غدیر؛ کلیدی‌ترین مفهوم تاریخ سیاسی اسلام

به نظر می‏رسد ابلاغ رسالت علی (ع) در مراسم حج تنها برای تایید کردن ولایت ایشان نبوده است زیرا اگر تنها مقصود این می بود بارها وبارها توسط رسول اکرم (ص) به آن اشاره شده بود وایشان بارها از علی (ع) به عنوان ولی و وصی بعد از خود یاد کرده‏اند مانند حدیث منزلت که در آن فرمودند «یا علی انت منی بمنزله هارون من موسی».

پس به این ترتیب غدیر را می‏توان روز تحقق ولایت دوازده امام از علی (ع) تا حضرت مهدی (عج) دانست که این مهم با ابلاغ ظاهری ولایت اعلام و با بیعت رسول اکرم (ص) باعلی (ع) برجسته تر می‏گردد.

هنگامی که پیامبر در روز غدیر در سرزمین جحفه علی را به امامت مسلمین برمی‏گزیند 120 نفر از حجاج که از مراسم حج بازگشته بودند با علی (ع) بیعت می کنند. بنا بر اسناد معتبر تاریخی تمام اصحاب رسول خدا (ص) حتی زنان با امیر المومنین بیعت کرده واین انتخاب را پذیرا می‏شوند.

باید گفت واقعه غدیر از جمله اتفاقاتی است که نه تنها در کتابهای شیعی بلکه در بسیاری از کتابهای اهل سنت نیز آورده شده است در بین محدثان و مفسران اهل سنت کسانی چون، ابن خلکان در وفیات الاعیان، ابن ماجه قزوینی در سنن ابن ماجه، ابن خلدون اشبیلی در مقدمه تاریخ ، سعدالدین تفتازانی در شرح المقاصد، ابوالقاسم طبرانی در معجم الکبیر و......پیرامون واقعه غدیر مطالبی را نگاشته اند.

 

پیامبر (ص) در خصوص جانشینی علی (ع) در خطبه غدیر فرمودند:«ای مردم علی را برتر شمارید که او پس از من و هر زن و مردی برترین مردمان است. خداوند به واسطه ما روزی و نعمت نازل کرد و خلق ماندگار شدند. ملعون پروردگار است آنکه منکر این سخنم گردد و با آن سر سازگاری نداشته باشد. بدانید که جبرئیل (ع)از جانب خداوند بلند مرتبت مرا از این امر آگاه ساخت و فرمود هر کس با علی (ع) دشمنی ورزد لعنت و خشم من بر او باد. ای مردم من به آنچه که مامور بودم ادا نمودم و تبلیغ کردم و به سمع همه رساندم. بدانید که خداوند بلند مرتبت فرمود و من هم از جانب حضرت حق می گویم که پیشوای مومنان کسی جز برادرم علی (ع) نیست ولایت و سرپرستی مومنان بعد از من برای احدی جزاو نخواهد بود».

 

ایشان سپس دست علی (ع) را گرفته آن را بالا برده و می فرماید:«من کنت مولاه فهذا علی مولاه».

پیامبر در خطبه فوق علاوه بر اعلام ولایت عمومی و جهانی امیرالمومنین علی (ع) به موارد دیگری هم چون، یاد آوری لیا قتها و ویژگیهای حضرت (ع)، انجام تکمیل دین با ولایت علی (ع)، استفاده از بیعت برای ایجاد وحدت، هشدار به قدرت طلبان فرصت طلب، و از همه مهمتر اشاره به تبلیغ به عنوان ابزار گسترش دهنده معارف نیز اشاره می‏کنند.

اما با وجود آنکه پیامبر تمام تلاش خویش را برای ابلاغ ولایت علی (ع) انجام دادند ولی  پایمالی جبهه حق در عمل برای کسب قدرت و خلافت باعث می‏گردد تا این حق از علی (ع) سلب گردد. با وجود آنکه بسیاری از نویسندگان اهل سنت اعتراف کرده اند که ابابکر، عمر وعثمان در روز غدیر پیش از همه با حضرت دست بیعت دادند اما همین گروه اقدام به برپایی سقیفه می‌کنند.

 

همان طور که ذکر شد اهل سنت بر جانشینی علی (ع) پس از پیامبر معتقد بوده و آن را می پذیرند. اما در این بین هستند عده‏ای که معتقدند مفهوم ولایت که توسط پیامبر (ص) ذکر گردیده به منزله بیعت سیاسی نیست و تنها منظور پیامبر معرفی علی (ع) به عنوان دوست و یاور است. این گروه در ضمن استدلال می کنند که اگر هم در غدیر مسأله جانشینی بعد از پیامبر برای علی (ع) ذکر گردیده بنابر شرایط و مصلحت اندیشی باید خلیفه اول را به جای ایشان پذیرفت زیرا فاصله زیادی بین این دو وجود ندارد.

شاید به تعبیر این گروه فاصله اندکی میان امام علی (ع) ومعاویه باشد اما فاصله امام حسین (ع) و یزید، امام هادی (ع) و متوکل، امام رضا(ع) و مامون به مراتب بیشتر از فاصله معاویه وعلی (ع) است. در حقیقت نهادینه شدن این سنت غلط و پشت پا زدن به بیعت برای جانشینی اولیائی از اولیاء خدا باعث گردید تا خلفای بعدی به راحتی ائمه را از پیش روی خود برداشته و اجازه حاکمیت به آنان ندهند. نکته مهمتر آنکه فراموشی غدیر پس از رحلت پیامبراکرم (ص) موجب آن شد که  خلافت از مرکز رسالت و نبوت دور گردد.