موزه ملي تاريخ علوم پزشكي؛ تصويري گويا از قدمت علم پزشكي در ايران

به گزارش خبرنگار حوزه و دانشگاه "مهر"، موزه ملي تاريخ علوم پزشكي به منظور ارائه كامل و جامع پيشينه طب قديم و نوين ايران در ابعاد مختلف و معرفي جايگاه آن در جهان پزشكي توطط دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني تهران و با مشاركت ميراث فرهنگي كشور و فرهنگستان علوم پزشكي در تابستان 1380 فعاليت رسمي خود را آغاز كرد.

اين موزه با هدف تدوين تاريخ جامع علوم پزشكي در ايران، جمع آوري، طبقه بندي و ارائه آثار، ادوات، اسناد و نسخ خطي علوم پزشكي بر اساس تاريخ جامع علوم پزشكي ايران و توسعه آموزش تاريخ علوم پزشكي ايران داير شده است.

با توجه به اين اهداف موزه ملي تاريخ علوم پزشكي ايران يكي از بخش هاي موجود در اين موزه بخش ابزار و ادوات پزشكي است. اشيا اين بخش در دو گروه گردآوري شده اند. بخش ابزار و ادوات پزشكي از نگاه تاريخ و باستان شناسي كه شامل اشيا دوره هاي پيش از تاريخ، دوره تاريخي و دوره اسلامي است و ديگري بخش ابزار و ادوات پزشكي مدرن كه شامل تجهيزات مدرن مي باشد.

بخش ديگري كه در اين موزه تعبيه شده است بخش ديرين انسان شناسي است. در اين غرفه بخشي از روند تحول گونه انسان و روند تحول ابزارهاي سنگي در ايران همراه با نمونه هاي متعددي از اسكلت، جمجمه، و يك نمونه موميايي كه از حفاري نقاط مختلف ايران به دست آمده به نمايش گذاشته شده اند.

چگونگي تحول نوع انسان از انسان نماها كه توسط محققان علم انسان شناسي جسماني و بر اساس فرم و حجم مغزي نمونه هايي كه عمدتا از قاره آفريقا كشف شده اند را مي توان به صورت پوستر در اين غرفه مشاهده كرد.

همچنين در اين غرفه نمودار درختي تحول از انسان نماها تا انسان هوشمند امروزي كه از حدود 5/4 ميليون سال قبل آغاز شده است ديده مي شود. 

نمودار توسعه ابزارهاي سنگي كه منسوب دوره هاي مختلف باستان شناسي و گونه هاي مختلف اجداد انسان است نيز در اين بخش ديده مي شود. قسمتي از مواد اين غرفه مجموعه ابزارهاي سنگي متعلق به دوره هاي پارينه سنگي و نوسنگي ايران است.

در اين غرفه جمجمه اي وجود دارد كه از كهن ترين نمونه هاي جراحي در دنياي باستان است. نمونه ارزشمند ديگري از اين مجموعه، جمجمه اي است كه حتي مي توان نام صاحب آن را نيز (بر اساس اطلاعات قبر) با قاطعيت اعلام كرد و اين در هيچ يك از ادوار تاريخي ايران مشاهده نشده است. مورد بسيار جالب ديگر جسد پيرزني است كه توسط عوامل محيطي به صورت طبيعي موميايي شده است.

بخش ديرين انسان شناسي

بخش اسناد و نسخ خطي از ديگر بخش هاي موزه ملي تاريخ علوم پزشكي ايران است. در اين بخش مجموعه اي از نسخ خطي در باب طب سنتي، مفردات و مركبات، تشريح، بيماري ها، نسخه ها و دستورالعمل ها موجود است.

همچنين مجموعه اي از اسناد پزشكي متعلق به تشكيلات اوليه بهداشتي در ايران (اداره صحيه) با موضوعاتي چون تعيين اطبا شهرهاي مختلف، اعلان هاي صحي در زمينه انواع بيماري ها، اعلان وزارت معارف در باب شرايط مجوز احداث مطب در تهران، آمار مرگ و مير بر اثر بيماري هاي مختلف در تهران در اين بخش موجود است.

از جمله نسخ ارزشمند خطي نيز مي توان به نسخه اي از المنصوري تصنيف زكرياي رازي اشاره كرد كه قديمي ترين نسخه تاريخ دار آن است. از مجموعه هاي ارزشمند موزه ملي تاريخ علوم پزشكي اسناد دكتر احمديه و خاندان دكتر نظامي است.

بخش اسناد و نسخ خطي

بخش ديگري كه به تازگي در موزه ملي تاريخ علوم پزشكي تهران ايجاد شده است بخش دفاع مقدس است. در اين بخش از ادوات پزشكي كه در دوران جنگ تحميلي استفاده مي شده و همچنين لباس ها و ماسك هايي كه در اين دوران مورد استفاده سربازان انقلاب بوده است، قرار داده شده است.

