مفهوم بازار در نظام فکری فریدریش آگوست فون هایک(1992-1899)- برنده جایزه نوبل اقتصاد در سال 1974- نقش درجه اول دارد؛ به طوری که آنرا نه تنها یک نهاد اساسی جوامع مدرن، بلکه عامل اجتناب ناپذیر تمدن بشری به شمار می آورد.
به عقیده هایک علم اقتصاد، امکان تحقق وچگونگی عملکرد نظم گسترده درجوامع مدرن را تبیین می کند و توضیح می دهد که چگونه این نظم خود یک فرآیند جمع آوری ونیزاستفاده از اطلاعات بسیار پراکنده در میان افراد جامعه است. اطلاعاتی که هیچ سازمان برنامه ریزی قادر به شناخت ، تسلط وکنترل آن نیست.
از دیدگاه هایک بازار همانند جامعه انسانی، نهاد خودجوشی است که جریان تحول هزاران ساله ای را پشت سرگذاشته است. بازار به دنبال هزاران سال تجربه انسانها، از طریق آزمون و خطا در زمینه چگونگی تولید مادی، به صورت کارآمدترین شیوه تولیدی درآمده است.
او بازار را نهاد و جریان تلقی می کند و نه مدلی انتزاعی و قیمت ها از دیدگاه او وسایل انتقال اطلاعات اند. قیمت ها در چارچوب نظم خودجوش بازار عمل می کنند که خود در نهایت، مشکل پراکندگی اطلاعات را در جامعه چاره جویی می کند.
قیمت مانند قطب نما، فرد را در تصمیم گیری اقتصادی هدایت می کند: چه کالایی را به چه روشی باید تولید کند؟، چه میزان باید مصرف و چقدر باید پس انداز کند؟ و...هیچ ابزار دیگری چنین کارایی اقتصادی ندارد. برعکس برنامه ریزی متمرکز که چونان بدیلی برای نظام بازار مطرح شد؛ به هیچ وجه نمی تواند کارایی مطلوبی داشته باشد؛ چرا که رفتار و نیازهای مختلف اقتصادی افراد جامعه متضمن میلیون ها اطلاعات گوناگون و پراکنده است به طوری که جمع آوری و طبقه بندی آنها ازعهده هیچ برنامه ریزی برنمی آید.
هایک معتقد است رشد وشکوفایی جامعه وابسته به هیچ اراده ای به تنهایی نیست، بلکه محصول رقابت اراده های بسیار با یکدیگر ونشأت یافته از بسیاری آزمایشها، بسیاری خطاها، بسیاری شکست ها و البته بسیاری کامیابی هاست.
هایک به این دلیل نظم بازار را خود انگیخته می نامد که برخاسته از اراده همگروهها است بی آنکه هیچ کس مدعی شناخت جامع و کامل باشد.این مفهوم نظم خودانگیخته که دراقتصاد هم وجود دارد بنیاد دفاع هایک از بازار آزاد است، زیرا روشن می کند که نیروی میلیون ها انسان درگیر رقابت در پی منافع خویش، چگونه ممکن است به نحوی هماهنگ شود که نه تنها به خود آنان، بلکه به دیگران نیز هم نفع برساند.
وی نظم خودانگیخته بازار را "کاتالاکسی" می نامد و می گوید:" در این نوع نظم افراد جامعه بدون نیاز به فرمان و اطاعت، بعضی قواعد رفتاری را مدنظر قرار می دهند. راز این هماهنگی شگفت انگیز در"جریان آزاد اطلاعات "نهفته است که همه را همزمان و با حداقل هزینه به وسیله قیمت های بازار از وضع عرضه و تقاضا آگاه می سازد."
بازار از دیدگاه هایک، 2 کارکرد بسیار مهم و درعین حال پیوسته دارد: یکی نظام اطلاع رسانی و ایجاد وحدت و انسجام در میان فعالیت های پراکنده اقتصادی و دیگری اسلوب اکتشاف یعنی نظامی برای پیدا کردن بهترین گزینه ها. هر دو کارکرد بازار تنها از طریق فرآیند رقابت امکان پذیر است؛ بنابراین، هر اقدامی در جهت محدود کردن یا از بین بردن رقابت به معنی کاهش یا محو کارایی نظام بازار است.
ادامه دارد .... .
*منابع:
1- موسی غنی نژاد. درباره هایک. نگاه معاصر.چاپ اول.1381 .
2- فریدریش فون هایک. در سنگر آزادی. عزت ا... فولادوند. لوح فکر.چاپ اول.1382 .
3- فریدریش فون هایک. قانون، قانونگذاری وآزادی. مهشید معیری و موسی غنی نژاد. طرح نو. چاپ اول.1380 .
4- میلتون فریدمن. آزادی انتخاب. حسین حکیم زاده جهرمی. نشر فرزان. چاپ اول از ویراسته جدید. 1378
5- آمارتیا سن . توسعه به مثابه آزادی . حسین راغفر. انتشارات کویر.چاپ اول.1381.
6- دکتر محسن رنانی. بازار یا نابازار؟. انتشارات سازمان برنامه و بودجه.چاپ اول.1376.
نظر شما