نقد و بررسی رمان "سه کاهن"/ دغدغه کارشناسان درباره رمان دینی

به گزارش خبرنگار مهر، در این جلسه که به دعوت و تلاش انجمن شعر و ادب ارشاد اسلامی ظهر سه شنبه در ایلام ترتیب داده شده بود ابتدا علیرضا صابری مسئول انجمن شعر و ادب ارشاد ایلام در سخنانی نقد و بررسی آثار ادبی مطرح  و شاخص کشورمان را از سیاستهای جدید ارشاد ایلام دانسته و آن را فرصتی مناسب برای آشنایی قشر جوان با ادبیات امروز کشورمان دانست.

در ادامه این نشست محمد علی قاسمی نویسنده شناخته شده ایلامی و مسئول حوزه هنری استان ایلام به نقد این اثر ادبی پرداخت.

وی ابتدا به موضوع پیدایش رمان در جهان پرداختند و اظهار داشت: رمان نویسی به شکل مدرن و امروزی آن از حدود قرن 17 به بعد ابتدا در جامعه اروپا پای به عرصه وجود گذاشتند و پس از آن بود که رمان جنبه عمومی تر پیدا کرد.

آیا رمان «سه کاهن» طلیعه رمان دینی در ایران است؟

وی با اشاره به بحث رمان دینی و غیر دینی اظهار داشت: در ابتدای شکل گیری رمان ، بیشتر دغدغه های انسانی و اخلاق گرایی مطرح بوده است و اگرچه که ضدیتهای آشکاری با موضوع دین وجود نداشته اما چیزی به نام رمان دینی هم مطرح نبوده است. بر این اساس در جامعه غرب حتی از قرن بیستم به بعد هم  چیزی به نام رمان دینی نداشته ایم.

وی همچنین با طرح این پرسش که آیا ما در ایران رمان دینی داریم یا نه به تشریح این موضوع پرداخته و تصریح کرد: در قبل از انقلاب رمان دینی در کشورمان نداشته ایم اما در دهه های 70 و 80 به واسطه رویکرد دولت و حکومت و توسط طیفی از نویسندگان رمانهای دین گرایانه و در ارتباط با دین و مذهب ظهور کرده که البته نمی توان آنها را کاملاً رمانهای دینی نامید.

محمد علی قاسمی سپس به نقد محتوایی و ساختاری رمان "سه کاهن" پرداخت و اظهار داشت: همزمان با انتشار این اثر تعدادی از نویسندگان کشورمان بر این عقیده اند که این رمان را باید طلیعه رمان دینی در کشورمان دانست و اگرچه که دین به صورت غیرمستقیم در این رمان مطرح گردیده است می توانیم امیدوار باشیم که که رمان دینی در ایران با انتشار "سه کاهن" شروع شده است.

وی افزود: این طیف از نویسندگان عقیده دارند که این رمان کاملا رمان دینی است و آقای قیصری نویسنده آن را تحسین کرده و اعتقاد دارد که وی به خوبی از عهده این رمان برآمده است.

قاسمی همچنین مهندسی چاپ این اثر را موفق دانست و بیان داشت: شکل ظاهری کتاب، نوع کاغذ و جلد ، نگارش و فونت بکار رفته در آن از شاخصهای خوب این کتاب می باشد که متناسب با محتواتی آن شکل گرفته است. وی افزود: از آنجایی که «سه کاهن» بر می گردد به موضوعی در عهد عتیق تعمداً طراحی شکل و جلد و نگارش آن برگرفته از این موضوع بوده و موفق از آب درآمده و به زیبایی اثر افزوده است.

وی افزود: همچنین نداشتن عنوان برای فصلهای این کتاب نوعی رمز است و متناسب انتخاب شده است.

رئیس حوزه هنری ایلام در ادامه  افزود: کلیّت این کتاب بر می گردد به روایت بخشی از زندگی پیامبر اسلام «ص» که در ذکر آنها از روایتهایی از آثار شیخ عباس قمی بهره جسته است.

