تعزیه ناب ترین هنر ایرانی برای انعکاس واقعه عاشور/مراسم های گلستان در محرم

در تعزیه روز عاشورا در یکی از میادین بزرگ شهر و یا روستا مردم گرد می آمدند و تعزیه خوانان به دو گروه اتقیا و اشقیا تقسیم می شدند و حوادث روز عاشورا را بازخوانی می کردند.

 

درویش نیز با لباسی یک دست سفید پس از شهادت امام حسین وارد صحنه می شد و به ذکر مصیبت می پرداخت، مردم در کاسه پر از آب او سکه نذری می انداختند. 

 

علاوه بر تعزیه خوانی، روضه خوانی، چهل منبر، نذورات، علم بندان، دسته چوبی و ... از  دیگر آیین های سنتی و سنت های دیرینه گلستانیها در ماه محرم است که بسیاری از این آداب ها همچنان پا برجا مانده اند.

 

 

مراسم ماه محرم در واقع بازسازی و یادآوری واقعه خونین کربلاست و پرشورترین این ایام از یکم تا دهم محرم به ویژه در روز نهم و دهم این ماه و اربعین امام حسین(ع) و یارانش است که در این ایام با برگزاری مراسم سینه زنی و زنجیرزنی، علم گردانی و تعزیه خوانی، واقعه خونین کربلا را در اذهان متبادر می کنند.

 

در این ایام در همه شهرها و روستاهای گلستان در غم و ماتم فرو رفته و اقشار جامعه با پوشیدن لباس مشکی و آویز کردن پرچم سیاه برسر درب خانه و مکان کسب تجاری، سردرب مساجد و حسینیه ها خود را در ایام سوگواری سهیم می دانند.

 

روضه خوانی:  تکایای موجود در محلات قدیمی و بازارهای شهرها قدیمی به ویژه در گرگان نشان از آن دارد که معمولاً در هر محله ای یک تکیه وجود دارد و عزاداران شب ها در تکیه گرد هم جمع می شوند و به عزاداری می پردازند. هم چنین برخی از ساکنان هر محله مبنر کوچک دو پله ای در خانه دارند که در طول دهه و روز اربعین، در بزرگ ترین اتاق منزل قرار می دهند تا با واعظی که از قبل از فرارسیدن محرم با او هماهنگ کرده اند بیاید و پس از سخنرانی به ذکر مصایب امام حسین و یارانش بپردازند.

 

در این مراسم عمدتاً زنان محل حضور می یابند و زنانه است، اما در روستاها روضه خوانی های خانگی توسط افراد متمول روستا دایر می گردد و در نوبت صبح و و یا عصر پیش از نماز مغرب و عشاء است، ساکنان این استان بر این باورندکه روضه خوانی در منازل موجب برکت مال و نزول نعمت می شود به همین دلیل افرادی که نذر روضه خوانی دارند اقدام به این کار می کنند و واعظ را به خانه دعوت می کنند تا ازاول تا دهم محرم روضه درمنزل ایشان دایر شود.

 

نذورات ماه محرم: نذر کردن در استان گلستان اشکال گوناگون دارد: نذر قربانی کردن گوسفند هنگام ورود علم، نذر قربانی کردن گوسفند در روز عاشورا و تحویل به مسجد و یا تکیه محل جهت استفاده در غذای حسینی، دخیل شدن در خرج و مخارج ایام محرم به صورت پول نقد یا جنسی که متداول ترین آن برنج و گوشت است.

 

 

 برخی افراد ابتدا نذر می کنند تا حاجت شان برآورده شود و بعضی بعد از برآورده شدن حاجت شان نذر می کنند، بعضی نیز در روز هفتم ماه محرم هنگام بستن علم نیت می کنند و روسری دور علم می پیچند و اسفند دود می کنند و از خدای خویش طلب مغفرت می کنند. این گونه نذورات در اعتقادات آن ها نقش به سزایی دارد و معتقدند که در این ایام حاجت شان بیشتر و زودتر نسبت به ایام برآورده می شود.

 

مراسم علم بندان:  یکی از نشانه های مهم کربلا، علم و یا طوق است که مردم گلستان در عصر روز پنجم محرم مراسم علم یا طوق بندان را اجرا می کنند، دسته های عزاداری- که هر مسجد، هیئت و دسته ای برای خود یک علم دارد- علم را در خیابان ها و کوچه های اطراف می گردانند.

