیست ولی این رویه دیگر رویه جاری شده است. امروز نقد زنده و معنادار کم شده است.

این محقق ادامه داد: البته همیشه هم غرضی در کار نیست بلکه گاهی صاحب قلم، داغ می‌شود و نمی‌داند چه می‌نویسد. بنابراین بد نیست نوشته خود را بعد از این که سرد شدیم، یک بار دیگر بخوانیم. کافی است تعصب بی‌جا را کنار بگذاریم تا بدانیم نقد کرده‌ایم یا نه. اگر نقدهای پیش و پس از انقلاب را بررسی کنیم، می‌بینیم که از نظر کمی و کیفی رشد داشته ایم چون فضای نقد قبل از انقلاب در انحصار عده‌ای خاص بود ولی نباید وجود نمونه‌های عالی در آن دوره را که هنوز هم به کار می‌آیند، انکار کنیم.

ذکاوتی قراگزلو گفت: نقد سالم، نقدی است که امکان تقابل اندیشه‌ها را فراهم آورد. از نقد نهراسیم. یک نکته هم مهم است و آن این که اگر منتقدی، هرچه به دستش برسد نقد کند، نقدهایش بعد از مدتی رقیق و رسمی می‌شود. در زمینه پژوهش هم همین‌طور است و متاسفانه شاهد انتشار آثار ضعیف و بعضا مبتذلی هستیم. همچنین شاهد دزدی‌های آشکار هستیم. این مسائل با نقدهای خوب حل می‌شود. به نظرم دیگر زمانش رسیده است که یک گردهمایی بزرگ با حضور همه کسانی که در این عرصه قلم می‌زنند، با کمترین تشریفات و بیشترین بازده برگزار شود.

در ادامه صالح طباطبایی یکی از برگزیدگان این دوره جشنواره گفت: نقد یک واژه تازی است و در اصل به معنای شناختن سره از ناسره است. عده‌ای از اعراب بودند که دینار را از دیگر وجوه رایج تشخیص می‌دادند و به ناقد معروف بودند. بعد از آن، این لغت وارد شعر عربی شد و بعد از آن هم وارد شعر فارسی شد. در زبان‌های فرنگی هم واژه نقد بسیار به این مفهوم نزدیک است. لغت کریتیک که از زبان یونانی گرفته شده است، به معنی کسی است که در کار داوری است.

وی افزود: با این توصیفات، نقد کاملا حامل دلالت ایجابی بوده و یک امر و مثبت است. در دایره‌المعارف وبستر این لغت چنین تفسیر می‌شود: «تحلیل اثر هنری و بازشناسی نقاط قوت و ضعف آن» اما ما در جامعه‌ خودمان به نقد معانی منفی داده‌ایم و مفهومی که بار منفی دارد، پیدا کرده است. بعضی از نقدها هم که خنثی توصیف می‌شوند. معنی انتقاد امروز در جامعه ما به معنی طرح اشکال و ایراد گرفتن درآمده است. برخی به بعضی از نقدها، نقد سازنده می‌گویند. این عبارت به همان اندازه هشو و ضائد است که بگوییم مربع چهارگوش. چون نقد در ذات و ماهیت سازنده است و امکان ندارد که ویرانگر باشد.

این منتقد هنری گفت: بعضی مواقع هم نقد به صورت افراط، به ستایش و مدیحه‌گویی منحصر می‌شود و از واقع‌بینی و سنجش موضوع غافل می‌شود. به همین جهت است که فکر می‌کنم وجود چنین جشنواره‌هایی را باید قدر بدانیم.