شهرت صدرای شیراز مرهون گوشه نشینی در کهک/ تخریب قسمت اعظم خانه ملاصدرا

به گزارش خبرنگار مهر، بخش کهک در 12 کیلومتری جاده قم به سمت کاشان در بخش کهک از توابع استان قم قرار دارد که این منطقه به دلیل داشتن آب و هوایی یلاقی مورد استقبال اهالی قم و استان‌های هم جوار قرار گرفته است.

بخش کهک از نظر جمعیت بعد از بخش مرکزی دومین بخش پرجمعیت استان قم بوده که نسبت به قم دارای آب و هوایی مطبوع‏ و خنک تری است و این بخش دارای دو دهستان کهک و فردو و ۱۸ روستا است.

شهر کهک، مرکز بخش کهک بوده که در 30 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان قم قرار گرفته و مساحت آن حدود 850 هکتار است که خانه ملاصدرا نیز در این منطقه قرار دارد.

بعد از طی مسافت 20 کیلومتری از ابتدای بخش کهک، به شهر کهک خواهیم رسید که منطقه‌ای کوهستانی و دارای بافتی اصیل و قدیمی است.

خانه ملاصدرا در محله چال حمام شهر کهک واقع است

خانه ملاصدرا در منتهی الیه غرب شهر کهک، در محله چال حمام واقع است که پیرامون آن را خانه‌های روستایی با بافت معماری مناطق گرمسیری احاطه کرده‌اند.

در این منطقه شاهد خانه‌هایی با معماری به سبک خانه‌های گرمسیری ایران و همچنین درختان کهن و باشکوهی هستیم که به دور از شلوغی‌های چند کیلومتری خود،‌ ما را به آرامشی به وسعت تاریخ پربار سرزمینمان دعوت می‌کند.

خانه ملاصدرا دربافت سنتی کهک و در مرکز یک باغ قرار دارد که مهم‏ترین اثر تاریخی داخل این بافت به شمار می‌آید و تاریخ آن نیز به دوره صفویه بر می‌گردد که البته هم اکنون قسمت زیادی از آن توسط خانه‌های همجوار اشغال شده است.

در اطراف خانه ملاصدرا شاهد چند عنصر قدیمی هستیم که ما را در شناسایی قدمت این اثر تاریخی کمک می‌کند.

ویژگی‌های معماری خانه ملاصدرا

یک کار‌شناس ارشد معماری و استاد دانشگاه در گفتگو با خبرنگار مهر، با تشریح ویژگی‌های معماری خانه ملاصدار اظهار داشت: مهمترین بخش این مجموعه چهار صفه بوده که در اصل خانه ملاصدرا بر آن استوار شده است.

الهام قرنلی گفت: بخش بعدی عصاری است که از نظر معماری دارای اعتبار بالایی است و در رابطه با نقش عصارخانه می توان گفت درگذشته و هم اکنون از لحاظ صنعت، اقتصاد و تأمین روشنایی، تقویت درخت‌های میوه و مصور کشاورزی، تغذیه دام‌ها و رنگ آمیزی وصابون سازی، تهیه برخی مواد خوراکی وغیره بسیار مهم بوده و از جهتی شیوه هنرمعماری آنها اهمیت بسزایی دارد.

وی با بیان اینکه بخش بعدی در این مجموعه در واقع مسجدی کوچک در شمال شرقی این مجموعه است افزود: چال آقا، که عارضه طبیعی است در جنوب غربی این باغ قرار دارد و توسعه روستا در این قسمت محدود شده و عامل دیگری که بر ارزش‏ مجموعه افزوده، رشته قنات پر آبی است که در این محدوده وجود دارد.

این استاد دانشگاه عنوان کرد: خانه ملاصدرا دارای حیاط مستطیل شکلی است که ورودی آن در ضلع غربی است و در ضلع جنوبی چند اتاق مسکونی ساخته شده که قسمت اصلی در ضلع شمالی حیاط قرار دارد و عبارت است از یک تالار و دو گوشواره.

وی عنوان کرد: تالار دارای ارسی رفیعی است و  پلان اصلی بنا از یک هشتی چهار ایوانه با طاق و گنبد مرتفع در دو طبقه تشکیل شده است که طبقه دوم آن در زوایای ایوانها است.

