یلدای ایرانی را چگونه احیا کنیم

خبرگزاری مهر- گروه اجتماعی: شب یَلدا یا شب چلّه بلندترین شب سال در نیم‌کرهٔ شمالی زمین است. این شب به زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دی (نخستین روز زمستان) اطلاق می‌شود.

ایرانیان نزدیک به چند هزار سال است که شب یلدا را تا سپیده دم بیدار می‌ماندند و در کنار یکدیگر خود را با روایت، داستان، خاطره، کتاب خوانی، فال حافظ و خوردن تنقلات و شیرینی خود را سرگرم می کردند تا اندوه غیبت خورشید و تاریکی و سردی روحیهٔ آنان را تضعیف نکند. حتی آمده است ایرانیان باستان در این شب گرد هیزم و آتش جمع می شدند و میوه های انبار شده را بیرون آورده و با هم می خوردند و تا صبح بیدار می ماندند تا سپیده دم را مشاهده کنند.

آیین شب یلدا یا شب چله، خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار و شیرینی و میوه‌های گوناگون است که همه جنبهٔ نمادی دارند و نشانهٔ برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی است. ایرانیان قدیم می گفتند این میوه‌ها که اغلب دانه‌های زیادی دارند، نوعی جادوی سرایتی محسوب می‌شود که انسان‌ها با توسل به برکت‌خیزی و پردانه بودن آنها، خودشان را مانند آنها برکت‌آور می‌کردند. به عنوان مثال انار و هندوانه با رنگ سرخشان نمایندگانی از خورشید در شب به‌شمار می رفتند و حاضران با انتخاب و شکستن گردو از روی پوکی و یا پُری آن، آینده‌گویی می‌کردند و بعد فال حافظ می گرفتند. 

کمرنگ شدن یلدای ایرانی

هر چند این سنت دیرینه در دهه 50 و 60 هم به قوت خود باقی ماند ولی به گفته کارشناسان در دهه 80 سنتهایی مانند شب یلدا، نوروز و...آرام آرام در حال کمرنگ شدن است. 

دکتر اصغر مهاجری استالد دانشگاه و جامعه شناس در گفتگو با خبرنگار مهر می گوید: سنتهای قدیمی در حالی می تواند پایدار باشد که با تغییرات جامعه همزمان و همسان شود و به نوعی خود را به روز کند. البته این مهم بر دوش دولتها و نهادهای فرهنگی سوار است. ولی امروز شاهد آن هستیم که به دلیل بی توجهی به سنتها آرام آرام یلدای ایرانی از خانه ها خداحافظی می کند. چرا که دیگر آپارتمانهای کوچک 50 متری توان برگزاری چنین مراسمهایی را ندارد. نه از حیاط و حوض و حال و پذیرایی خبری است و نه از دیوارهای زخیم که مانع آزار همسایگان باشد. 

البته گفته های این استاد دانشگاه را باید به گرانی موجود در بازار هم اضافه کرد چرا که حتی اگر خانه صد متری هم داشته باشیم با این قیمتها کمتر کسی جرات برگزاری شب یلدای اصیل ایرانی را دارد! 

سفره 200 هزار تومانی شب یلدا

به گزارش خبرنگار مهر، با یک گشت و گذار در بازار میوه و آجیل شب یلدا می توان قیمتها را کم و بیش برای هر شهروند طبقه متوسط محاسبه کرد. از تخمه محمودی، کدو وآفتابگردان تا آجیل شیرین مغز مخلوط  36هزار تومانی و بادام هندی 44 هزار تومانی. البته قیمت ماهی شب یلدا هم برای خود برو وبیایی دارد از ماهی قزل‌آلا  9 هزار و 500 تا 12 هزار تومانی تا ماهی‌شیر 17 هزار تومانی که البته این قیمتها تنها بخشی از هزینه های این شب است.

 تنقلات و میوه شب یلدا

بر اساس این گزارش، با توجه به قیمتهای بازار شب یلدا و تورم موجود در بازار اگر بخواهیم برای هر شهروند تهرانی به مقدار مصرف این شب غذا، میوه، آجیل و شیرینی را به حد متوسط (نه گران و نه ارزان) محاسبه کنیم به قیمت 30 تا 50 هزار تومان می رسیم که برای یک خانواده 4 نفره در مجموع شب یلدای ایرانی حدود 200 هزار تومان هزینه خواهد داشت مگر اینکه تنها با یک هنوانه چند هزار تومانی و سبزی پلو با کوکو سر و ته قضیه را هم آوریم.

یلدای دسته جمعی راهکار احیای سنت ایرانیان

اما چگونه می توان با توجه به گرانیها، کوچک بودن آپارتمانها و یکه تازی تلویزیون برای سرگرم کردن مردم، سنتهای دیرینه و خوب ایرانیان را احیا کرد. پاسخ این سوال را اصغر مهاجری اینگونه می دهد: باید سنت گذشته را به روز کرد و یلدا را به کوچه و خیابانها کشاند. 

این جامعه شناس می گوید: NGO ها نقش بسیار موثری در برگزاری اینگونه مراسم ها دارند. به عنوان نمونه بیش از 370 محله تهران که دارای سرای محله هم هستند چقدر می توانند موثر باشند. یا استفاده از ظرفیتها تمامی تالارها و مرکزهمایشهای شهر در برگزاری این مراسم ضروری است. 

یلدا می تواند موجب همبستگی دولت و مردم شود

اصغر مهاجری با تاکید بر برگزاری یلداهای گروهی و دست جمعی گفت: برای گفته های خودم دلیل دارم و حتی تحقیقات و مطالعات خوبی هم انجام شده است و چند نمونه هم کار را عملی کردیم. به اعتقاد من مدیران فرهنگی و دولت باید با تقویت و حمایت از NGO ها در احیای سنتهای کهن و تاثیر گذار وارد میدان شوند. احیای سنت نوروز و یلدا در تخلیه هیجانات جامعه، ایجاد نشاط اجتماعی و ایجاد همبستگی دولت و مردم بسیار تاثیر گذار است. 

این استاد دانشگاه می گوید: باید شهر را یلدایی کنیم. البته برگزاری برخی جشنهای شب یلدا که به صورت نمادین در تهران برگزار می شود صحیح نیست چون تنها مثلا یکهزار نفر از جمعیت میلیونی شهر شرکت می کنند و این صحیح نیست. باید نگاه شهر، جامعه، دولت و مدیریت شهری به یلدا تغییر کند. از شب یلدای ایرانی آنقدر می توان استفاده های خوب کرد که گفتنش یک کتاب هفتاد من می خواهد. ولی اگر دولت و مسئولان فرهنگی همراهی نکنند این کار عملی نیست.

 ---------------------

گزارش از سید هادی کسایی زاده