"چلبی اوغلی" اثری فراموش شده/ مهجوریت بنای تاریخی در کنار ساختمانها

به گزارش خبرنگار مهر، میراث فرهنگی به عنوان پشتوانه تاریخی یک ملت، همواره مطرح است و ملت ایران نیز به عنوان ملتی متمدن و برخوردار از پیشینه عظیم تاریخی در جهان مطرح هستند ولی در حال حاضر حفظ و نگهداری آثار تاریخی در استان زنجان به نحوه مطلوب صورت نمی گیرد.

کشورهای دنیا از هر فرصتی و ظرفیتی برای توسعه صنعت گردشگری خود استفاده می کنند ولی در استان زنجان این روند برعکس است.

عدم وجود مکان مناسب برای اسکان گردشگران از مهمترین مشکلات این مجموعه ها است به طوری که شهر تاریخی سلطانیه با وجود داشتن جاذبه های تاریخی که به بیش از 18 اثر می رسد نمی تواند پذیرای بازدیدکنندگان باشد.

مقبره چلبی اوغلی بنای زیبا و ارزشمندی است که در مسیر جاده سلطانیه - قیدار واقع شده است و فضای مناسب برای اسکان برای گردشگران و مسافران دارد که به دلیل عدم وجود بهره بردار مناسب درهای این بنای تاریخی حتی به روی بازدیدکنندگان بسته است.

وجود اتاق ها و سوئیت های مجهز و در حد یک هتل مجهز و لوکس در این بنا به عنوان یک عامل مهم می تواند برای جذب و توقف گردشگر در شهر سلطانیه موثر باشد ولی عدم استقبال سرمایه گذار از این موقعیت مناسب برای راه اندازی  مجموعه اقامتی یا پذیرایی موجب شده این بنای ارزشمند تاریخی در موقعیت نامناسب و به دور از جایگاه یک بنای تاریخی قرار بگیرد.

هم اکنون این بنا به نحو بسیار زیبایی مرمت شده و حجره های دراویش تبدیل به اتاقهای بسیار زیبای هتل شده است به همراه رستوران و کافی شاپ که می تواند پذیرای مهمانان داخلی و خارجی باشد.

البته بی توجهی مسئولان در مدیریت های گذشته به حریم مقبره و بنای چلبی اوغلی باعث شده در حریم این اثر ارزشمند تاریخی مجتمع های مسکن مهر ساخته شود.

این مسئله باعث محصور شدن این بنای تاریخی و ایجاد برخی مشکلات برای این بنا شده است و در یک نگاه از نمای بیرونی به بنای متروکه  شبیه باشد که در میان علفزارها محصور شده است.

آثار ‌معروف بقعه چلبی اوغلی در 500 متری جنوب غربی سلطانیه، برسر راه سلطانیه خدابنده قرارگرفته است.

باستان شناسان و محققان، این مجموعه را به نوه مولانا نسبت داده اند و تاریخ ساخت آن را سال 728 هجری قمری ذکر کرده اند. ‌این مجموعه از دو بخش خانقاه و مقبره تشکیل شده است؛ خانقاه شامل صحن مرکزی است که در اصلاع غربی و شرقی آن، حجره ها جای گرفته اند.

طرح معماری این مجموعه الهام گرفته از عقاید و مراتب صوفیه است و هریک از فضاها را با هدف و برای عملکرد خاصی ساخته اند. ‌واحد نخستین در قسمت ورودی، به مرتبه فقرا اختصاص داشته است و طالبان جنت (مرتبه بعدی این فرقه) در قسمت دوم ورودی جای گرفته اند.

حجره های انفرادی صحن مرکزی با درهای کوتاه، محل ریاضت مریدان را با توجه به مراتب آنها تشکیل می داده اند. صحن خانقاه محل سماع جمعی بوده است و به هنگام سماع، سلطان در وسط و مریدان در دور او حلقه می زده اند و بدین ترتیب، این مراسم برپا می‌شده است. احتمالا واحدهای جنوبی خانقاه، کلاس درس و فضاهای طرفین ایوان جنوبی، محل حلقه ذکر زمستانی بوده است. ‌طبقه دوم بنا در طرفین ایوان به شدت آسیب دیده و فرو ریخته است و در گرداگرد آن، نماهایی شبیه به جان پناه دیده می شود. قرینه سازی درکل مجموعه کاملاً رعایت شده است.

مصالح اصلی را لاشه سنگ و ساروج تشکیل داده است. سقف حجره ها و زاویه ها، گنبدی شکل است. ‌عده ای از محققان و باستان شناسان، زمان ساخت بنای خانقاه را زودتر‌ از مقبره سلطان چلبی می دانند و بعضی از آنان، تاریخ ساخت بنای مقبره را زودتر می دانند.

یکی از مدارک بسیار ارزنده که در یافتن تاریخ واقعی ساخت بنای خانقاه اهمیت به سزایی دارد، بررسی کتیبه حک شده ایوان جنوبی است. این کتیبه در سه قطعه؛ یکی در بالا و دو قطعه دیگر در طرفین ایوان نوشته شده است و یکی از اسناد بسیار معتبر، ساخت شهر سلطانیه و نکات ناگشوده تاریخ آن است. با توجه به متن باقی مانده از این کتیبه، می‌توان دریافت که این بنا بین سال های 657 و 683 هجری ساخته شده و وقف خانقاه شمسیه شده است.

قسمت دوم این مجموعه تاریخی، بقعه معروف به بقعه سلطان چلبی است. نقشه این بنا، هشت ضلعی است وهر ضلع آن ازنمای خارجی به عرض 4/16 متر، به طول 17 متر وبه قطر 7/5 متر است که با زیبایی خاصی طراحی و اجرا گردیده است. فرم آجرچینی در طاق نماهای هشتگانه متفاوت است. پس از طاق نماها، ادامه کار با آجرچینی ساده انجام گرفته است و در حدفاصل جرزهای هشتگانه، طاق نماهای زیبایی احداث و اجرا شده است و در بالای این جرزها، گنبد آجری با ساقه نسبتاً بلند استوار شده است. ‌آرامگاه سلطان چلبی از نظر جای گیری گورها در آن، جالب توجه است ‌و حلقه ذکر صوفیه را به شیوه ای دیگر تداعی می کند.

به هر حال مقبره چلبی اوغلی می تواند در صورت توجه مسئولان و جذب سرمایه گذار، مکانی مناسب برای اسکان گردشگران و بالا بردن زمان توقف در شهر تاریخی سلطانیه باشد و دیگر گردشگران تنها به عنوان گردشگران و مسافران عبوری وارد شهر سلطانیه نشوند و مدت زمان بیشتری را برای بازدید از آثار تاریخی متعدد شهر تاریخی سلطانیه اختصاص دهند.

..................................

گزارش: رحیم مقدمی

عکس:فاطمه هاشم نژاد