به گزارش خبرنگار مهر، تالاب بختگان در شهرستان نی ریز فارس ازجمله تالابهای مهمی و بین المللی کشور محسوب می شود که طی چند سال گذشته با خشکی مطلق مواجه شده است.
اهمیت تالاب و تاثیراتی که بختگان بر اکوسیستم پیرامون خود دارد، همواره یکی از نگرانیهای کارشناسان از خشکی چند سال اخیر تالاب به شمار می رفت.
خبرگزاری مهردر شیراز با برگزاری میزگردی برای بررسی راهکارهای احیای تالاب بختگان سعی کرد تا به راه حلی کاربردی برای احیای این تالاب دست پیدا کند.
در این میزگرد مدیر کل محیط زیست فارس، علمدار علمداری کارشناس در حوزه محیط زیست،عضو هیئت مدیره و مشاور مدیر عامل آب منطقه ای فارس، معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای فارس و فرماندار شهرستان خرامه و معاون محیط زیست فارس حضور یافته و راهکارهای احیای تالاب را بررسی کردند.
در این میزگرد آنچه بیشتر بر آن تاکید شد لزوم ساماندهی کشاورزی بی رویه در بالادست تالاب برای تامین آب بیشتر برای بختگان و همچنین در اولویت قرار گیری حقابه تالاب بود.
به بیان دیگر می توان گفت که تلاشهایی که برای کشت روزافزون گندم و کیفیت بالای آن انجام شد بهایش را تالاب بختگان و خشکی مطلق تالاب داد که در ادامه مورد بررسی علمی قرار می گیرد.
مهر: در ابتدای امر باید شرایط حاکم بر تالاب بختگان و تاثیرگذاری آن بر اکوسیستم منطقه و همچنین استان فارس را بررسی کرد.
*علمدار علمداری کارشناس محیط زیست: تالابها به منزله یک زیست بوم آبی هستند و باید در نظر داشت در مقایسه با سدسازی، تالابها چندین برابر سدها مزایای پایدار دارند.
تالاب بختگان در زمان آبداری به لحاظ وسعت سومین تالاب داخلی کشور و به لحاظ زیستگاه جانوری، یکی از قطبهای پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی بوده به گونه ای که در مقاطعی 100 هزار قطعه پرنده در تالاب شمارش میشد.
حیات طبیعی این تالاب تاثیر عمیقی در منطقه دارد، به بیان دیگر فاصله نی ریز تا کویر سیرجان 30کیلومتر است و نقش اثرگذاری اکولوژیکی و اقلیمی تالاب در منطقه مانند یک سپر حفاظتی برای جلوگیری از پیشرفت کویر به مرکز استان است.
وقتی که تالاب خشک شود یعنی خطر نفوذ کویر به داخل استان به وجود می آید. پایداری درختان انجیراستهبان(انجیرستانهای شهرستان استهبان بزرگترین انجیرستان جهان به شمار می رود) به اتکای رطوبتی است که تالاب در منطقه در ایام تابستان ایجاد کرده و خشکی تالاب تاثیر منفی بر انجیرستانها دارد.
با خشک شدن تالاب بختگان،"آتش باد" به سرشاخه های انجیرها اصابت می کند و سبب خشک شدن و یا کم بازدهی انجیرها می شود. با خشک شدن تالابها تمام مزایای اکولوژیکی آنها نیز از بین می رود و از همه مهمتر پدیده ریزگردهاست که با خشک شدن تالابها ریزگردها همراه با آلاینده ها امکان پیشروی و توسعه برای آنها فراهم می شود.
خودسوزی تالابها نیز پدیده دیگری از خشکی تالابها محسوب می شود. در دهه 40 آورد رودخانه کر در محل ورود به تالاب بختگان به عدد سه میلیارد متر مکعب نیز رسید و این نشان می دهد که اتکای بختگان به سیلابها و جریانات پایه بوده است.
طبیعی است که وقتی سددرودزن ساخته شد برای 43 هزار هکتار زمین پیش بینی شد اما زمانیکه 130 الی 140هزار هکتار زمین به زیر کشت می رود این امر نشانه توسعه ناپایدار است.
