عزیزالدین نسفی؛ دانشمندی در غربت/ عارفی که فقط دیگران شناختند

به گزارش خبرنگار مهر، آرامگاه عزیز االدین نسفی یکی از بناهای تاریخی شاخص و مهم شهرستان ابرکوه است که قدمت آن به دوره سلجوقیان در قرن پنجم و ششم بر می گردد. عزیزالدین نسفی از جمله کسانی است که با وجود معروفیت جهانی در شهرستان ابرکوه کمتر شناخته شده است. این دانشمند بزرگ در ابرکوه دارای مقبره است که این مقبره خود دارای ارزش تاریخی است.

در این گزارش تلاش شده ضمن معرفی مقبره این عالم دانشمند به عنوان یک جاذبه تاریخی، به معرفی شخصیت عزیزالدین نسفی پرداخته شود.

مقبره نسفی، بنای شاخص تاریخی ابرکوه

مقبره عزیزالدین نسفی دارای محراب گچبری بسیار زیبایی است که با کتیبه های مزین گنبد علویان در همدان و مدرسه حیدریه قزوین و مسجد جامع ورامین و مقبره پیر بکران اصفهان هم طراز است.

این آرامگاه مشتمل بر گل و بوته های اسلیمی و ریزه کاری بسیار عالی گچ بری بر طرفین محراب به خط نسخ است و در اطراف محراب با خط نسخ آیات 20 تا 42 سوره "هل اتی" و با خط کوفی دو آیه آخر سوره "بفره" نوشته شده است. این مقبره که در میان مردم به آرامگاه پیر حمزه سبز پوش معروف است، به شماره ثبتی 205 و در سال 1313 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

عزیزالدین نسفی کیست؟

عزیز الدین نسفی یکی از بزرگان و دانشمندان بزرگ است که که به پیر صدیق و پیر حمزه سبز پوش معروف است و مهمترین اثر وی "انسان کامل" است که در دوران تدریس در مسجد جامع ابرکوه به رشته تحریر درآورده است. وی در فرارود (ماوراءالنهر) می زیست و در ۶۱۷ هجری قمری در زمان هجوم مغولان آن دیار را ترک کرد. وی منسوب به شهر نخشب (نسف یا قارشی در ازبکستان امروزی) است.

نسفی، یکی از بزرگترین عارفان و از چیره دست ترین نثرنویسان زبان پارسی در سده هفتم هجری بوده است. از آثار نسبتا متعدد او تنها این مطلب به روشنی بر می آید که وی از شاگردان و مریدان شیخ سعدالدین حمویی ( یا حمویه- وفات 649ه.ق) عارف معروف اواخر سده ششم و نیمه ی اول سده ی هفتم هجری است.

ظاهرا قسمت عمده عمر خود را در زادگاه خود "نخشب" گذرانیده، سپس به بخارا عزیمت کرده و سالیان نسبتا درازی در آن شهر رحل اقامت افکنده است تا آنکه به قول خودش "در سنه 671 لشکر کفار به ماوراء النهر آمدند و ولایت را خراب کردند و این بیچاره در آن تاریخ در شهر بخارا بود با جماعت درویشان. بامداد روز جمعه اول ماه رجب سنه مذکور پیش از رسیدن لشکر کفار به شهر بخارا و به قتل و غارت مشغول شد ... از شهر بیرون آمدیم، یا خود چنین گوی که بیروت آوردند و از آب خراسان گذشتیم و به شهرهای خراسان رسیدیم و از آن مدت باز هر روز به موضعی و هر شب به جایی می بودیم و در هیچ جا قرار نمی یافتیم ..."

ظاهرا پس از چندی به اصفهان و از آنجا به شیراز مهاجرت کرد و سپس در ابرقو یا همان ابرکوه امروزی سکونت گزید و همان جا بدرود حیات گفت.

نظری برکتابهای نسفی

از کتابهای مهم عزیزالدین نسفی می ‌توان به کشف ‌الحقایق اشاره کرد. کشف الحقایق مبتنی بر فلسفه و عرفان است و نسفی بر ۱۰ اصل کتاب را تألیف کرده است.

