به گزارش خبرنگار مهر، واژه «صراط» یکی از مهمترین واژگان کانونی در قرآن مجید است. این واژه نقش برجسته‌ای را در نظام اخلاق دینی قرآن ایفا می‌کند. هر خواننده‌ای حتی با یک نگاه سرسری و سطحی، متوجه می‌شود سراسر قرآن کریم با این اندیشه فراگیر شده است.
مراد از تحلیل حوزه‌های معنایی «صراط» در قرآن عبارت از آن است که این واژه کانونی و واژگان کلیدی مرتبط با آن، از چه بار مفهومی و معنایی برخوردار است، لذا براساس روش تجزیه و تحلیل معنایی، دوگانگی بنیادی، واژگان «صراط مستقیم» و «صراط عوج» و کلمات کلیدی و پیرامونی آن ـ که یکی از تقابل‌های بنیادین در بینش قرآنی است ـ مورد مطالعه و تحقیق قرار می‌گیرد.
ماهیت «صراط» و حوزه‌های معنایی آن، در بیان قرآن کریم، تاکنون مورد پژوهش روشمند قرار نگرفته است. به همین منظور در این رساله بدون پرداختن به مباحث کلامی، فقهی و عرفانی کوشیده‌ایم، حوزه‌های معنایی «صراط» را در قرآن کریم تبیین و تشریح کنیم.
سؤال‌های اصلی تحقیق عبارتند از: در قرآن کریم، معنای «صراط» چگونه قابل تحلیل است؟ معنای اوصاف «مستقیم» و «عِوَج» برای «صراط» چیست؟ حوزه‌های معنایی «صراط» چه معنایی را شامل می‌گردد؟ رابطه «صراط» و «سُبُل» در قرآن کریم چگونه قابل تبیین است؟ همچنین فرضیه‌های تحقیق عبارتند از: در قرآن کریم معنای «صراط» به معانی پایه‌ای «عبودیت» و «تبعیت» قابل تحلیل است. معنای اوصاف «مستقیم» و «عوج» به مضاف‌الیه «عبودیت» و «تبعیت» وابسته است؛ این مضاف‌الیه می‌تواند «الله» یا «شیطان» باشد.
بر مبنای فرضیات و سؤال‌های یادشده، پایان‌نامه در سه فصل سامان یافته است: در فصل اوّل، پایگاه نظری تحقیق، اصول روش‌شناسی تجزیه و تحلیل معنایی، نمودار کانون مرکزی «صراط»، معنا و مفهوم صراط در کتب لغت، تفسیر و واژه‌نامه‌های قرآنی، ماهیت صراط مستقیم و صراط عوج مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. تفاوت صراط و سُبُل در این بخش از رساله تبیین شده است. عبودیت و تبعیت الله، به‌عنوان معانی پایه‌ای ماهیت صراط مستقیم و عبودیت و تبعیت شیطان، به‌عنوان معانی پایه‌ای ماهیت صراط عوج، از هم بازشناخته و تشریح شده است.
فصل دوم، به تجزیه و تحلیل عناصر حوزه‌های معنایی واژه «صراط» (صراط مستقیم و صراط عوج) با کاربست اصول روش‌شناسی مطرح شده در فصل نخستین، اختصاص یافته است. در این فصل، کلمات بنیادی و کلیدی واژه صراط مستقیم، همانند: اهتداء، هُدی، رَشَدَ، سبل‌السّلام، سبیل‌الرشاد و... و کلمات اساسی و کلیدی صراط عوج، همانند کِبر (بَغی، بَطَر، عُتّوُ، طغیان...)، کُفر (فسق، فجور، ظلم...) و ضلالت (زیغ، عَمَه، قَسَط، غوایه...) در قرآن مجید مشخّص و طبقه‌بندی می‌شود؛ نوع ارتباط آن‌ها در ساختمان معنایی توصیف و تحلیل می‌شود تا نهایتاً حوزه معنایی «صراط» و عناصر کلیدی آن بازشناخته شود.
در فصل سوم، ویژگی‌ها و اوصاف سالکان صراط مستقیم و سالکان صراط عوج (اصحاب بهشت و اصحاب دوزخ) بررسی و تحلیل شده و مجموعه‌ای از واژگان منتخب در این فصل برای سالکین، از آیات وحی استخراج شده است که در نظریه حوزه‌های معنایی، کلمات هم‌حوزه‌ای نامیده می‌شوند.
یکی از روش‌های نوین در موضوع زبان شناسی قرآن کریم، بهره‌گیری از روش «حوزه معنایی» است. از آنجا که هر واژه بخشی از معنای خود را از واژگان هم حوزه خود می‌گیرد، معنای دقیق یک واژه در قرآن کریم در مجموع نظام واژگان قرآنی آشکار می‌گردد. کاربرد این روش، نقش به سزایی در تبیین معانی واژگان کلیدی قرآن کریم دارد.
کتاب "حوزه‌های معنایی صراط در بیان قرآن کریم" نوشته مهدی شهیدی، به همت انتشارات دانشگاه امام صادق(ع) در زمستان 1390 و به بهای 40000 ریال منتشر شد.
نظر شما