حجت‌الاسلام دکتر عبدالحسین خسروپناه رییس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در گفتگو با خبرنگار مهر، در تبیین آسیبهای احتمالی استفاده از هرمنوتیک در حوزه اسلامی، ابتدا به پیشینه مباحث هرمنوتیکی در فرهنگ غربی و اسلامی اشاره کرد و گفت: شلایرماخر اصطلاح هرمنوتیک به معنای تفسیر یا تأویل متن را به عنوان روش‌شناسی فهم متون مقدس و سپس روش‌شناسی فهم مطلق متون مطرح کرد. بعدها دیلتای این دانش را به معنای روش‌شناسی علوم انسانی و فهم افعال انسانی تلقی کرد و آن را در برابر روش‌شناسی‌ای که پوزیتیویست‌ها برای علوم داشتند قرار داد.
وی افزود: هرمنوتیک به تدریج معنای عام‌تری یافت و به عنوان روش‌شناسی فهم هر پدیده‌ای در نظر گرفته شد و البته معنای دیگری نیز پیدا کرد که از آن به هرمنوتیک فلسفی تعبیر شد. هرمنوتیک فلسفی به چیستی و ماهیت فهم می‌پردازد و در پی یافتن حقیقت فهم است.
وجود هرمنوتیک روش‌شناختی در میراث گذشته اسلامی
این نویسنده به وجود هرمنوتیک روش‌شناختی در میراث گذشته اسلامی اشاره کرد و گفت: در میان آثار اسلامی کتاب‌هایی با عنوان «مناهج التفسیر» نوشته می‌شدند که روش‌شناسی تفسیر و چگونگی تفسیر متن دینی و یافتن مراد شارع مقدس را بیان می‌کردند. در ابتدای کتاب‌های تفسیری اعم از آثار معاصر و قدیمی نیز مطالبی درباره روش‌شناسی تفسیر و فهم مطرح می‌شدند.
خسروپناه به فواید شاخه‌هایی از هرمنوتیک در معارف اسلامی اشاره کرد و گفت: اگر هرمنوتیک را به معنای روش‌شناسی فهم، بیان قواعد و ضوابط و اصول فهم متن دینی در نظر بگیریم، چیز بدی نیست و از قضا لازم و ضروری نیز هست. کسی که می‌خواهد مراد شارع مقدس را دریابد حتماً باید روش‌شناسی فهم مقدس را در اختیار داشته باشد تا بتواند به مدالیل التزامی و مدلول مطابق متن دینی دست یابد.
رییس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران به ردپای هرمنوتیک فلسفی در میراث گذشته اسلامی اشاره کرد و گفت: هرمنوتیک فلسفی توسط هایدگر، گادامر و شاگردان او، دریدا و ریکور مطرح شد. این هرمنوتیک را نیز که به ماهیت فهم می‌پردازد، در مباحث معرفت‌شناسی‌مان داریم. معرفت‌شناسان و فلاسفه اسلامی به ماهیت علم و فهم پرداختند و درباره آن سخن گفتند. آنان هم درباره هستی‌شناسی معرفت و هم معرفت‌شناسی معرفت بحث کردند.
خسروپناه درباره آسیب‌هایی که ممکن است در استفاده از هرمنوتیک متوجه فرهنگ اسلامی شود، گفت: نکته مهمی که باید به آن توجه کنیم، این است که هم در بخش هرمنوتیک روش‌شناختی و هم در بخش هرمنوتیک فلسفی مدل‌هایی مطرح شده‌اند که در فرهنگ اسلامی ما رد می‌شوند و میراث اسلامی و فلسفه اسلامی آنها را نقد می‌کند.
ناسازگاری هرمنوتیک روش‌شناختی غرب با فرهنگ اسلامی
وی مثالی از ناسازگاری هرمنوتیک روش‌شناختی غرب با فرهنگ اسلامی ذکر کرد و گفت: عده‌ای در هرمنوتیک روش‌شناختی معتقدند که مؤلف مرده است و بنابراین فقط باید به متن توجه کرد، این در حالی است که هرمنوتیک روش‌شناختی اسلامی مانند یک مثلث است که از متن و مؤلف و مفسر تشکیل شده و توأمان به همه آنها توجه دارد. این موضوع یکی از نکاتی است که اگر به آن توجه نکنیم، در بخش هرمنوتیک روش‌شناختی دچار آسیب می‌شویم.
وی مثالی از ناسازگاری هرمنوتیک روش‌شناختی غرب با فرهنگ اسلامی ذکر کرد و گفت: عده‌ای در هرمنوتیک روش‌شناختی معتقدند که مؤلف مرده است و بنابراین فقط باید به متن توجه کرد، این در حالی است که هرمنوتیک روش‌شناختی اسلامی مانند یک مثلث است که از متن و مؤلف و مفسر تشکیل شده و توأمان به همه آنها توجه دارد. این موضوع یکی از نکاتی است که اگر به آن توجه نکنیم، در بخش هرمنوتیک روش‌شناختی دچار آسیب می‌شویم.
خسروپناه به عدم سازگاری هرمنوتیک فلسفی با معارف اسلامی اشاره کرد و گفت: آرای هایدگر در هرمنوتیک فلسفی به نوعی نسبی‌گرایی مبتلاست، در حالی که ما در مباحث معرفت‌شناسی اسلامی به شدت با نسبی‌گرایی مخالفیم و معتقد به رئالیسم معرفتی هستیم.
رییس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در پایان تاکید کرد: به هر حال باید به گونه‌ای هرمنوتیک فلسفی را دنبال کنیم که گرفتار آسیب نسبی‌گرایی نشویم.
نظر شما