وی افزود: در لابلای روایتهای این کتاب بسیاری از اعتقادات قبیله ای و آداب و رسوم دوران جاهلی و عصر کودکی پیامبر را شاهد هستیم.

قاسمی در بخش دیگری از سخنانش با ذکر ایراداتی که از دیدگاه وی بر این کتاب وارد است گفت: فضاهای مربوط به اتفاقات داستانی کتاب بسیار محدود بوده و این اتفاقات فقط در چند نقطه خاص صورت می گیرد،همچنین از سوی نویسنده تلاش لازم برای آشنا شدن با شخصیتها صورت نمی گیرد.

وی همچنین عدم بیان جزئیات لازم و مسائل عاطفی از سوی نویسنده، عدم شناحت کافی از شخصیتها، معرفی شخصیتهای داستانی بصورت روایی، و نبود اطلاعات کافی از دوران کودکی پیامبر را از دیگر ضعفهای ساختاری این رمان برشمردند.

سه کاهن رمان دینی نیست

وی در پایان ضمن برشمردن روایات و اتفاقات موجود در این رمان به این نتیجه گیری رسید که رمان سه کاهن با اینکه با موضوع و محوریت چند شخصیت دینی برجسته دنیای اسلام نگاشته شده است اما در واقع این رمان به لحاظ اینکه ارزشها و مبانی دینی در آن آورده نشده رمان دینی به حساب نمی آید و درون مایه دینی ندارد چرا که فقط خوانندگان ایرانی بخاطر نام چند شخصیت دینی و اسلامی در این رمان می فهمد که در مورد پیامبر است و چنانچه این رمان به زبان دیگری ترجمه شود ارزش آن بعنوان یک رمان دینی ساقط می شود.

وی تصریح کرد: رمان دینی شاخصها و معیارهایی دارد که رمان سه کاهن فاقد آن است و این رمان تنها سهمی که از رمان دینی دارد بازگویی روایتهایی تاریخی در برهه ای از زمان در مورد پیامبر اسلام است.

در ادامه این نشست محمد رضا رستم پور شاعر ایلامی در سخنانی کوتاه برنامه ریزی جهت نقد گسترده این رمان در استانهای مختلف کشور از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را در واقع نوعی نقد بازاری و سیاسی برشمرد و افزود: این نوع نقد بازاری  یک آسیب جدی برای ادبیات کشورمان به حساب می آید.

وی با بیان اینکه متولیان فرهنگی کشورمان در برخورد و معرفی برخی کتابها تبعیض قایل می شوند گفت: برخورد سیاسی با کتاب نوعی آسیب را در آینده به همراه خواهد داشت. رستم پور همچنین رمان سه کاهن را کتابی بدون داشتن کششهای لازم دانست.

بعد از رستم پور، حسین شکربیگی از دیگر نویسندگان و منتقدین ایلامی حاضر در نشست نیز در سخنانی این رمان را مورد نقد و ارزیابی قرار دادند.

آیا وجود رمان دینی لازم است؟

وی ابتدا با عنوان اینکه آیا اصولاً ما در ادبیات چیزی به نام رمان دینی داریم و لازم است داشته باشیم یا خیر؟ تصریح کرد: در جامعه ادبی غرب معمولا تفکرات ضد دینی از قبل وجود داشته است و در ادبیات غرب نیز بجای رمان دینی انسان محوری و اخلاق گرایی مطرح بوده است.

وی افزود: از آنجاییکه در رمان با چالش مواجه هستیم معمولا شکست و فروپاشی انسان مطرح است بنابر این رمان دینی نمی تواند در این حیطه جایگاهی داشته باشد و مدنظر قرار دادن جایگاه دین در رمان اساساً اشتباه است.

