آزادی مردم در انتخابات از مبانی دموکراسی است

به گزارش خبرنگار مهر، روز بیستم بهمن  مصادف با نهمین روز دهه فجر انقلاب اسلامی با عنوان "عدالت گستری، مردم سالاری دینی و حمایت از مستضعفان" نامگذاری شده است.

امام خمینی(ره) به عنوان معمار اصلی جمهوری اسلامی، تعریف خود را از مردم سالاری دینی بر اساس اسلام به عنوان دین حداکثر و دموکراسی به عنوان حداقل بنا کرده است. اگر چه امام هیچ گاه از اصطلاح "مردم سالاری دینی" استفاده نکرده است.

مردم سالاری به عنوان یکی از بحث انگیزترین پدیده های سیاسی جهان معاصر محسوب می شود، هر چند اختلاف آرا و دیدگاه در خصوص این پدیده، منجر به بروز اختلافات و مجادلات علمی فراوان خصوصاً در زادگاه آن شده است.

انقلاب اسلامی حاصل اندیشه های امام خمینی(ره) است

انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی ایران را می توان حاصل اندیشه های حضرت امام خمینی(ره) دانست و رجوع به آن اندیشه های امام راحل به عنوان یکی از منابع اندیشه سیاسی اسلام می تواند پاسخگوی بسیاری از مسائل و معضلاتی باشد که جامعه ما در حوزه اندیشه سیاسی با آن مواجه شده است.

مردم سالاری مطلوب از دیدگاه حضرت امام(ره)

نخستین نکته ای که در بررسی دیدگاه حضرت امام در خصوص مردم سالاری جلب توجه می کند آن است که ایشان در مقطع زمانی خاص نسبت به این مقوله اظهار نظر کرده اند. عمده دیدگاههای ایشان درباره دموکراسی و مردم سالاری در سالهای 1356 تا 1358 ابراز شده است.

بدیهی است که ایجاد هرگونه رابطه معنی دار میان مقطع زمانی فوق و ابراز دیدگاههای حضرت امام(ره) درباره دموکراسی و مردم سالاری نیازمند اطلاعات و پژوهشهای گسترده ای است.

مفهوم دموکراسی و مردم سالاری در بیانات امام خمینی(ره)

مفهوم دموکراسی و مردم سالاری در بیانات امام خمینی(ره) به دو شکل به کار گرفته شده است: نخست، دموکراسی مطلوب و مثبت و دیگر دموکراسی نامطلوب و غیر حقیقی و جعلی که در مغرب زمین بنا نهاده شده و طبق نظر ایشان اساساً دموکراسی نیست.

امام خمینی (ره) طرح خود از دموکراسی مطلوب را بر تعریف و قرائت یژه ای از مفهوم دموکراسی بنا گذشته اند. حضرت امام برای دموکراسی مطلوب خود ویژگیها و مشخصاتی بیان کرده اند که طرح آن می تواند به شکل گرفتن تصویر نسبتاً واضحی از دموکراسی و مردم سالاری مطلوب ایشان بینجامد.

ویژگیها و شاخصه های دموکراسی و مردم سالاری مطلوب حضرت امام(ره) عبارتند از:

الف - نافی استبداد و دیکتاتوری:ایشان در این خصوص می فرمایند: "اصول دموکراسی، در تضاد با رژیم شاه قرار دارد"و یا "دست از مبارزه بر نمی داریم تا حکومت دموکراسی به معنای واقعی آن جایگزین دیکتاتورها شود" و یا "با قیام ملت، شاه خواهد رفت و حکومت دموکراسی برقرار خواهد شد".

در جمع بندی سخنان فوق، یک نکته آشکار می شود و آن تضاد مردم سالاری با نظام سیاسی مستبد است. استبداد و دیکتاتوری از جمله صفات محوری حکومت پهلوی است و بر همین اساس، حضرت امام تحقق مردم سالاری در ایران را منوط به زوال نظام شاهنشاهی دانسته اند.

این ادعا هنگامی به واقعیت نزدیکتر می شود که بدانیم امام(ره) تحقق دموکراسی را در زمان حکومت پهلوی امری محال توصیف کرده اند.

ب - تأمین و حفظ آزادی:دیگر مشخصه دموکراسی مطلوب حضرت امام خمینی(ره) تأمین آزادی انسانها و حفاظت از آن در مقابل موانع تحقق آزادی است.

ایشان با اشاره به این مطلب که "هیچ کس مثل اسلام، آزادی طلب نیست"، مشخصاً به دو نوع از آزادی موجود در دموکراسی مطلوب خود اشاره کرده اند. نخستین آزادی مدنظر ایشان را می توان، آزادی در مشارکت سیاسی دانست.

حضرت امام، آزادی مردم در انتخابات را از جمله مبانی دموکراسی و مردم سالاری دانسته اند و به عنوان نمونه از آزادی مردم در گزینش نمایندگان مجلس یاد کرده اند.

آزادی بیان و عقیده دومین نوع آزادی است که حضرت امام، دموکراسی مطلوب خویش را بانی و حافظ آن معرفی
کرده اند: "در اسلام، دموکراسی مندرج است و مردم در بیان عقاید آزادند" و نکته قابل توجه آن است که حضرت امام، محدوده آزادی مورد نظرشان را انحراف انسانها از مسیر صحیح و همکاری با دشمنان نظام می دانند؛ به این معنی که در دموکراسی مطلوب ایشان، آزادی بیان و عقیده تا آن جا به رسمیت شناخته شده و حفاظت می شود که منجر به انحراف اذهان و سوء استفاده دشمنان نظام نشود.