طی این مدت هرچه در توان بود سطح زیر کشت افزایش یافت و این رشد هیچگونه ملاحظه ای نکرد که یک موجود زنده ای به نام تالاب نیز وجود دارد و این موجود در تقسیم آب و "سهم بر آب" همیشه نادیده گرفته شده است.
اگر 25 سال پیش حقابه لحاظ میشد و سهم تالاب را جدا می گذاشتند اکنون ناچار نبودیم حقابه بیشتری به تالاب بدهیم.
-راهکارهای عملیاتی احیاء تالاب را در چه بخشهایی می توان بررسی کرد؟
*حسینعلی ابراهیمی کارنامی مدیر کل محیط زیست استان فارس: متاسفانه حقابه برهای نوظهوری در این مابین وجود دارند، مثل تامین آب شرب که یکی از آنها آب شرب کلانشهر شیراز است و احتمالا یکی از شهرکهای جدید التاسیس حوالی زرقان نیز قرار است در این موضوع قرار گیرد.
حقابه تالاب بختگان ضرورتی بدیهی است که باید تخصیص یابد و این امر در نامه معاون وزیر نیرو در خصوص نیازهای زیست محیطی در مورخ 16 دی ماه سال 90 مطرح شده است. طبق این نامه بعد از تخصیص آب برای شرب، تامین حقابه برای این تالاب در اولویت آمده است و سئوال اینجاست که چرا در فارس این امر محقق نمی شود.
مطالبه جدی ما این است که حقابه بختگان رهاسازی شود که البته در فروردین ماه امسال 40 میلیون مترمکعب رهاسازی شد و همان موقع هم موضوعی که مطرح شد این بود که آب را از سد یا در ورودی تالاب به محیط زیست تحویل دهند.
نکته دیگر در حوزه کشاورزی و تغییر الگوی کشت است که باید به صورت جدی پیگیری شود. زمانی آب برای 43 هزار هکتار پیش بینی شده بود و اکنون نیز باید همان آب را اختصاص دهند و در عین حال باید مدیریت صحیح آب و توسعه کشت دیم نیز مدنظر قرار گیرد.
در شهرستان خرامه بحثی که اخیرا مطرح شده این است که شلتوک کاری توسعه یابد، حال سئوال اینجاست آیا آبهای زیرزمینی آنقدر مانده که برای نسل حاضر پاسخگو باشد. همه باید در خصوص تالاب احساس تکلیف کنیم،اثرات خشکی تالاب اکنون نیز قابل مشاهده است و با ادامه این روند خود تالابها به کانونهای ایجاد ریزگردها تبدیل می شوند.
کرامت کرمی مقدم عضو هیئت مدیره و مشاور مدیر عامل آب منطقه ای فارس در امور بهره برداری: ضرورت تامین آب و حقابه برای تالاب بختگان امری بدیهی و قابل قبول است. بحث تقابل توسعه و محیط های طبیعی موضوعی است که در دنیا به عنوان یک چالش وجود داشته است.
از سویی افزایش جمعیت و نیاز بشر موضوعی است که وجود دارد و اعتقاد داریم که باید طوری مدیریت کنیم که زیانهای ناشی از دست اندازیها به اکوسیتم را به حداقل برسانیم اما اینکه بگوییم توسعه انجام نشود امری نشدنی است، کانون جمعیتی شیراز به آب شرب نیاز دارد و منبع آن همین سهمی است که از سد برداشت می شود،سالیانه 60میلیون متر مکعب برای این موضوع از حوزه کر انتقال می یابد که فقط 20درصد از نیاز را تامین می کند و 80درصد مابقی نیز از آبهای زیرزمینی تخصیص می شود.
تخصیص آب با وزارت نیرواست و برای تخصیص چهار تعریف کشاورزی، صنعت، شرب و محیط زیست وجود دارد که آب برای این چهار تعریف تقسیم شود.
ازسال 76 کشور به سمت فرآیند مطالعه ایجاد سازه های آبی حرکت کرد، آن موقع همین زمزمه ها شروع شد که با ایجاد موانع سازه ای آبی که انتهای آن به یک اکوسیستم ختم می شود این اقدام دست اندازی محسوب می شود و در آینده مشکل ایجاد می کند.