قرنلی گفت: محوطه اصلی خانه ملاصدرا سقف گنبدی شکل دارد و در راس گنبد آن ، شیشه های رنگی نور را به داخل بنا هدایت می کند.

وی با اشاره به مصالح به کار رفته در خانه ملاصدرا گفت: در این بنا از خشت خام، ملات گل و سقف با تیرهای چوبی استفاده شده و عرض دیوارها همچون سایر بناهای قدیمی به دلیل باربر بودن دیوارها بسیار قطور بوده و به 60 سانتی متر می‌رسد.

عضو سازمان نظام مهندسی ساختمان قم اضافه کرد: سقف خانه ملاصدرا  بلند و گنبدی شکل است و تزئینات بنا شامل گچبری های ساده و البته کاربندی های بسیار زیبا در سقف موجب شده فضایی اصیل را فراهم آورد که در این بخش نباید تویزه های جناغی مجموعه را نیز نادیده بگیریم.

وی افزود: مواد و مصالح به کار رفته در مجموعه و البته تزئینات بنا ، نشان از معماری عصر صفویه است.

قسمت اعظم بنای خانه ملاصدرا  تخریب شده است

در سال 1386 همزمان با انجام مقدمات نخستین همایش جهانی ملاصدرا در تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، به عمران و بازسازی خانه ملاصدرا در شهر کهک همت گماشت و پس از بازدید محل از سوی رئیس و هیئت امنای بنیاد ملاصدرا و استاندار وقت قم، طرحی توریستی برای این مجموعه پیشنهاد شد.

این طرح در فضایی بالغ بر 20 ‪  هزار متر و با داشتن کتابخانه، فضای سبز، میهمانسرا، قهوه‌خانه، سالن همایش به سبک قرن 12 هجری اصفهان پیش بینی شده بود.

به گفته مسئولان بنیاد حکمت صدرا، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی وقت بودجه‌ای برای اجرایی شدن این طرح درخواست و با آن موافقت شده بود اما این طرح تا کنون به مرحله اجرا در نیامده است.

متأسفانه قسمت اعظم بنای خانه ملاصدرا تخریب شده و از هشت اتاق پیرامون شبستان تنها یک اتاق باقی مانده و دو اتاق دیگر طی تعمیرات سال 1377 شمسی بازسازی شد.

احداث مجموعه فرهنگی ، تاریخی ملاصدرا در کهک

رئیس سازمان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قم، خانه ملاصدرا را به عنوان یکی از آثار تاریخی استان قم در بخش میراث فرهنگی حایز اهمیت دانست و افزود: زمین‌های اطراف این خانه تاریخی در حال خریداری است تا این مکان تاریخی به عنوان یک توریسم و جاذبه فرهنگی استان قم مورد توجه گردشگران و زائران قرار گیرد.

علیرضا ارجمندی احداث مجموعه فرهنگی ، تاریخی ملاصدرا در منزلگاه ایشان در شهر کهک  را یکی از برنامه های این سازمان برشمرد و عنوان کرد: اعتبارات ملی خوبی با توجه به داشتن متقاضی از داخل و خارج اخذ شده است.

ارجمندی اظهار داشت: کار تملک منازل اطراف این منزلگاه از سال89  شروع شده  ولی متاسفانه به علت عدم همکاری مالکان،‌ اعتبارات ملی تملک این پروژه برگشت داده شد.

به گفته وی طرح مطالعاتی احداث این مجموعه فرهنگی ، تاریخی در مراحل پایانی است و تا  پایان تیرماه 90به انجام خواهد رسید و بعد از آن عملیات تملک برای اجرای طرح جامع را اجرا خواهیم کرد.

وی عنوان کرد: ایجاد یک سالن اجتماعات مجهز و خانه فلاسفه از جمله ابنیه مجموعه تاریخی، فرهنگی خانه ملاصدرا در کهک خواهد بود.

ملاصدرا سر آمد حکمای اسلامی در جهان

محمد بن ابراهیم یحیی شیرازی، معروف به ملاصدرا، بنیانگذار حکمت متعالیه، سرآمد حکمای اسلامی و یکی از بزرگترین دانشمندان جهان در فلسفه الهی و اسلامی است.

