صفات و خصوصیاتی که در قرآن و روایات از چهره واقعی زراندوزان و محتکران ترسیم شده است، در جای خود قابل بحث و تأمل است. گنهکار، خیانتکار، شرور، عصیانگر، فاجر، کافر، ابله، ملعون، بدتر از سارق، منکر خدا، هم ردیف قرار داشتن در جهنم با آدم کشان و شراب خواران و دلالان محبت بین نامحرمان، محارب با خداوند و رسولش(ص)(میزان الحکمة، ج 2، ص 486) و ... همه از صفات و خصوصیاتی است که در روایات در مورد محتکر ذکر شده است.
به راستی مردم و حکومت در برابر این موجود پست و حقیر چه باید بکنند و چگونه از احتکار باید جلوگیری کنند؟
احتکار نه تنها با ایجاد کمبود و بالا رفتن نرخ کالاها در بازار، باعث ایجاد تورم می شود، بلکه نوعی پایمال کردن حق شهروندان و ایجاد ناهنجاری روانی و معنوی آنان نیز می شود. از این رو نه فقط دولت در جلوگیری و کنترل احتکار باید تمام سعی و توان خویش را مبذول دارد، بلکه مردم و به طور خاص کسبه جزء و کل و اصناف و تجار نیز در پیشگیری و کنترل احتکار، نقش بسزایی دارند.
همه اقشار جامعه از تولیدکننده، مصرف کننده، اصناف، بازاریان و عامه مردم گرفته تا دولتمردان، وزرا و همه مسئولان کشوری، کم و زیاد هر کدام نقش مهمی در ارتقا و شکوفایی علمی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و ... دارند. سلامت و سعادت هر جامعه در سایه همکاری آگاهانه و قانونمند آحاد ملت با دولت و تقسیم مناسب و وظایف و عمل به آن امکان پذیر می باشد. پیشگیری و مبارزه با مفاسد و معضلات اجتماعی و اقتصادی، چون احتکار نیز از این قاعده مستثنا نیست.
امام علی(ع) در بخشی از نامه خویش به مالک اشتر، نقش عموم مردم و هر یک از اصناف و کارگزاران حکومتی را بیان نموده و بر اهمیت و لاینفک بودن تعاون و همکاری همه اقشار ملت با یکدیگرو با حکومت، در اصطلاح جامعه تأکید نموده می فرمایند: «ای مالک بدان! مردم از گروه های گوناگونی می باشند که اصطلاح هر یک جز با دیگری امکان ندارد و هیچ یک از گروه ها از گروه دیگر بی نیاز نیست. آن قشرها، لشکریان خدا و نویسندگان عمومی و خصوصی، قضات دادگستر، کارگزاران عدل و نظم اجتماعی، جزیه دهندگان، پرداخت کنندگان مالیات، تجار و بازرگانان، صاحبان صنعت و پیشه وران و نیز طبقه پائین جامعه، یعنی نیازمندان و مستمندان می باشند، که برای هر یک خداوند سهمی مقرر داشته و مقدار واجب آنرا در قرآن یا سنت پیامبر(ص) تعیین کرده که پیمانی از طرف خداست و نگهداری آن بر ما لازم است. پس سپاهیان به فرمان خدا، پناهگاه استوار رعیت و زینت و وقار زمامداران، شکوه دین و راه های تحقق امنیت کشورند. امور مردم جز با سپاهیان استوار نگردد و پایداری سپاهیان جز به خراج و مالیات رعیت انجام نمی شود که با آن برای جهاد با دشمن تقویت گردند و برای اصلاح امور خویش به آن تکیه کنند و نیازمندیهای خود را برطرف سازند.»
آن حضرت در ادامه می فرمایند: «سپس سپاهیان و مردم، جز با گروه سوم نمی توانند پایدار باشند و آن قضات و کارگزاران دولت و نویسندگان حکومتند که قراردادها و معاملات را استوار می کنند و آنچه به سود مسلمانان است فراهم می آورند و در کارهای عمومی و خصوصی مورد اعتمادند و گروه های یاد شده، بدون بازرگانان و صاحبان صنایع نمی توانند دوام بیاورند؛ زیرا آنان وسایل زندگی را فراهم می آورند و در بازارها عرضه می کنند و بسیاری از وسایل زندگی را با دست می سازند که از توان دیگران خارج است. قشر دیگر، طبقه پائین از نیازمندان و مستمندانند که باید به آنها بخشش و یاری کرد. برای تمام اقشار گوناگون یاد شده، در پیشگاه خدا گشایشی است و همه آنان به مقداری که امورشان اصلاح شود بر زمامدار، حقی مشخص دارند و زمامدار از آنچه خدا بر او واجب کرده است، نمی تواند موفق باشد، جز آنکه تلاش فراوان نمایند و از خدا یاری بطلبد و خود را برای انجام حق آماده سازد و در همه کارها، آسان باشد یا دشوار شکیبایی ورزد.»(نهج البلاغه، ترجمه دشتی، ص 573 ـ 575)
کوتاه سخن اینکه، در مورد نوع اقدامات پیشگیرانه ای که در مقابله با احتکار صورت می گیرد، باید به این مسأله توجه نمود که برخی از این اقدامات پیشگیرانه مربوط به عموم مردم، اعم از مصرف کننده و توزیع و تولیدکننده می باشد، مانند: مدیریت مصرف بهینه و دوری از اسراف و تبذیر، یا ترویج فرهنگ عدل و انصاف و رعایت حقوق مصرف کنندگان از سوی تولید و توزیع کنندگان و برخی اقدامات نیز مختص به دولت می باشد، مانند اجبار بر فروش و مجازات محتکر.
ذکر این نکته حائز اهمیت است که برای پیشگیری و مقابله با هر معضل و مشکلی پس از شناخت آن، ابتدا باید علل و عواملی را که باعث به وجود آمدن آن مشکل شده اند، کشف کرد و مورد تحلیل و کاوش قرار داد. سپس راهکارهای مبارزه با آن را جستجو و بررسی کرد. تشخیص این امر برعهده علما و دانشمندان و متخصصان علم اقتصاد و علوم اجتماعی است.
نظر شما