 

هنگام شکل گیری دسته ها، ابتدا علم و پرچم ها را پیشاپیش دسته به حرکت درمی آورند و پشت سر آنان سینه زنان به صورت دایره وار به حرکت خود ادامه می دهند و پشت سر مردان، زنان وکودکان حرکت می کنند و اشعاری که از سوی مرثیه خوانان خوانده می شود به طور همصدا می خوانند.

 

دسته به هر خانه ای که می رسند اگر اهالی آن خانه نذری داشته باشند دستمال، روسری و یا شالی به علم می بندند و اسفند دود می کنند که به این کار علم بندان می گویند. هم چنین برخی از خانواده ها اگر نذر داشته باشند، به هنگام ورود علم گوسفند قربانی می کنند.

 

روز تاسوعا:  دسته های عزاداری در عصر روز تاسوعا مهیا می شوند و در خیابان ها و کوچه ها به ویژه به زنجیرزنی می پردازند. سپس مراسم پامنبری آغاز می شود و تا نماز مغرب و عشاء ادامه دارد. در مراسم مذکور که تنها در محلات قدیمی گرگان برگزار می شود خانه های گرگانی منبر خود را بیرون از درب منزل قرار می دهند. تا هرکسی نذری دارد شمعی روشن کند و بر روی آن قرار دهد. گرگانی ها اعتقاد دارند اگر کسی شمع روشن کند و بر روی چهل منبر بگذارد حاجتش برآورده می شود، هم چنین پختنی ویژه روز تاسوعا قورمه سبزی است.

 

حلیم پزان

 

پخت حلیم نیز در عصر تاسوعا توسط زنان انجام می شود و پس از آماده شدن حلیم را تقسیم می کنند. گفتنی است عزاداران به سر دیگ حلیم یک دیگر می روند و اندکی ان را هم می زنند و پای دیگ شمعی برمی افروزند تا حاجت شان برآورده شود.

 

 

روز عاشورا: مردم شب پیش از عاشورا تا صبح در مساجد و تکایا بسر می برنند و به یاد شب وداع امام حسین با یارانش تا پاسی از شب به عزاداری و قرآن خوانی مشغولند، صبح این روز پیش از نماز صبح و برآمدن خورشید، مردمی که در مسجد هستند همراه با علم مسجد و یا تکیه به خیابان ها و کوچه ها روانه می شوند. زنان نیز از خانه به این دسته ملحق می شوند و این بیت را با حزن و اندوه و سینه زنان اعم از زن و مرد می خوانند: ای صبح روسیاه به چه روی می شود سپید  - امروز حسین تشنه لب می شود شهید. 

 

هرچه به وقت اذان صبح نزدیک می شوند دسته سینه زنی آرام آرام به مسجد برمی گردد تا نماز صبح را به جماعت اقامه کنند، پس از آن، در مسجد و یا تکیه به عزاداران صبحانه می دهند و حدود ساعت 8 صبح دوباره عزاداران در مسجد دور هم گرد می آیند و دسته زنجیرزنی تشکیل می شود. این دسته به همراه دیگر عزادارانی که آن ها را همراهی می کنند به منزل چند تن از اهالی می روند که سفره پذیرایی از عزاداران حسینی را از قبل مهیا کرده اند. شیربرنج تنها غذایی است که عزاداران در چنین مراسمی نوش جان می کنند.

 

سپس دسته به زیارت اهل قبور و درگذشتگان می روند، نماز ظهر عاشورا مراسم باشکوهی است که هر شهر و روستایی اقامه می شود، در عصر روز عاشورا گروه تعزیه خوانی به اجرای تعزیه روز عاشورا می پردازند.

 

شام غریبان آخرین مراسم دهه محرم محسوب می شود که با اقامه نماز مغرب و عشا آغاز می شود. پس از آن، دسته سینه زنی حرکت خود را شروع می کنند و با رفتن به محلات و کوچه های مختلف شهر و روستا با حضرت زینب(ع) و کاروان کربلا همراهی و همدلی می کنند و از مردم کوفه تبری می جویند.