ج ـ پیوند با استقلال: از شیوه به کارگیری عبارات در بیانات حضرت امام چنین استفاده می شود که دموکراسی مطلوب ایشان، ملازم با مفهوم استقلال بوده و در کنار آن معنی می یابد: نظام حکومتی ایران، جمهوری اسلامی است که حافظ استقلال و دموکراسی خواهد بود."

همچنین "برنامه سیاسی ما آزادی، دموکراسی حقیقی و استقلال است." دقت در عبارات فوق نشان می دهد که حضرت امام به شکلی از مردم سالاری اعتقاد داشتند که ضامن و حافظ استقلال جامعه باشد و از این رو اشکالی از دموکراسی که منجر به زوال یا ضعف استقلال جامعه باشد را مردود می شمارند.

د ـ عدالت خواه:عدالت خواهی، نفی تبعیض و اهمیت قائل شدن برای ضعفا از دیگر مشخصات دموکراسی و مردم سالاری مطلوب حضرت امام است که به روشنی در عبارات زیر نمایان است:

"آن دموکراسی که در اسلام است در جاهای دیگر نیست. هیچ دموکراسی مانند دموکراسی موجود در اسلام به ضعفا اهمیت نداده است." همچنین "حکومت اسلامی یعنی یک حکومت مبتنی بر عدل و دموکراسی" و یا "نظام صدر اسلام، دموکراسی بوده؛ این گونه که میان حاکم جامعه و رعیت هیچ تبعیضی در برخورداری از امکانات وجود نداشته است."

هـ ـ نشأت گرفته از اسلام:از جمله مشخصات محوری دموکراسی و مردم سالاری مطلوب، ارتباط و پیوستگی مردم سالاری با اسلام است. در واقع، دموکراسی مطلوبی مندرج در اسلام است و تنها در تحت لوای اسلام است که دموکراسی صحیح پیاده می شود.

حضرت امام ضمن منحصر ساختن دموکراسی صحیح به دموکراسی موجود در اسلام و بی نظیر خواندن چنین نگرشی به دموکراسی می فرمایند: "ما به دنیا خواهیم فهماند که معنی دموکراسی چیست".

ایشان نظام حکومتی صدر اسلام "حکومت نبوی و علوی" را الگوی دموکراسی مطلوب معرفی کرده و فرموده اند: "حکومت صدر اسلام، یک رژیم دموکراسی بوده، به گونه ای که دموکراسیهای امروزی نمی توانند مانند آن شوند."

همچنین در بیانی دیگر در این خصوص می فرمایند: "ما می خواهیم اسلام و حکومت اسلام را به نحوی که شبیه صدر اسلام باشد، اجرا کنیم تا غرب، معنی درست دموکراسی را به آن حدی که وجود دارد بفهمد تا تفاوت میان دموکراسی موجود در اسلام و دموکراسی اصطلاحی مورد ادعای دولتها آشکار شود".

دموکراسی و مردم سالاری متکی بر قواعد و قوانین اسلامی است

حضرت امام، دموکراسی و مردم سالاری مطلوب را متکی بر قواعد و قوانین اسلامی معرفی کرده و به همین دلیل این نوع از دموکراسی را کاملتر از دموکراسی غربی می دانند. در نظر ایشان، رژیم پیشنهادی ما که نظیر آن در غرب یافت نشده و نخواهد شد، ممکن است شباهتهایی با دموکراسی غربی داشته باشد، اما آن دموکراسی که ما می خواهیم ایجاد کنیم در غرب وجود ندارد و بر اساس موازین و قوانین اسلامی اداره می شود.

حضرت امام ضمن اشاره به عدم تأسیس بنای دموکراسی مطلوب، فرموده اند: "ما بعدها اگر توفیق پیدا کنیم به شرق و غرب اثبات می کنیم که دموکراسی مورد نظر ما، دموکراسی است نه آن چیزی که در شرق و غرب به عنوان دموکراسی ارائه می شود".

امام راحل ضمن توجه به برداشتهای گوناگون از اسلام، بیان می کند که: "قوانین اساسی اسلام انعطاف ندارد؛ اما بسیاری از قوانین اسلام با نظرهای خاصی انعطاف دارد و می تواند همه انحای دموکراسی را تضمین کند."

نقد دموکراسی رایج در جهان از سوی امام خمینی(ره)

حضرت امام خمینی(ره) با طرح و تبیین دموکراسی و مردم سالاری مطلوب، اشاره هایی نیز به دموکراسی رایج در جهان معاصر کرده، نکاتی در نقد آن بیان داشته اند. دقت در این نکات روشن می سازد که ایشان در مقام نقد دموکراسی رایج نبوده و صرفاً در برخی مواقع به مناسبت، اشاره هایی به نقاط ضعف دموکراسی رایج کرده اند. طبیعی است در صورتی که ایشان مشخصاً به نقد این پدیده می پرداختند، سایر اشکالات آن نیز آشکار می شد.

امام خمینی(ره) معتقدند که "در غرب، خبری از دموکراسی نیست، هر چند که زیاد از آن دم می زنند" و "این حکومتها لفظاً دموکراسی است، محتوا ندارد و دموکراسیهای فعلی، مستبد است." در نظر ایشان: "دموکراسی، نوع غربی اش، فاسد است، نوع شرقی اش هم فاسد است" هر چند که "درباره دموکراسی هیاهوست، تبلیغات است، همین معنی دموکراسی را که به اسم می برند، در آمریکا و انگلستان هستند در این کشورها مسائل دیکتاتوری هم وجود دارد". از جمله اشکالاتی که ایشان نسبت به دموکراسیهای رایج بیان می کنند، که می توان به تبعیض میان طبقه حاکم و مردم در برخورداری از امکانات، طرفداری از سرمایه دارهای بزرگ و اهمیت ندادن به ضعیفان اشاره کرد.

......................................

مریم نادری