برخی مورخان دوره زندگی ملاصدرا را به سه بخش تقسیم می‌کنند که یک بخش از آن دوران شاگردی، بخشی دوره گوشه نشینی و انزوا و بخش سوم را نیز دوره کتابت و نگارش تقسیم کرده‌اند.

دوره گوشه‌نشینی ملاصدرا‌ و دوری‌ از مردم‌ و روی‌آوردن‌ به‌ عبادت‌ در همین خانه فعلی که در کهک موجود است سپری شده که این‌ گوشه‌نشینی‌ مدت‌ پانزده‌ سال‌ به‌ طول‌ انجامید.

صدرالمتألهین‌ داستان‌ این‌ دوره‌ از حیات‌ خود را در مقدمه کتاب اسفار اینگونه بیان می‌کند که چون‌ از سوی‌ مردم‌ در تنگنا بود و از اهل‌ دانش‌ و معرفت‌ کسی‌ را نمی‌یافت‌ و نظریه‌های‌ اشتباه، بسیار رواج‌ داشت‌ از مردم‌ دوری‌ گزید و به‌ کوهستان‌ پناه‌ برد و به‌ عبادت‌ خداوند مشغول‌ شد.

ملاصدرا حالات نفسانیش را مرهون گوشه نشینی 15 ساله در کهک می‌داند

او در این‌ زمان‌ دراز جز عبادت‌ و مجاهده‌ و ریاضت، کار دیگری ‌ نداشت‌ و به‌ طور طبیعی‌ تمام‌ توجه‌ او به‌ خداوند بود و برای‌ برطرف‌نمودن‌ دشواری‌ها به‌ درگاه‌ او دعا می‌‌کرد.

ملاصدرا در خصوص اقامت 15 ساله خود در کهک و کوه‌های اطراف این دهستان اینگونه می‌گوید که‌ براثر مجاهدتهای‌ طولانی، جانم‌ مشتعل‌ و قلبم‌ بر اثر کثرت‌ ریاضت‌ها، به‌ شدت‌ ملتهب‌ شد و انوار ملکوت‌ بر آن‌ تابیدن‌ گرفت‌ و رموز عالم‌ جبروت‌ بر آن‌ وارد شد و انوار احدیت‌ به‌ آن‌ پیوست‌ و الطاف‌ الهی‌ آن‌ را پشتیبانی‌ و مدد کرد و در نتیجه‌ به‌ رموزی که‌ تاکنون‌ آگاه‌ نبودم‌ آگاه‌ شدم‌ و رموز و نکته‌های‌ نابی‌ که‌ از برهان‌ برایم‌ کشف‌ نشده‌ بود، پدیدآمد، بلکه‌ آنچه‌ را پیش‌ از این‌ با برهان‌ به‌ آن‌ آگاه‌ شده‌ بودم، با شهود و عیان‌ به‌ بیش‌ از آن‌ معاینه‌ دیدم.

ملاصدرا این‌ مطلب‌ را در بسیاری‌ از نوشته‌های‌ خود تکرار می‌کند و حالات نفسانی خود را مدیون همان 15 سال گوشه نشینی و انزوا در همین خانه موجود در کهک می‌داند که بعد از این مدت شروع به نوشتن می‌کند.

ملاصدرا کتاب معروف اسفار را در کهک به نگارش در می‌آورد که پس از بازگشت به شیراز شهرت صدرای شیرازی عالمگیر می‌شود و طالبان حکمت از نواحی و اطراف برای درک فیض به حضورش می‌شتافتند.

این حکیم وارسته در طول عمر 71 ساله‌اش، ‌هفت بار با پای پیاده به حج مشرف شد و به هنگام آغاز سفر هفتم یا در بازگشت از آن سفر به سال 1050 هجری قمری در شهر بصره دیده از جهان بست و در همانجا به خاک سپرده شد و اگر چه امروز اثری از قبر او نیست اما عطر دلنشین حکمت متعالیه از مرکب نوشته هایش همواره مشام جان را می نوازد.

..............................
مهدی بخشی سورکی