آوردن شخصیت دینی در رمان تفکری اشتباه است

شکربیگی افزود: بر همین اساس آوردن یک یا چند شخصیت دینی در یک رمان از اساس یک تفکری اشتباه است و اگر ما برخی داستانها و یا سریالهای با محتوای دین را شاهد هستیم شخصیتهای دینی در بستر یک جریان دینی و از سوی دیگر شخصیتهای دینی مطرح می شوند و مستقیم به آنها پرداخته نمی شود.

وی گفت: در رمان "سه کاهن" بیشتر به اطرافیان پیامبر پراخته و موضوع  و تاکتیک کلی رمان هم کاملا یک موضوع لو رفته است.

شکربیگی تصریح کرد: در "سه کاهن" نویسنده بسیار سطحی و دم دستی برخورد کرده است و در آن شاهد هیچگونه تعلیق داستانی و فراز و فرودهای لازم نیستیم و نویسنده بیشتر مرعوب لحن خودش شده است و هیچ شناختی از شخصیتهای داستان عاید خواننده این رمان نمی شود و فقط شاهد یک سری از روایتهای قدیمی در خصوص پیامبر اسلام هستیم که در کنار هم قرار داده شده اند.

این نویسنده ایلامی در ادامه باور پذیری داستان برای مخاطب را از ضروریات رمان و داستان دانسته و تصریح کرد: در «سه کاهن» هیچونه تلاش و کوششی جهت باور پذیر شدن روایتهای ذکر شده صورت نگرفته و نویسنده فکر کرده است چون پیامبر یک شخصیت شناخته شده هستند تلاشی جهت باور پذیر ساختن روایتهای ذکر شده نکرده و واقعیت این است که حتی خواننده مسلمان هم در مورد شخصیت پیامبر در این کتاب مجاب نمی شوند و قیصری در این خصوص اصلا به فکر مهندسی رمانش نبوده است.

یکنواختی «سه کاهن» آدم را کلافه می کند 

وی عدم پرداخت لازم، عدم شخصیت پردازی مناسب و ضعف در اجرا را از دیگر ضعفهای این کتاب برشمرده و تصریح کرد: در «سه کاهن» فقط با یک لوکیشن مواجه هستیم و دیگر هیچگونه پرداخت هنرمندانه ای صورت نمی گیرد ، شخصیتها فقط توضیح داده می شوند و نویسنده صرفاً خواسته یک سری تصاویر شاعرانه را خلق نماید.

وی در پایان با بیان اینکه این رمان از نظر نوع چاپ و شکل فیزیکی آن در حد عالی است اما از نظر محتوایی اصلا کتاب موفقی نیست و یکنواختی در این کتاب آدم را واقعاً کلافه می کند.

رمان و ادبیات دینی همواره وجود داشته است 

در ادامه نقد و بررسی رمان سه کاهن جلیل صفربیگی شاعر و منتقد شناخته شده ایلامی آخرین کسی بود که در مورد این کتاب به ایراد سخن پرداخت.

وی با تمرکز بر روی موضوع دینی یا غیر دینی بودن رمان و دیگر آثار ادبی افزود: دین و اعتقادات مذهبی همواره در ادبیات جهان و ایران جایگاه والایی داشته است و نمی توان گفت رمان غیر دینی وجود ندارد.

وی تصریح کرد: کتاب کمدی الهی دانته در عهد قدیم یک اثر ادبی است و بعد از آن در ایران هم اشعاری که با عنوان مقتل توسط شاعران گوناگون سروده شده اند هم نوعی ادبیات مذهبی است و در دنیای امروز هم پائولو کوئیلو نویسنده ای است که اغلب رمانهایش با موضوع دین نوشته شده اند.

وی گفت: در چند دهه اخیر هم شاهد رمان ضد اسلامی آیات شیطانی بوده ایم که در واقع هم یک رمان دینی و البته ضد اسلامی است. 

گزارش: حشمت الله کرمی نژاد