نسفی از جمله کسانی است که بحث وجود را در کتابش مطرح می ‌کند و وی را می توان از مهمترین افرادی دانست که در فلسفه اسلامی تأثیرگذار بوده اند. آثار او برای آشنایی با عرفان نظری بهترین مدخل است چرا که او با آرای حکما و عرفای پیش از خود آشنایی داشته و به زبان فارسی و ساده به نگارش آثارش پرداخته است. از دیگر آثار نسفی می‌ توان از آغاز و انجام، اسرار التصوف و خواص الحروف، اسرار القابلیه، اسرار الوحی، سلوک مقامات، لوح محفوظ و عالم صغیر، وحدت وجود و انسان ‌الکامل نام برد.

پژوهشگران اروپایی نسفی را می شناسند

این نکته نیز شایان ذکر است که هر چند نسفی در گمنامی و عزلت زندگی می کرد، اما اروپاییان پژوهشگر، وی را از سده هفدهم ( در سال 1655) می شناخته اند، چه در این سال بود که بخشی از رساله مقصد الاقصی به زبان لاتین ترجمه و انتشار یافت و پس از آن نیز مورد توجه بوده و از جمله پالمر و فریتز میر و هانری کربن او را شناخته بودند و به شخصیت و آثار او علاقه نشان دادند و به ویژه ماریژان موله یکی از آثار او یعنی الانسان الکامل را با حواشی و مقدمه لطیف و خواندنی چاپ کرد.

برگزاری همایش بررسی آراء و اندیشه های نسفی

حدود سه سال قبل همایش بررسی آرا و اندیشه های عزیزالدین نسفی با حضور 150 نفر از محققان و دبیر فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی در سالن اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان ابرکوه برگزار شد.

هدف از برگزاری این همایش بررسی اندیشه ها و مکتب عارف بزرگ عزیز الدین نسفی و در واقع مقدمه ای برای گردهمایی بزرگ مکتب شیراز به منظور بحث و بررسی هنر ادب و اندیشه سده های هفتم و هشتم هجری قمری که در آینده ای نزدیک برگزار می شود عنوان شد.

اما به نظر می رسد این دانشمند و فلیسوف نامی همچنان در در گمنامی به سر می برد و حداقل در استانی که آرامگاه او قرار گرفته هنوز نام و نشانی از عزیزالدین نسفی نیست.

آرامگاه نسفی در غربت

متأسفانه در حالی که همه جا از وجود چنین پتانسیل هایی بیشترین بهره برداری صورت می گیرد، آرامگاه این دانشمند و فیلسوف بزرگ با وجود فاصله کم از خیابان های اصلی شهر یک تابلو راهنما نیز ندارد و تنها تابلو راهنمای آن تابلو ثبت میراث فرهنگی است.

کمبود نیروی انسانی این بنا را نیز مانند بسیاری دیگر از آثار تاریخی به صورت تعطیل در آورده و در صورتی که فردی مایل به بازدید از این اثر باشد باید با تماس با شماره تلفن درج شده، یکی از کارمندان اداره میراث فرهنگی که در نقطه ای دیگر از شهر قرار دارد را به محل فرا بخواند.

البته به گفته مسئول میراث فرهنگی ابرکوه در ایام نوروز این وضع تغییر پیدا کرده و درب ها به روی بازدید کنندگان گشوده است. خوشبختانه مرمتهایی در این بنا صورت گرفته است و داربست های موجود در محل نیز نشان از ادامه مرمت در آثار ارزشمند آن است. آن چه که در مورد این بنا قابل ذکر است عدم معرفی این محل حتی به مردم شهر است و همین مسئله باعث شده است که آنان نتوانند در نبود راهنماهای خبره پاسخگوی سئوالات مراجعه کنندگان باشند.

...............................

عکس و گزارش: رحیم میرعظیم