بخش دفاع مقدس موزه ملي تاريخ علوم پزشكي ايران

از بخش هاي ديدني موزه بخش دواخانه نظامي آن است. دواخانه نظامي درحدود سالهاي 1239 - 1233هجري شمسي توسط وزارت جنگ طي حراجي كه در كشور اطريش انجام شده بود خريداري و تصدي آن به مرحوم هادي خان سرتيپ سپرده شد. به اين ترتيب داروخانه در خيابان چراغ گاز قديم (اميركبير فعلي) تاسيس شد. حدود 25-30 سال بعد از تاسيس دواخانه و فوت  مرحوم هادي خان، دواخانه به عبدالحسين خان نظامي خواهرزاده هادي خان منتقل گرديد. ميرزا عبدالحسين خان نظامي تحصيلات خود را در دارالفنون و در رشته داورسازي به اتمام رساند.

دواخانه نظامي از بدوي تصدي مرحوم عبدالحسين خان نظامي داراي دفاتر منظمي بوده است در اين دفاتر تاريخ نسخه، نام طبيب ، نام بيمار، تركيب دارو ، مقدار مواد و قيمت همه آنها ثبت شده است. نظر به اعتبار خاص اين داروخانه طي حكمي به تاريخ 24 شعبان 1323 هجري قمري ميرزا عبدالحسين خان به عنوان ناظر وزارت علوم ومعارف انتخاب مي شود تا بر عدم فروش ونگاهداري داروهاي فرنگي و دواهاي سمي در عطاري هاي محدوده داروخانه نظارت كند.

اين داروخانه اولين وتنها داروخانه اي بوده است كه تمام احتياجات دارويي ارتش را تامين مي كرده است و از بدو تاسيس تمام موارد مورد نياز خود را مستقيما به خارج از كشور سفارش داده و وارد مي كرده است.

داروخانه نظامي پس از بازسازي طي مراسم بزرگداشتي كه به همت موزه ملي تاريخ علوم پزشكي و مركزتحقيقات اخلاق و تاريخ پزشكي براي خاندان نظامي برگزار شد در دوازدهم شهريور 1382 در محل موزه افتتاح گشت. در مجموع در اين داروخانه دستگاه هاي شربت سازي ، قرص سازي ، شياف سازي ، و چندين نمونه از بروشورهاي دارويي به نمايش گذاشته شده است. از جمله اسناد جالب توجه اولين صورت جلسه سنديكاي داروسازان تهران مي باشد كه در اين داوخانه به نمايش گذاشته شده است.

دواخانه نظامي در موزه ملي تاريخ علوم پزشكي ايران

غرفه ديگر موجود در موزه تاريخ علوم پزشكي ايران به تاريخچه چشم پزشكي مدرن در ايران و يادگارهاي استاد پروفسور محمدعلي شمس بنيانگذار چشم پزشكي ايران اختصاص دارد.

بخش كحالي (چشم پزشكي) موزه ملي تاريخ علوم پزشكي ايران

در بخش ديگري از اين موزه داروهاي سنتي به نمايش گذاشته شده است.  از دير باز بشر دريافت كه جهت درمان بيماري و عوارض ناشي از آن كه سلامتي او را به مخاطره مي افكند مي تواند از گياهان و فرآوردهاي دارويي آنها استفاده كند. با پيشرفت علوم دريچه هاي تازه اي از كاربرد گياهان باز شد و با تحقيقات وسيع و همه جانبه اسرار تازه اي از جهان شگفت انگيز گياهان كشف شد.

بخش دامپزشكي موزه علوم پزشكي نيز از ديگر بخش هاي اين موزه مي باشد. در اين بخش ادوات مختلفي كه جهت درمان بيماري هاي دام مورد استفاده قرار مي گرفته ديده مي شود.

كتابخانه تخصصي موزه ملي تاريخ علوم پزشكي از بخش هاي جانبي اين موزه مي باشد. در اين بخش حدود ده هزار جلد كتاب در موضوعات تاريخ پزشكي، داروسازي، گياه شناسي، اخلاق پزشكي و اخلاق زيستي، تاريخ علوم و مراجع عمومي و تخصصي و كتابهاي نفيس قديمي، چاپي و جديد به زبانهاي فارسي، عربي، انگليسي، فرانسه و آلماني وجود دارد. همچنين كتابخانه داراي مجموعه اي از كپي نسخ خطي پزشكي با ارزش است كه براي استفاده محققان و پژوهشگران تاريخ و اخلاق پزشكي تهيه شده است.

موزه ملي تاريخ علوم پزشكي ايران كه وابسته به دانشگاه علوم پزشكي تهران مي باشد، تاريخ بس طولاني علم پزشكي در ايران را به نمايش گذاشته است. وجود چنين موزه اي سبب مي شود، دانشجويان و علاقه مندان به پزشكي كشور با اطلاع از پيشينه اين علم كهن در ايران، با همت و تلاش بيشتري در جهت ادامه راه اين عالمان گرانسنگ تلاش و كوشش نمايند.