فلسفه خوردنیها و اصطلاحات شب یلدا

به گزارش خبرنگار مهر، استاد ابوالقاسم فقیری پنجشنبه شب در سمینار جشن شب یلدا در خبرگزاری مهر که با همکاری انجمن دوستداران میراث فرهنگی استان فارس برگزار شد، افزود: واژه یلدا واژه سریانی به معنی میلاد است و در اصل یلدا را تولد مهر و یا میترا می دانند.

وی در خصوص آداب و رسوم شب یلدا در شهر شیراز یادآور شد: شیرازی ها به شب یلدا شب چله می گویند و در این شب مراسم خاص دارند.

این نویسنده شیرازی تصریح کرد: مردم شیراز زمستان را به چله بزرگ، چله کوچک و چله پیرزن تقسیم می کنند و چهار روز آخر چله بزرگ و چهار روز اول چله کوچک را چهار چهار می گویند.

فقیری در ادامه سخنان خود افزود: در این شب ارده شیره، ارده و خرما، خرما، خرما و کنجد، پشمک صرف می شود و شام شب یلدا نیز هویج پلو است.

وی ادامه داد: آجیل شیرین که بیشتر از چیزهای شیرین شروع می شود شامل انجیر کشمش و خرک است.

این نویسنده تصریح کرد: میوه های این شب نیز شامل هندوانه و خربزه است که در شیراز گفته می شود که "شاه انگور است و سلطان خربزه".

فقیری یادآور شد: همه ایرانیان به خوردن هندوانه اعتقاد دارند، هندوانه خنک است و البته این حرف هایی که از گذشته آمده 100 درصد بیهوده نیست و اگر دنبال شود در برخی از جاها به نتیجه می رسید.

وی با اشاره به اینکه هندوانه در فرهنگ ایرانیان در مباحث مختلف به کار رفته است، گفت: هندوانه های مختلفی در گذشته وجود داشت که در این میان باید به هندوانه نباتی، تو زرد و...  اشاره کرد.

این نویسنده و پژوهشگر افزود: امروز گفته می شود که یک نفر تو زرد از آب در آمده و به گفته برخی بر روی هندوانه پلینگ می زدند و می گفتند که "هندوانه پلنگ آمده" به معنی اینکه رسیده است.

فقیری ادامه داد: "هندوانه گذاشته زیر بغلش" از دیگر ضرب المثل های ایرانیان است به معنی اینکه کسی را مشتاق به کاری کرده اند و یا اینکه "مثل هندوانه سر بسته است" که این ضرب المثل برای ازدواج گفته می شود.

وی با بیان اینکه هندوانه در پزشکی نیز به کار می رود، یادآور شد: هندوانه از سالم ترین میوه ها است که عطش و فشار خون را برطرف می کند و پزشکان به خصوص ابن سینا در معالجه بیماری های مختلف از هندوانه استفاده می کرده اند.

شاعر و نویسنده شیرازی در ادامه سخنان خود با اشاره به اینکه در شب یلدا مراسمات مختلفی در جمع های خانوادگی اجرا می شود، گفت: واگوشک، متلک پرانی، ترانه های محلی و فال کلوک از جمله این سنت ها است.

فقیری تصریح کرد: در شب چله یک تفعل به دیوان حافظ زده می شود و با بیان اینکه "ای حافظ شیرازی تو کاشف هر رازی تو را به شاخه نباتت قسم که بگویی نیت من خیر است انشا الله و یا خیر".

وی یادآور شد: برنامه بعد شاهنامه خوانی است که هنوز هم در عشایر و روستاها این مراسم وجود دارد و سپس افراد خوش صحبت هستند که شروع به گفتن قصه های کوتاه طنز می کنند.

 فقیری در ادامه سخنان خود با بیان اینکه یکی از سنت های این شب جمع شدن خانواده ها در کنار یکدیگر است، گفت: هنگام تحویل نوروز هر خانواده ای سر سفره خودش است ولی شب یلدا چنین نیست بلکه خانواده ها به دیدار هم می روند.

وی یادآور شد: آن زمان که مردم شیراز حوصله بیشتری داشتند و پای رسانه ها به خانه های مردم کشیده نشده بود متلک باعث خنده خانواده ها بود که پشت هر کدام یک طنز نیز وجود داشت.

فقیری در خصوص یکی دیگر از غذاهای اصلی شیراز یادآور شد: در شیراز به آبگوشت می گوییم "یخنی"، از طرفی یخنی در شیراز درست می شود که نام آن عروس و داماد به معنی نخود و لوبیا است اما جوانان امروز از این موارد خبر ندارند و خانواده های نیز کمتر اطلاع رسانی می کنند.

وی ادامه داد: از دیگر غذاها چنگال و آب پیازک است.