ابتدا چنین تقابلهایی وجود داشت که سدسازی باعث خشک شدن فلان منطقه شده است و فرآیند این مسائل به یک منطق رسید که نمی توان سد احداث نکرد و به توسعه نیز بی توجهی کرد. تا قبل از این سالها بحث ارزیابی زیست محیطی ایجاد این سازه ها صورت نمی گرفت ولی از آن سال به بعد اهمیت تالابها مورد توجه وزارت نیرو قرار گرفت و ایجاد سازه های آبی در کنار مطالعه و ارزیابی اثرات آن بر محیط زیست انجام می شد.
از سال 76 تاکنون تمام فرآیندهای گزارشات زیست محیطی دارند.تقابلی که در فارس بود نیز در در مورد سدهایی بود که ساخته شده بودند مثلا اینکه سد سیوند و ملاصدرا باعث خشکی تالاب شده اند و اولین دفاع ما نیز این بود که خشکی تالاب منحصرا مربوط به ایجاد این سازه ها نیست و بیشتر مربوط به پدیده خشکسالی است. در طول سالهای 40 تا 42 که سد درودزن وجود نداشت دریاچه نیز خشک شده بود.
موضوع دوم بحثهای حاشیه ای بود مبنی بر رشد و توسعه ناموزون بخش کشاورزی. استان فارس تامین کننده بخش عمده ای از غله و همچنین گندم کشور بود از سوی دیگر طراحی درودزن برای 42هزار هکتار زمین کشاورزی بود که اکنون به 110هزار هکتار کشت رسیده و این سئوال باید مطرح شود که این اتفاقات به ازای چه بهایی بوده است.
جهادکشاورزی برای کاهش مصرف آب طرحهای مختلفی را اجرا کرد اما پدیده هایی مانند چند کشتی با مصرفهای غیراستاندارد آب و همچنین پدیده مهاجرت به شهرها و تامین آب شرب زیادتر برای افراد اضافه شده به شهرها مسائل تخصیص آب را تشکیل می دهند و اینگونه است که توسعه ناپایدار خودش را به این شکل نشان می دهد.
کارنامی مدیرکل محیط زیست فارس: حقابه زیست محیطی جزو تعهدات امور آب است اما محیط زیست در این خصوص در اولویت قرار نمی گیرد.
|
سد درودزن ابتدا برای 43 هزار هکتار کشت، پیش بینی شده بود اما اکنون سطح زیر کشت به 130 هزار هکتار رسیده است. |
آب شرب 60 میلیون متر مکعبی و یک جمعیت 800 هزار نفری زمانی که در قیاس با محیط زیست تک و تنها قرار می گیرند مسلم است که استفاده از حقابه به محیط زیست نمی رسد.
برای تخصیص آب محیط زیست نباید به هیچ جلسه ای ارجاع داده شود. سئوال ما اینجاست که اگر آب پشت سد درودزن نبود اکنون جایگاه آن کجا بود.
کشاورزان در حال حاضر بدون برنامه ریزی ما در حال برداشت از آب هستند و برخوردهای ما نیز بازدارنده نیست.
حسین صالح جهرمی معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای فارس: در ابتدای امر باید این موضوع را انتخاب کنیم که یا می خواهیم معیشت مردم را حل کنیم و یا اینکه مشکل اکوسیستمی به نام بختگان را می خواهیم حل کنیم.
ما در سال 80 در حوزه حد فاصل سد دوردزن تا دریاچه بختگان 20هزار هکتار کشت گندم داشتیم و همیشه نسبت کشتها نیز دو به یک زرقان و خرامه بوده است. یعنی هفت هزار هکتار در حوزه خرامه و 13 هزار هکتار در حوزه زرقان است.
در رهگذر محدودیتهای منابع ناشی از پنج شش سال خشکسالی، امروز به اینجا رسیده ایم که همه نگران بختگان هستیم. بر اساس آمار اولیه از میزان کشت صورت گرفته، مشخص شد حوزه زرقان 22 الی 23 هزار هکتار کشت دارد و رئیس جهادکشاورزی خرامه نیز پیش بینی 24 هزار هکتار کشت کرده یعنی مساحت هفت هزار هکتار زمانهای گذشته در حوزه خرامه به 20هزار هکتار رسیده است.
از سوی دیگر امسال قبل از تاریخ 20 آبان ماه بارندگی صورت گرفت همچنین هوا نیز خنک بود و تبخیر آب نیز نداشتیم و بر این اساس آب را رها کردیم اما هرچه آب رهاسازی می شد هنوز تمام اراضی سیراب نشده و این امر نشان دهنده میزان بسیار زیاد کشت است.
همچنین باید در نظر داشت بارندگیهای اخیر نباید ما را فریب دهد، در شیراز 253 میلیمتر بارندگی داشتیم اما در نی ریز 47 میلیمتر رخ داده این یعنی اینکه خشکسالی در شرق و جنوب فارس ادامه دارد.
از سوی دیگر زمینهای زیر کشتی که باید آبرسانی در این حوزه برای آنها صورت گیرد(زرقان، خرامه و...) که آمار آن در بالا ذکر شد مجموعا حدود 75هزار هکتار است و با برآورد اینکه نیاز آبی گندم هشت هزار مترمکعب در هکتار است، نیاز آبی این اراضی حدود 560میلیون مترمکعب آب برآورد می شود.
در این خصوص باید گفت از مجموع ظرفیت کامل سد درودزن 330میلیون مترمکعب مربوط به پایداری آب در سد است که باید همیشه در آن باشد و نمی توان به آن دست زد، 60میلیون مترمکعب نیز مربوط به آب شرب شیراز است که سرجمع این سه رقم به عددی معادل 960میلیون مترمکعب می رسد و ظرفیت سد دوردزن نیز 993میلیون مترمکعب است.
نگرانی ما از این نیز است در شرایط فعلی که به هر میزان آب که به اراضی گندم خرامه بدهیم بازهم به آبرسانی نیاز پیدا می کنیم ،در گرمای 40درجه اردیبشهت و خردادماه که بارندگی تا سه ماه بعد از آن نیز نخواهیم داشت باید چکار انجام دهیم و این امر یک معضل بزرگی برای فارس خواهد شد.
داریوش دهقان فرماندار خرامه: در ابتدای امر مردم عام با وقوع خشکسالی متوجه شدند که تالابها چه تاثیرات زیادی در زندگی و معیشت آنها داشته به بیانی دیگر خشکسالی نعمتی بود که ارزش تالابها را بیشتر می کند.
تالاب کمجان این طور احیا شد که مردم به سطح مناسبی از آگاهی رسیدند که تالاب در معیشت، اشتغال و حیات آنها تاثیر دارد و بر این اساس خودشان اقدام به احیای تالاب کمجان کرده اند و اگر بخواهیم تالاب بختگان را نیز احیا کنیم باید سطح آگاهی مردم افزوده شود و مردم خودشان مدیریت کنند.احداث سرمحیط بانی در تالاب کمجان ضرورتی است که به احیای تالاب بختگان بینجامد.
اختصاص پارک تحقیقاتی جانوری - گیاهی و پرنده نگاری یکی دیگر از راهکارهای احیای دریاچه بختگان است که مردم تاثیرات احیای کمجان را معیشت خودشان ببینند و بر این اساس به احیای تالاب بختگان رسیدگی کنند.
طرح دیگری که در رابطه با احیای تالاب بختگان باید مدنظر قرار گیرد تهیه طرح مطالعاتی در سد ملاصدرا، درودزن و سیوند است و بر اساس آن حقابه های بخشهای مختلف اولویت گذاری و مشخص شود.
در حال حاضر طرح مطالعاتی مشخص و مناسبی وجود ندارد و با ایجاد طرح مطالعاتی اولویتهای اول تا آخر سهمیه بندی آب مشخص خواهد شد ضمن اینکه الگوی کشت نیز در مقاطع ترسالی و خشکسالی مشخص می شود.
به گزارش مهر، در این مابین معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای فارس اعلام کرده که تلاش دارد با وقوع یک بارندگی حدود 30 الی 40 میلی متری در منطقه آبرسانی را برای بختگان انجام دهد اما علاوه بر تامین حقابه مشکل کشاورزی منطقه نیز وجود دارد که خبرگزاری مهر مشکلات و راهکارهای احیای پریشان را در میزگردهای آینده ادامه بررسی خواهد کرد.
...........................
گزارش: هژیر فتحی
عکس: محمد هادی خسروی
نظر شما